در زمان بروز حوادث، بلایای طبیعی و شیوع بیماری‌های واگیر شاهد بروز واکنش‌های روانی متعدد در افراد هستیم که می‌تواند کیفیت زندگی، سلامت روان و جسم افراد را تحت تاثیر قرار دهد، به همین دلیل پرداختن به واکنش‌های روانی و آموزش راهکارهای لازم برای مدیریت چنین شرایطی به افراد جامعه با هدف عادی سازی واکنش‌ها و جلوگیری از بروز عـوارضی که منجر به افت کیفیت زندگی فردی ، اجتماعی و کاهش کارآیی افراد می‌شود، از پررنگ‌ترین و ضروری‌ترین نیازها محسوب می‌شود.
احساس ترس شدید، افسردگی، بروز رفتارهای وسواس گونه، کاهش کارآیی فردی و اختلال در انجام امور عادی روزانه، تغییر سبک زندگی و رفتارهای فیزیولوژیکی از جمله میزان خواب، خوراک و ورزش از جمله این رفتارها هستند که هر یک از ما به میزان شدید یا ضعیف یک یا چند مورد از آنها را تجربه کرده‌ایم. گرچه برخی به دلیل دانش و توانمندی، زود خود را پیدا کردند و آگاهانه با موضوع برخورد کردند اما مدیریت افکار و رفتار برخی نیز به دلایل مختلف تا حدودی خارج از اختیار آنان بوده است.
مهارت‌های مواجهه و مدیریت افکار، رفتار و کیفیت زندگی و استفاده از راهبردهای مدیریت فردی در چنین شرایطی از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است.
ترس سالم را تجربه کنیم
دانشیار گروه آموزشی روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: ارزیابی از فضای موجود جامعه در سه گروه شامل مردم، گروه یاری رسان شامل پزشکان و متخصصان در زمینه‌های مختلف و نیز گروه سیاستگذاری کشور امکان پذیر است.
دکتر زهره سپهری شاملو در ارزیابی فضای عمومی جامعه افزود: به نظر می‌رسد مردم آگاهانه‌تر و مسوولانه‌تر و به تعبیر معقولانه از اوایل ماجرای شیوع بیماری با موضوع برخورد کردند که البته فضای فعلی جامعه به دو دسته کلی قابل تقسیم است.
وی ادامه داد: در حال حاضر افراد جامعه به دو بخش اصلی شامل گروه دارای ترس های سالم و گروه دارنده ترس‌های ناسالم قابل تقسیم هستند.
وی با بیان اینکه افرادی که دارای تجربه ترس سالم هستند با درک درست از شرایط پاسخ صحیح و مناسب به متغییر بیرونی یعنی شیوع بیماری واگیردار از خود نشان می‌دهند، گفت: این بدان معناست که این افراد هم مراقب خود هستند و هم از اطرافیان خود جدی‌تر مراقبت می‌کنند.
این استاد دانشگاه افزود: گروه دوم که ترس ناسالم را تجربه می‌کنند، افرادی هستند که یا نسبت به اهمیت موضوع بی‌توجهند و آن را صرفا یک امر سیاسی‌کاری می‌دانند و عده‌ای از آنها که شمار قابل توجهی هم دارند، اوضاع را فاجعه بار می‌بیینند.
وی ادامه داد: گروه دوم که گروه تخصصی امدادرسان و کمک‌رسان هستند در کنار گروه سوم که سیاستگذاران مبارزه با کرونا هستند همگی در حال فعالیت مرتبط می‌باشند و شاهد اطلاع رسانی خوب و موثر از روش‌های متعدد مجازی و پیامکی در کنار استفاده از ظرفیت سایر رسانه‌ها در این زمینه هستیم.
فاجعه‌انگاری ممنوع
دکتر سپهری شاملو با بیان اینکه برای عبور از هر بحران فردی ، خانوادگی و اجتماعی تجربه و تمرین درست بسیار موثر است گفت: یکی از مهمترین مشکلات جامعه، پایین بودن سرانه مطالعه است زیرا در صورت مطالعه به این اطلاعات می‌رسیدیم که بشر از ابتدا تا کنون در کره خاکی هر روز و هر زمان با بحران روبرو بوده است و همین امر آمادگی زمینه‌ای برای مدیریت وضع موجود را به ما می‌داد.
وی افزود: اما در شرایط موجود هر یک از ما باید به این اصل توجه داشته باشیم که به هیچ وجه نباید نسبت به شیوع بیماری کرونا، فاجعه‌انگاری کنیم زیرا این نوع تفکر موجب تضعیف روحیه و هدایت فکری به سوی افکار منفی و پیامدهای ناشی از آن می‌شود.
وی با اشاره به راهکارهای موجود برای مدیریت افکار در شرایط فعلی اظهار داشت: یکی از مهمترین پیشنهاداتی که می‌توان به افراد داد این است که زمان پیگیری اخبار را به یک تا دو بار در روز کاهش دهند و ضمن رعایت گرفتن خبر واقعی از منابع قابل اعتماد از قرار گرفتن بیش از حد در معرض اخبار خودداری کنند.
این استاد دانشگاه گفت: توجه به اصولی از جمله مراقبت از خود بنا به ضرورت و نیز هم صحبت شدن با گروه‌های حامی از جمله دوستان، نزدیکان و آشنایان از طریق به اشتراک گذاشتن احساسات و بیان ترس‌ها برای تخلیه روانی می‌تواند در آرامش فکری بسیار موثر باشد.
وی افزود: به این ترتیب مشاهده خواهیم کرد دیگران نیز همانند ما ترس، نگرانی و دلهره را دارند بنابراین حس عجیب و غیر طبیعی نیست و صرفا رعایت نکات بهداشتی است که حرف اول را در تامین سلامت می‌زند.
وی ادامه داد: علاوه بر این باید بدانیم که در بروز چین شرایطی افراد در روند برنامه روزانه خود در زمینه خوردن ، خوابیدن و مراقبت از خود دچار تغییرات اساسی می‌شوند به طوری که خوب نمی‌خورند، خوب نمی‌خوابند، حواسشان به خود و اطرافیان نیست و ادامه این روند جسم را از نیازهای اساسی دور کرده و موجب ضعف و ناتوانی جسم در کنار ضعف فکری و روانی می‌شود.
این استاد دانشگاه گفت: باید برای مقابله با چنین وضعیتی در کنار همه امور روزانه به ورزش و اشتغال به کارهای امید بخش بیشتر توجه کنیم.
گروه آسیب پذیر کودکان، نوجوانان و جوانان
دانشیار گروه آموزشی روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه با بیان اینکه افراد در مراحل مختلف زندگی به گونه‌ای خاص به مسائل، بحران‌ها و بلایای طبیعی نگاه می‌کنند افزود: نوع نگاه ما به این مسائل و بحران‌ها با کودکان، نوجوانان و حتی جوانان بسیار متفاوت است و والدین باید به این مهم توجه داشته باشند.
وی گروه‌های شکننده از آسیب‌های روانی ناشی از شیوع بیماری کرونا را به ترتیب کودکان، نوجوانان و جوانان دانست و اظهار داشت: جوانان به امید نیاز دارند و دو گروه کودکان و نوجوانان نیز به شدت به مراقبت و حمایت احتیاج دارند تا حال روانی خوبی داشته باشند بنابراین هر گونه نگرانی بی مورد و بی‌دلیل والدین یا نگاه وسواس گونه برای آنان آثار جبران ناپذیر به همراه دارد.
رفتار سالم داشته باشیم
دکتر سپهری شاملو گفت: در شرایط کنونی شاهد انجام رفتارهای وسواس گونه بهداشتی، حساسیت‌های بی دلیل، افکار منفی در خصوص احتمال ابتلای نزدیکان و عزیزان به بیماری هستیم که این روند موجب تغییر نوع و کیفیت خواب‌های شبانه و تجربه کابوس نیز می‌شود که البته این وضعیت طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
وی افزود: سیستم روانی انسان برای محفاظت کردن از خود و اطرافیان به بروز چنین رفتارهایی سوق می‌یابد و همه اینها صرفا باید موجب جدی‌تر گرفتن موضوع شود و نه ترس بی دلیل و بی اساس.
وی با بیان اینکه اگر در چنین شرایطی کارها و برنامه‌های عادی زندگی تحت تاثیر قرار گیرد و فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزانه و تمرکز بر انجام کارهایش نباشد، حال خوبی ندارد اظهار داشت: اگر در کنار حذف برخی برنامه‌های غیرضرور که به عنوان راه جلوگیری از ابتلا به بیماری باید مورد توجه قرار گیرد، کیفیت انجام امور روزانه همراه با افت و عدم تمرکز فکری همراه باشد می‌توان گفت که فرد در حالت سلامت نیست.
دکتر سپهری شاملو گفت: درچنین شرایطی انجام کارهای روزانه و وظایف فردی در قبال خانواده و جامعه در عین رعایت بهداشت فردی و رعایت اصول مورد تاکید متخصصان، نشان از زندگی سالم فرد توام با رعایت اصل احتیاط دارد.
وی افزود: باید بدانیم رفتار سالم، رفتاری است که به موقع و به اندازه انجام شود و اگر این دو اصل مورد اختلال قرار گیرد، دیگر رفتار سرزده از ما رفتار سالم نام نمی‌گیرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: صحبت با دیگران و نقش‌آفرینی افراد بزرگتر و خردمند خانواده در چنین شرایطی می‌تواند به شدت راهگشا باشد و با تلنگری اندک می‌توان افراد را به خود آورد.
وی گفت: بروز رفتار ناسالم در چنین شرایطی تحت عنوان اختلال واکنشی شناخته می‌شود و افرادی که دچار این اختلال شده‌اند به راحتی می‌توانند با چند جلسه مشاوره و توانمند کردن خود این اختلال را برطرف کنند.
وی افزود: البته باید به این نکته توجه داشت که آستانه تحمل و میزان فشار روانی قابل تحمل در افراد متفاوت است.
این روانشناس با بیان اینکه ارتباط سلامت روان با جسم حقیقتی انکار ناپذیر است، اظهار داشت: افکار مثبت و جلوگیری از به خطر افتادن بهداشت روان می‌تواند در تضمین سلامت جسم هم موثر باشد بنابراین باید به این نکته که ترس از بیماری فرد را به دوست نزدیک بیماری بدل می‌کند، توجه کرد.
به جای استرس به کودکان آموزش دهیم
رییس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره استان خراسان رضوی نیز معتقد است: کودکان به میزان بیشتری در معرض آسیب استرس قرار دارند بنابراین بهداشت روانی خردسالان زیر ۶ سال در مواجهه با بحران کرونا از اهمیت به سزایی برخوردار است.
دکتر سید امیر امین یزدی گفت: در حال حاضر وقوع همه‌گیری ویروس کرونا موجی از استرس، نا امنی و اضطراب را به جامعه، خانواده‌ها و کودکان تحمیل کرده است که این امر علاوه بر بیماری و دردهای جسمانی، هزینه‌های اجتماعی و روانشناختی گزافی نیز به جامعه تحمیل می‌کند که کودکان در این راستا باید مورد حمایت بیشتر قرار گیرند.
وی افزود: کودکان در مواجهه با اخبار رسانه‌ها و آنچه در خانواده‌ها پیرامون ویروس کرونا مشاهده می‌کنند و خبرهای مربوط به بیماری، مرگ و قرنطینه همراه با پوشش‌های غریب و مهیب پرستاران و پزشکان و نیز چهره‌ها و کلام‌های اضطراب انگیز اطرافیان ممکن است دچار ناامنی، استرس، ترس و اضطراب شدید شوند.
وی ادامه داد: پیامد چنین اضطرابی ممکن است کودکان را با مشکلاتی مانند بدخوابی، بدغذایی، غمگینی و بدرفتاری درگیر کند لذا ضرورت دارد خانواده‌ها، مهدهای کودک و مدارس در مواجهه با چنین وضعیتی برنامه‌ای برای کمک داشته باشند تا از بهداشت روانی کودکان مراقبت شود.
دکتر امین یزدی گفت: ذهن کودکان در حال تجربه‌هایی است که درک درستی از آنها ندارند به عنوان مثال مفهوم میکروب، سرایت و انتقال بیماری در کودکان پیش دبستانی شکل علمی و منطقی ندارد و در نتیجه معنا و اهمیت بهداشت و پیشگیری را درک نمی‌کنند و ممکن است دچار سردرگمی و اضطراب شوند.
وی با بیان توصیه‌هایی برای حمایت روانشناختی از کودکان افزود: خوب است والدین با تصویر و نقاشی مفهوم ویروس و چگونگی انتقال و علت شیوع بیماری را با زبان ساده و تصویری برای کودکان بیان کنند و همچنین علت رفتارهای مراقبتی مانند دست ندادن، روبوسی نکردن و شست و شوی دست‌ها را به آنان متذکر شوند.
وی با بیان اینکه بخشی از نگرانی کودکان می‌تواند اضطراب از دست دادن والدین باشد اظهار داشت: والدین باید فرصتی فراهم کنند تا کودک نگرانی خود را ابراز کند و در حین بیان احساس توسط کودک، والدین باید شنونده خوبی باشند و با اشتیاق به صحبت‌های او گوش کنند و با احساس کودک همدلی نشان دهند.
دکتر امین یزدی گفت: اینکه کودک احساس کند در چنین شرایطی پدر و مادر مراقب او هستند و دکترها و پرستارها از کودکان مواظبت می‌کنند اهمیت بسیار دارد.
وی افزود: والدین در شرایط این چنینی باید آرامش خود را حفظ کنند و شکل طبیعی زندگی خود را ادامه دهند و با کودکان در فعالیت‌های لذت بخش و سرگرم کننده مثل بازی مشارکت کنند و خود و خانواده را در معرض بمباران خبری منفی قرار ندهند.
ارائه خدمات داوطلبانه روانشناسی
مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز با بیان اینکه تعدادی از اساتید روان پزشک به منظور ایجاد فضای آرامش و دوری از تنش و استرس در کنار بیماران مبتلا به کرونا حاضر می‌شوند تا به آنها راهکارهای کنترل استرس را بیاموزند گفت: در این طرح علاوه بر ارائه خدمات مشاوره‌ای، پمفلت های آموزشی نیز برای کادر درمانی و بیماران در نظر گرفته شده است.
دکتر مجید محرری افزود: تا پایان بحران مقابله با کرونا، تیم داوطلب ارائه خدمات روان پزشکی به صورت رایگان خدمات مورد نیاز مخاطبان را ارائه خواهد کرد.
معاون دانشجویی فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: در روزهای آتی مکانی برای حضور خانواده بیماران در بیمارستان شریعتی مشهد در نظر گرفته می‌شود که در آن دستیاران آموزش های لازم را در خصوص راهکارهای کنترل خشم و مدیریت استرس به خانواده بیماران ارائه می‌کنند.
وی گفت: علاوه براین قرار است برای کاهش استرس عموم در مقابله با ویروس کرونا مشاوره های تلفنی در نظر گرفته شود تا مردم با آن تماس گرفته و ضمن آگاهی در خصوص علایم این بیماری، به آرامش مورد نیاز نیز دست یابند.
وی افزود: نیروهای داوطلب در اورژانس عدالتیان مشهد نیز ضمن ارائه خدمات مشاوره‌ای به مراجعان سرپایی، آموزش‌های لازم را برای آلوده نشدن خانواده بیماران به ویروس کرونا ارائه می‌کنند.
دکتر محرری ادامه داد: ۶ نفر در اورژانس عدالتیان، پنج نفر در بیمارستان شریعتی و چهار دستیار به همراه اساتید در بیمارستان قائم (عج) مشغول ارائه خدمت هستند و علاوه براین با حضور رییس بیمارستان ابن سینا و ۱۱ نفر از اساتید و جمع بسیاری از دستیاران تخصصی این گروه، کارگروه سلامت روان در بحران تشکیل شده است که این خدمات داوطلبانه بخشی از فعالیت‌های این کارگروه است.
وی گفت: حفظ آرامش در شرایط بحرانی می‌تواند در بهبود شرایط جامعه نقش موثر ایفا کند از همین رو اساتید ، دستیاران و رزیدنت های روان پزشک وارد این عرصه شده‌اند.
به گفته مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکنون ۸۷۲ بیمار مبتلا به سندرم حاد تنفسی و مشکوک به کرونا در استان خراسان رضوی بستری شده‌اند که ۲۸۸ نفر آنان بهبود یافته و از بیمارستان‌ها مرخص شده‌اند.
دکتر حمیدرضا رحیمی افزود: ۴۲۳ نفر از این تعداد به مراکز زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد مراجعه کرده‌اند که هم اکنون ۳۴۴ نفر آنان در بیمارستان‌های زیرپوشش این دانشگاه بستری هستند و ٦٥ نفر نیز بهبود یافته و از بیمارستان‌ها مرخص شده‌اند.
دبیر کمیته مراقبت و درمان بیماری کرونا در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز پیش از این به قطعیت ۲۹ مورد ابتلا به ویروس کووید ۱۹ عامل بیماری کرونا در خراسان رضوی اشاره کرده و گفته بود: تاکنون هشت نفر در این استان بخاطر ابتلا به این ویروس جان باخته‌اند.
به گفته دکتر علی اصغر انجیدنی، ۶ نفر از این تعداد در حوزه زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد و ۲ نفر نیز در نیشابور بوده‌اند.
هم اکنون حدود پنج میلیون نفر از جمعیت ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری استان خراسان رضوی زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستند و بقیه توسط دانشکده و دانشگاه‌های علوم پزشکی سبزوار، گناباد، تربت حیدریه، تربت‌جام و نیشابور خدمات‌رسانی می‌شوند.
