نوروز و آیین های نوروزی به عنوان جشنی کهن، زیبا و ماندگار از جایگاه والایی در نزد ایرانیان برخوردار بوده است. آیین ها و رسومی که حاوی پیام صلح و دوستی و مودت و همزبانی بوده اند. این آیین ها باید به شکل مطلوب حفظ، بازشناسی و پژوهش شده و به نسل کنونی و آینده منتقل شود.
* نوروز
'نوروز' به معنی روز نو و روز تازه، به جشن آغاز سال پارسی اطلاق می شود که در اولین روز ماه فروردین هر سال شمسی برگزار می شود؛ در زبان عربی کلمه نوروز به صورت پهلوی 'نوگ روزه' و شکل پارسی 'نوروز' و نیز معرب شده آن 'نیروز' به کار رفته است.
در تعریف و وجه تسمیه نوروز آمده است که 'نخستین روز است از فروردین ماه و بدین جهت نوروز نام گرفته که آغاز سال نو است.
تا پنج روز پس از آن جشن ها برپا می کردند و روز ششم فروردین را نوروز بزرگ یا جشن و یا نوروز ملک گویند زیرا که که خسروان در آن پنج روز به حقوق اطرافیان و مردم رسیدگی می کردند'.
در خراسان آمدن نوروز بر چهار پایه از مراسم و آداب و رسوم است که شامل نوروز و پاکیزگی، نوروز و تازه شدن، نوروز و تکاپو و تندرستی، نوروز و استواری و پایندگی می شود.
*آیین های مربوط به عید نوروز
خرید نوروزی، چهارشنبه سوری، جشن علفه، مراسم عیدگاه و سیزده بدر از مهمترین آیین های وابسته به نوروز است؛ نوروز و آیین های وابسته به آن رفته رفته از مرزهای ایران فراتر رفته و مورد توجه دیگر کشورها نیز قرار گرفته تا جایی که مراسم نوروز توسط یونسکو در تاریخ هشتم مهرما 1388 با ریشه ایرانی به رسمیت شناخته شد و به ثبت جهانی رسید .
*چهارشنبه سوری
ایرانیان در شب آخرین چهارشنبه اسفندماه هر سال شمسی جشنی برپا می کنند که به چهارشنبه سوری معروف است؛ این جشن با آداب و رسوم خاصی برپا می شود و از جمله جشن های ملی و باستانی ایرانیان است .
در شب چهارشنبه سوری مردم توده هایی از بوته های خودروی بیابان جمع کرده، نزدیک یکدیگر قرار داده و آتش می زدند و سپس زن و مرد و پیر و جوان از روی آتش های برافروخته، می پریدند.
در شهرستان های خراسان این مراسم باشکوه بیشتری برگزار می شود و رسومی مانند قاشق زنی و فال گوش ایستادن نیز از دیگر مراسم مربوط به چهارشنبه سوری بود.
*جشن علفه
جشن علفه مربوط به آخرین ماه سال است و قدما بر این باور بودند که مردگان چشم به راه خویشان و نزدیکان خود هستند و به این جهت مردم خیرات و خوراکی تهیه کرده و بر سر خاک آنان می روند با خواندن قرآن، ادعیه و ذکر فاتحه برای درگذشتگان طلب مغفرت می کنند؛ در این روز همه مردم سعی دارند که در آخرین روزهای سال برای اموات خود خیرات بدهند بدین جهت غذا، حلوا و خرما را آماده کرده و با سبزه هایی که از قبل تهیه کرده اند بر سر خاک می روند.
*سمنوپزون
یکی از ارکان اصلی سفره نوروزی 'سمنو' است و از جمله آیین هایی که در روزهای پایانی سال توسط زنان انجام می شود، سمنوپزان است.
این مراسم اغلب به صورت جمعی و همگانی انجام می شود و برای پخت سمنو از چند روز قبل گندم خیس کرده و می گذارند خیس شود و هنگامی که گندم سبز می شد آنرا در هاونگ کوبیده و آب آنرا صاف کرده و با آرد مخلوط می سازند.
سمنو را غالبا شب هنگام می پزند و هنگامی که آنرا دم می کنند، روی آن آب و آینه می گذارند و بر این باورند که حضرت زهرا (ع)سمنو را متبرک می کند.
یکی از دلایل خاص بودن پخت سمنو در خراسان و مناطقی چون شهرستان درگز برگزاری مراسمی با عنوان 'سوزمان' است به این شکل که هنگامی که سمنو آماده می شود قبل از اینکه سمنو را دم کنند دختران دم بخت و همسایگان در اطراف دیگ سمنو می نشینند و برای حاجات خود نیت کرده و فال می گیرند.
نحوه فال سمنو بدین صورت است که کوزه سرگشاده ای را انتخاب و درون آن را آب پاک و تفاله گندم هایی که در هاون کوبیده شده می ریزند و هر یک از دختران و زنان چیزی مانند انگشتر یا دکمه یا سنجاق و سکه در داخل کوزه می اندازند؛ سپس زنان مجرب اشعار عامیانه مربوط به فال سمنو را خوانده و دختربچه خردسالی را پای کوزه می نشانند و در مقابل هر ترانه به دختربچه می گویند مهره ای از کوزه بیرون بیاورد.
شی متعلق به هریک از دختران که باشد ترانه ای ترکی خوانده می شود و جواب نیت او محسوب می شود.
*عیدگاه یا نوروزگاه
در گذشته مکانهایی در روستاها و شهرها به نام عیدگاه یا نوروزگاه وجود داشته که در 12 روز عید مردم در آن منطقه جمع شده و به شادی می پرداختند؛ مراسم در این مکان ها بدین صورت برگزار می شد که زنها تا ظهر رقص و پایکوبی می کردند و بعد از ظهر مردها در همان مکان کشتی باچوخه اجرا می کردند.
این مراسم تا پایان روز سیزدهم در همان مکان ادامه داشته و در روز سیزدهم تمام کشتی گیران و پهلوانان با هم به رقابت می پرداختند و به نفرات اول تا سوم هدایایی توسط بزرگ شهر و یا روستا داده می شد.
*میر نوروزی
در اغلب شهرها و روستاهای خراسان در گذشته در ایام نوروز 'میر نوروزی' انتخاب می شد که مدیریت روستا را در ایام نوروز بر عهده داشت. انتخاب میرنوروزی و دستورهای صادر شده او در قالب طنز بوده و باعث شادی و نشاط بین اهالی روستا می شده است.
*سیزده بدر
نوروز در زمان های قدیم بنا به پاسداشت دوازده ماه سال 12 روز بود که روز سیزدهم را به خاطر نشانه ای برای دوری از بلاها به آن اضافه کردند. ایرانیان چون عمر جهان را دوازده هزار سال می دانستند نوروز را هم دوازده روز جشن می گرفتند. مردم خراسان هم به پیروی از سنن باستانی همانند سایر ایرانیان معتقدند که روز سیزدهم فروردین را باید بیرون از خانه گذراند؛ هر خانواده برای روز سیزده فروردین تدارک نهار دیده و به تفریح و گلگشت می رود و عصر سیزده بدر با گره زدن سبزه ها آرزوهای خود را به دشت می سپارند.
7496/5132
انتهای پیام * نوروز
'نوروز' به معنی روز نو و روز تازه، به جشن آغاز سال پارسی اطلاق می شود که در اولین روز ماه فروردین هر سال شمسی برگزار می شود؛ در زبان عربی کلمه نوروز به صورت پهلوی 'نوگ روزه' و شکل پارسی 'نوروز' و نیز معرب شده آن 'نیروز' به کار رفته است.
در تعریف و وجه تسمیه نوروز آمده است که 'نخستین روز است از فروردین ماه و بدین جهت نوروز نام گرفته که آغاز سال نو است.
تا پنج روز پس از آن جشن ها برپا می کردند و روز ششم فروردین را نوروز بزرگ یا جشن و یا نوروز ملک گویند زیرا که که خسروان در آن پنج روز به حقوق اطرافیان و مردم رسیدگی می کردند'.
در خراسان آمدن نوروز بر چهار پایه از مراسم و آداب و رسوم است که شامل نوروز و پاکیزگی، نوروز و تازه شدن، نوروز و تکاپو و تندرستی، نوروز و استواری و پایندگی می شود.
*آیین های مربوط به عید نوروز
خرید نوروزی، چهارشنبه سوری، جشن علفه، مراسم عیدگاه و سیزده بدر از مهمترین آیین های وابسته به نوروز است؛ نوروز و آیین های وابسته به آن رفته رفته از مرزهای ایران فراتر رفته و مورد توجه دیگر کشورها نیز قرار گرفته تا جایی که مراسم نوروز توسط یونسکو در تاریخ هشتم مهرما 1388 با ریشه ایرانی به رسمیت شناخته شد و به ثبت جهانی رسید .
*چهارشنبه سوری
ایرانیان در شب آخرین چهارشنبه اسفندماه هر سال شمسی جشنی برپا می کنند که به چهارشنبه سوری معروف است؛ این جشن با آداب و رسوم خاصی برپا می شود و از جمله جشن های ملی و باستانی ایرانیان است .
در شب چهارشنبه سوری مردم توده هایی از بوته های خودروی بیابان جمع کرده، نزدیک یکدیگر قرار داده و آتش می زدند و سپس زن و مرد و پیر و جوان از روی آتش های برافروخته، می پریدند.
در شهرستان های خراسان این مراسم باشکوه بیشتری برگزار می شود و رسومی مانند قاشق زنی و فال گوش ایستادن نیز از دیگر مراسم مربوط به چهارشنبه سوری بود.
*جشن علفه
جشن علفه مربوط به آخرین ماه سال است و قدما بر این باور بودند که مردگان چشم به راه خویشان و نزدیکان خود هستند و به این جهت مردم خیرات و خوراکی تهیه کرده و بر سر خاک آنان می روند با خواندن قرآن، ادعیه و ذکر فاتحه برای درگذشتگان طلب مغفرت می کنند؛ در این روز همه مردم سعی دارند که در آخرین روزهای سال برای اموات خود خیرات بدهند بدین جهت غذا، حلوا و خرما را آماده کرده و با سبزه هایی که از قبل تهیه کرده اند بر سر خاک می روند.
*سمنوپزون
یکی از ارکان اصلی سفره نوروزی 'سمنو' است و از جمله آیین هایی که در روزهای پایانی سال توسط زنان انجام می شود، سمنوپزان است.
این مراسم اغلب به صورت جمعی و همگانی انجام می شود و برای پخت سمنو از چند روز قبل گندم خیس کرده و می گذارند خیس شود و هنگامی که گندم سبز می شد آنرا در هاونگ کوبیده و آب آنرا صاف کرده و با آرد مخلوط می سازند.
سمنو را غالبا شب هنگام می پزند و هنگامی که آنرا دم می کنند، روی آن آب و آینه می گذارند و بر این باورند که حضرت زهرا (ع)سمنو را متبرک می کند.
یکی از دلایل خاص بودن پخت سمنو در خراسان و مناطقی چون شهرستان درگز برگزاری مراسمی با عنوان 'سوزمان' است به این شکل که هنگامی که سمنو آماده می شود قبل از اینکه سمنو را دم کنند دختران دم بخت و همسایگان در اطراف دیگ سمنو می نشینند و برای حاجات خود نیت کرده و فال می گیرند.
نحوه فال سمنو بدین صورت است که کوزه سرگشاده ای را انتخاب و درون آن را آب پاک و تفاله گندم هایی که در هاون کوبیده شده می ریزند و هر یک از دختران و زنان چیزی مانند انگشتر یا دکمه یا سنجاق و سکه در داخل کوزه می اندازند؛ سپس زنان مجرب اشعار عامیانه مربوط به فال سمنو را خوانده و دختربچه خردسالی را پای کوزه می نشانند و در مقابل هر ترانه به دختربچه می گویند مهره ای از کوزه بیرون بیاورد.
شی متعلق به هریک از دختران که باشد ترانه ای ترکی خوانده می شود و جواب نیت او محسوب می شود.
*عیدگاه یا نوروزگاه
در گذشته مکانهایی در روستاها و شهرها به نام عیدگاه یا نوروزگاه وجود داشته که در 12 روز عید مردم در آن منطقه جمع شده و به شادی می پرداختند؛ مراسم در این مکان ها بدین صورت برگزار می شد که زنها تا ظهر رقص و پایکوبی می کردند و بعد از ظهر مردها در همان مکان کشتی باچوخه اجرا می کردند.
این مراسم تا پایان روز سیزدهم در همان مکان ادامه داشته و در روز سیزدهم تمام کشتی گیران و پهلوانان با هم به رقابت می پرداختند و به نفرات اول تا سوم هدایایی توسط بزرگ شهر و یا روستا داده می شد.
*میر نوروزی
در اغلب شهرها و روستاهای خراسان در گذشته در ایام نوروز 'میر نوروزی' انتخاب می شد که مدیریت روستا را در ایام نوروز بر عهده داشت. انتخاب میرنوروزی و دستورهای صادر شده او در قالب طنز بوده و باعث شادی و نشاط بین اهالی روستا می شده است.
*سیزده بدر
نوروز در زمان های قدیم بنا به پاسداشت دوازده ماه سال 12 روز بود که روز سیزدهم را به خاطر نشانه ای برای دوری از بلاها به آن اضافه کردند. ایرانیان چون عمر جهان را دوازده هزار سال می دانستند نوروز را هم دوازده روز جشن می گرفتند. مردم خراسان هم به پیروی از سنن باستانی همانند سایر ایرانیان معتقدند که روز سیزدهم فروردین را باید بیرون از خانه گذراند؛ هر خانواده برای روز سیزده فروردین تدارک نهار دیده و به تفریح و گلگشت می رود و عصر سیزده بدر با گره زدن سبزه ها آرزوهای خود را به دشت می سپارند.
7496/5132
کپی شد
