مجموعه کانسارهای سنگان با ۳۰ درصد ذخایر سنگ آهن کشور در وسعتی به طول تقریبی ۲۲ کیلومتر و عرض ۱۰ کیلومتر در ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد، ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی خواف و ۱۸ کیلومتری شمال شرقی سنگان در استان خراسان رضوی و نزدیک مرز افغانستان قرار دارد.
از جمله ویژگی های بارز معادن سنگ آهن سنگان خواف امکان فعالیت‌های معدنکاری در ۱۲ ماه سال، وجود ماده معدنی در سطح و کاهش هزینه‌های استخراج و کاهش هزینه‌های معدنکاری و نیز وجود عناصر نادر خاکی است و مشارکت بخش‌های دولتی و سازمان توسعه و نوسازی صنایع و معادن ایران (ایمیدرو) و مجموعه اپال پارسیان و تعدادی دیگر از شرکتهای بزرگ معدنی الگوی موفق سرمایه‌گذاری و نمونه بسیار خوبی برای سایر نقاط کشور است.
دسترسی به محل کانسارهای سنگ آهن سنگان از دو مسیر آسفالته مشهد، تربت‌حیدریه، خواف، سنگان و مشهد، فریمان، تربت‌جام، تایباد و سنگان امکان پذیر بوده و معادن سنگ آهن سنگان در ۱۸ کیلومتری سنگان از طریق جاده اختصاصی آسفالته با سنگان، خواف و تایباد در ارتباط است و خط آهن سراسری که از تربت‌حیدریه به سوی هرات در افغانستان در حال احداث می‌باشد از جنوب سایت معدن سنگان عبور می‌کند.
سابقه تاریخی استخراج مواد معدنی در سنگان
معادن سنگ‌آهن سنگان از دیرباز شناخته شده و آثار حفر گودال‌ها و غارهای موجود در بخش‌های مختلف معدن حکایت از استخراج سنگ آهن در زمان‌های دور دارد، در کتاب جغرافیای خواف نوشته خسروی به نقل از کتاب نزهت القلوب (حمدالله مستوفی قرن هشتم و نهم هجری) به فعالیت استخراج معدنی با روش‌های سنتی در آن روزگاران اشاره شده است.
نخستین سابقه مطالعات زمین شناسی در محدوده مورد مطالعه مربوط به زمین شناسان شرکت BRGM فرانسه می‌باشد و اکتشاف به شیوه صنعتی معادن سنگ آهن سنگان در سال ۱۳۵۴ توسط شرکت "پی" وابسته به شرکت باریت ایران آغاز و گزارشاتی راجع به آن نگاشته شده است.
عملیات اکتشاف مقدماتی در کانسارهای غربی و تا حدی مرکزی در سالهای ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۹ توسط شرکت ملی فولاد ایران و در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ عملیات اکتشاف تفصیلی در کانسارهای غربی توسط کارشناسان شرکت ملی فولاد و شرکت مهندسی BHP (شرکت مشاور معدنی از کشور استرالیا) به اتمام رسید.
پس از آن طرح اکتشاف تکمیلی معادن سنگ آهن سنگان از سال ۱۳۸۳ توسط شرکت مهندسی معدنکاو در کانسارهای غربی A و کانسارهای شرقی آغاز گردید. در حال حاضر فعالیت های اکتشافی تکمیلی توسط شرکت نوین معدن زیر نظر شرکت مشاورین کاوشکران در حال انجام است.
فعالیت های اکتشافی صورت گرفته در مجتمع سنگ آهن سنگان خواف شامل تهیه نقشه های زمین شناسی و توپوگرافی، مگنتومتری، زمین‌شناسی ساختمانی، طراحی شبکه حفاری و برداشت داده ها، مدل‌سازی و تخمین ذخیره می‌باشد.
مواد اولیه استخراجی حاصل از حفاری از ابتدا، پس از نمونه گیری در چهار انبار بایگانی شده است که در صورت نیاز در تمام مراحل استخراج معدن می‌توان به این آرشیو مراجعه کرد.
مدیر عامل مجتمع سنگان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مهمترین رویکرد و اهداف این مجتمع طی پنج سال آینده را استخراج ۳۰۰ میلیون تن باطله و ۱۳۰ میلیون تن سنگ آهن دانست و گفت: قرارداد باطله برداری با مبلغ ۳۰ هزار میلیارد ریال نهایی شده و بر این اساس ظرف ۲ سال آینده ظرفیت نهایی تولید کنسانتره در این مجتمع به ۱۷.۵ میلیون تن و گندله سازی به ۱۵ میلیون تن می‌رسد.
علی همتی افزود: برنامه اکتشاف در وسعت ۱۶.۵ کیلومتر مربع در سنگان خواف آغاز شده که با دستیابی به ذخایر جدید، بر مجموع سنگ آهن این مجموعه افزوده می‌گردد.
اشتغال ۹ هزار نفر در مجتمع سنگ آهن سنگان تا پایان امسال
وی ادامه داد: مجتمع معادن سنگان خواف از ظرفیت‌های بسیار برای رونق اقتصادی و اشتغالزایی برخوردار است و هم اکنون هفت هزار نیروی کار در سطوح مختلف در شرکتهای معدنی این منطقه مشغول کار هستند و با اجرای قراردادهای باطله برداری و استخراج سنگ آهن و طرح های بزرگ با ذخایر ۲.۵ میلیون تنی سناآباد (توسعه ملی) و پنج میلیون تنی فولاد سنگان تا پایان امسال اشتغال در این بخش به ۹ هزار نفر افزایش می‌یابد.
وی گفت: بومی گرایی در جذب نیرو رویکرد مهم مجتمع سنگان خواف است و بخش اعظم اشتغال ایجاد شده و در دست اقدام تا پایان امسال مربوط به نیروهای بومی شهرستان‌های خواف، رشتخوار، تایباد و تربت‌جام است مگر اینکه در صورت لزوم نیروی کار متخصص از دیگر نقاط جذب شود.
همتی افزود: احداث جاده ۱۴۰ کیلومتری سنگان به تربت‌حیدریه نیز با مشارکت مجتمع های فولاد سازی و وزارت راه و شهرسازی آغاز شده است.
وی ادامه داد: با توجه به تردد روزانه ۲۰۰ دستگاه تریلی از این مجتمع به دیگر نقاط کشور اجرای این طرح نقش مهمی در توسعه زیرساختها و افزایش ایمنی جاده‌ای و آرامش خاطر مردم منطقه دارد.
وی با تاکید براینکه به هیچ وجه اجازه صادرات سنگ آهن و گندله نداریم گفت: هرچقدر به مواد خام تعرفه بسته شود، بسیار موثر است، باید با فرآوری مواد معدنی توان رقابت با فولادسازان خارجی افزایش یابد.
همتی مهمترین مساله در سنگان را تامین آب دانست و افزود: واحدهای آهن اسفنجی و شمش بیشتر از سایر بخش‌ها با آب نیاز دارند و نیاز فعلی سنگان ۲۰ میلیون متر مکعب در سال است و موضوع انتقال آب از دریای عمان به استان‌های سیستان وبلوچستان، کرمان، یزد، خراسان رضوی در بلند مدت و بهره‌گیری از پساب شهر مشهد به طول ۲۵۰ تا ۲۶۰ کیلومتر در کوتاه مدت برای رفع این مشکل مورد نظر می‌باشد.
مجتمع سنگان خواف پیشقدم در توسعه و عمران منطقه
طرح مثلث توسعه اقتصادی به عنوان طرح ابتکاری استاندار خراسان رضوی فرصتی برای نقش آفرینی و استفاده بیشتر از ظرفیت‌های مجتمع سنگان در مسیر توسعه و رونق اقتصادی و محرومیت زدایی خواف و رشتخوار فراهم کرد و این مجتمع به عنوان معین اقتصادی شهرستان‌های یاد شده تعیین شد.
مدیر عامل مجتمع سنگان خواف در این باره گفت: این مجتمع با توجه به ظرفیت‌های غنی اقتصادی تلاش می‌کند مسیر سرمایه گذاری و رونق منطقه را به عنوان معین اقتصادی خواف و رشتخوار هموار کند.
همتی افزود: این مجتمع همواره حامی مردم این دو شهرستان خواهد بود و با بازدیدهای مستمر از روند طرح‌های منطقه در همراهی با آنها در امور اقتصادی تلاش خواهد کرد.
مدیر عامل شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان، یکی از شرکتهای فعال در مجتمع سنگان خواف هم به خبرنگار ایرنا گفت: این شرکت به عنوان معین اقتصادی خواف طرح‌های مختلف از جمله توانمندسازی تعاونی‌ها از طریق پرداخت تسهیلات بانکی و فعال سازی کارگاه‌های روستایی با هدف ایجاد اشتغال و حضور در بازارهای تخصصی و فروش و ایجاد فضاهای فرهنگی و مجتمع‌های رفاهی و تفریحی برای توسعه و رونق اقتصادی این شهرستان دارد.
علی امرایی افزود: شرکت فولاد سنگان به طرح‌های اجتماعی و آموزشی در منطقه هم عنایت خاص دارد که از مصادیق بارز آن می‌توان به احداث هفت مدرسه در مناطق محروم خواف طی سالجاری اشاره کرد.
کمبود مواد اولیه مشکل مهم صنایع معدنی سنگان
وی ادامه داد: کمبود مواد اولیه و کنسانتره موجب کاهش توان تولید روزانه واحدهای گندله سازی از ۱۶ هزار به ۱۲ هزار تن شده و این واحدها در عمل با ۷۰ درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند.
وی از جمله دلایل افزایش مشکل کمبود مواد اولیه در این بخش را ورود واحدهای معدنی به حوزه تولید فولاد دانست و گفت: در ابتدا قرار بود مواد اولیه واحدهای فولادی از محل معادن بزرگ تامین شود، ولی ورود شرکتهای مختلف به حوزه تولید فولاد، باعث شد طرح‌های فولاد و زنجیره تولید فولاد شرکتهای بزرگی مانند فولاد مبارکه اصفهان در منطقه سنگان خواف با محدودیت‌هایی مواجه شود.
امرایی افزود: در شرایطی که کمبود مواد اولیه از مشکلات مهم صنایع فولاد است، خام فروشی و خروج سنگ آهن و مواد اولیه از کشور به یک دغدغه تبدیل شده که باید از آن جلوگیری شود و تامین نیاز داخلی در اولویت قرار گیرد.
وی خواستار افزایش فعالیت‌های استخراج و اکتشاف سنگ آهن برای کاهش معضل مواد اولیه در اجرای طرح‌های فولادی منطقه شد.
وی کمبود آب را از دیگر مشکلات مهم اجرای طرح‌های فولادی در سنگان خواف دانست و گفت: شرکت فولاد سنگان با احداث سیستم فیلترپرس سعی کرده است ۷۰ تا ۸۰ درصد آب مصرفی را به چرخه تولید بازگرداند، ولی کمبود منابع آب برای تامین نیازهای موجود به دغدغه مهم تبدیل شده و مسوولان باید توجه بیشتری به این مساله داشته باشند.
وی افزود: شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان تامین کننده ۳۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز فولاد مبارکه اصفهان است و ایران در افق ۱۴۰۴، تولید کننده ۵۵ میلیون تن فولاد خواهد بود که فولاد سنگان در تامین مواد اولیه این بخش و توسعه و رونق اقتصادی کشور و منطقه نقش مهم دارد.
امرایی ادامه داد: بهره برداری از بزرگ‌ترین کارخانه کنسانتره سازی در شرق کشور با ظرفیت پنج میلیون تن و سرمایه گذاری ۱۰ هزار میلیارد ریال توسط این شرکت در دست اجراست و تا پایان امسال در سنگان خواف به بهره برداری می‌رسد و با راه اندازی آن برای یک هزار و ۳۰۰ نفر اشتغال ایجاد می‌شود.
فرماندار خواف هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ضمن تاکید بر نقش آفرینی بیشتر شرکتهای معدنی مجتمع سنگان در توسعه این شهرستان، تجمیع اعتبارات شرکت‌ها را لازمه این امر دانست و گفت: از طریق هماهنگی شرکت‌ها با کمیته برنامه ریزی شهرستان خواف، می‌توان نیازهای توسعه ای این منطقه را به شکل بهتر شناسایی و مدیریت کرد.
حسین سنجرانی با اشاره به انعقاد تفاهمنامه با مجتمع سنگان خواف به عنون معین اقتصادی این شهرستان با هدف توانمندسازی نیروی انسانی و ایجاد اشتغال پایدار در جوامع روستایی و شهری افزود: این امر بستر هم افزایی شرکتهای معدنی منطقه در مسیر توسعه را هموار می‌کند.
رییس بنیاد مستضعفان هم پیش از این در حاشیه بازدید از طرح در دست اجرای مجتمع کنسانتره فولاد شرق در منطقه سنگان خواف گفته بود: توسعه اقتصادی و افزایش اشتغال و کارآفرینی و محرومیت زدایی رویکرد مهم این بنیاد در اجرای طرح‌های اقتصادی از جمله طرح‌های فولادی در این منطقه است.
سید پرویز فتاح از جمله اهداف بنیاد مستضعفان در اجرای این طرح را تکمیل زنجیره تولید فولاد و نقش آفرینی بیشتر در زمینه توسعه منطقه مرزی و محروم جنوب استان خراسان رضوی دانست.
وی ادامه داد: مراحل تکمیل این مجتمع با اشتغال ۳۵۰ نفر در دست اجراست و در سال آینده با افزایش نوبت کاری، تعداد کارگران و کارکنان، احداث این پروژه موجب اشتغال ۶۰۰ نفر می‌شود و تاکید شده است نیروی انسانی مورد نیاز این پروژه، از افراد بومی این منطقه مرزی تامین شود.
وی گفت: بنیاد مستضعفان ۱۵ هزار میلیارد ریال در اجرای طرح کنسانتره سنگان در خواف سرمایه‌گذاری می‌کند و این طرح با پیشرفت فیزیکی ۶۳ درصدی در حال اجراست که تا پایان سال آینده تکمیل و به بهره‌برداری می‌رسد و با وجود تحریم ها، تجهیزات خارجی و داخلی مورد نیاز آن به طور کامل تامین شده و در حال نصب است و هیچ مشکلی برای تکمیل مراحل احداث و راه اندازی این مجتمع وجود ندارد.
فتاح افزود: با راه اندازی مرحله نخست مجتمع فولاد شرق، ۲.۵ میلیون تن کنسانتره تولید می‌شود و با نهایی شدن مرحله دوم این میزان به پنج میلیون تن افزایش می‌یابد.
وی ادامه داد: با بهره برداری از مرحله نخست این طرح برای ۳۵۰ نفر به صورت مستقیم و برای ۲ هزار و ۵۰۰ نفر به صورت غیر مستقیم اشتغال ایجاد می‌شود.
شهرستان ۱۵۰ هزار نفری خواف در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است.
