خراسان رضوی با دهها منطقه حفاظت شده، شکار ممنوع، پناهگاه حیات وحش، تالابها، آبگیرها و دریاچه‌های متعدد و شمار انبوهی از گونه‌های جانوری و گیاهی از تنوع زیستی و ارزش ژنتیکی فراوانی برخوردار است.
خراسان رضوی آبگیرهای فراوانی نیز دارد که گل سرسبد آنها اثر طبیعی و ملی دریاچه بزنگان است اما در مجموع هشت تالاب و دریاچه در این استان به عنوان مناطق تحت حفاظت و مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست قرار دارند و چند اثر طبیعی دیگر نیز دارای قابلیت ثبت در این فهرست قرار گرفته است.
تالاب یک مفهوم کلی است و به محیطی گفته می‌شود که حالتی میان خشکی و آب دارد. مرداب، باتلاق، خلاش و پوداب گونه‌های مختلف تالاب هستند که هر کدام تفاوتهایی دارند.همیشه و همه جا، در همه فرهنگ‌ها و زبان‌ها، واژه‌هایی پیدا می‌شوند که معنای نزدیکی داشته باشند و با برخورد به آنها، خواننده را درگیر معنا و مفهوم خود کنند.در این میان نام تالاب و دریاچه نیز تا حدودی این نزدیکی را با هم دارد.
برروی سطح زمین مکانهای فرو رفته‌ای وجود دارد که بوسیله آب پر شده است، این چاله‌های پر آب که هم وسیع است و هم عمیق دریاچه نامیده می‌شود مانند دریاچه ارومیه، دریاچه پریشان و دریاچه بزنگان.
با توجه به اینکه دریاچه‌ها راه به جایی ندارند و پس از گذشت زمان طولانی یا ممکن است خشک شوند یا به باتلاق تبدیل شوند. بنابراین دو واژه تالاب و دریاچه نزدیکی معنایی فراوان و تفاوتی اندکی دارند بنابراین با تفاوتهایی بسیار اندک مشابه هم محسوب می‌شوند.
هشت تالاب در دایره حفاظت
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: هم اکنون در این استان تعداد هشت تالاب در فهرست مناطق تحت مدیریت محیط زیست استان قرار دارند و ۹ منطقه دیگر هم به عنوان تالاب معرفی شده‌اند.
تورج همتی افزود: رودخانه‌های حفاظت شده تجن و کشف رود، اثر طبیعی- ملی دریاچه بزنگان، بخشی از کال مژن آباد واقع در منطقه حفاظت شده سیرخون، بخشی از رودخانه کال شور سبزوار واقع در پناهگاه حیات وحش شیراحمد، دریاچه چشمه سبز گلمکان واقع در منطقه حفاظت شده بینالود، رودخانه شمخال واقع در منطقه حفاظت شده در بادام و کال شور گناباد واقع در مناطق شکار ممنوع نوبهار و سه کوهک، تالاب های حایز اهمیت استان و در فهرست مناطق تحت مدیریت این اداره کل است.
وی ادامه داد: رودخانه های هریرود، زنگلانلو، اترک، لائین و ایده لیک نیز به عنوان مناطق مستعد جهت معرفی به عنوان تالاب‌های تحت حفاظت محیط زیست مطرح هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: علاوه بر آن بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر از تالاب‌های طبیعی و مصنوعی، ۵۱ منطقه در این استان قابلیت معرفی به عنوان تالاب و میکرو تالاب را دارند که از آن جمله می‌توان به سدها و آب بندان‌ها اشاره کرد.
چشمه سبز ثروت پنهان خراسان
دریاچه "چشمه سبز" گلمکان یک دریاچه طبیعی است که در دامنه شمالی رشته کوه بینالود (شمال خراسان) واقع و مشرف بر حوضه آبریز رودخانه گلمکان است.
این دریاچه کوهستانی که در ارتفاع دو هزار و ۵۰۰ متری از سطح دریا واقع شده، یکی از نقاط جذاب و دیدنی این استان است و در حدود ۲۰ کیلومتری روستای بزرگ گلمکان واقع است.
این چشمه به وسیله دیواره‌های کوهستانی احاطه شده است و در یکی از بلندترین نقاط رشته کوه بینالود قرار دارد. از چشمه‌های متعدد این محل به نام چشمه اشتها معروف است.
اهمیت چشمه سبز به هوای مناسب و مطلوب آن است.عوام این چشمه را چشمه سوز می‌خوانند و در متون از آن با نام « چشمه سو» و «چشمه سبز » یاد شده و به نظر می‌رسد که غرض از « چشمه سو» ی شاهنامه همین چشمه باشد چرا که مردم خراسان عموما “سبز” را “سوز” تلفظ می‌کنند.
“گلمکان” هم به لحاظ لغوی به مکان رویش گل گفته می‌شود این شهر در گذشته به گورمکن مشهور بوده است و قدمت آن به پیش از اسلام باز می گردد.
دریاچه چشمه سبز ۱۵ هکتار مساحت دارد و از آب این دریاچه برای آبیاری باغات و اراضی کشاورزی استفاده می‌شود و در دریاچه ماهی‌های بزرگ و کوچک نیز وجود دارد که گاه گردشگران را برای ماهیگیری جذب می‌کند.
اهمیت چشمه سبز به هوای مناسب و مطلوب آن است و یکی از ویژگیهای مهم این دریاچه همین هوا و طراوت همراه با آن است.
نام دریاچه چشمه سبز با هوایی معتدل و منظره‌ای زیبا، بارها در کتاب‌های گوناگون آمده و در حقیقت افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری در قلب این چشمه نهفته است و یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌هایی که در آن نام چشمه سبز آمده، کتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفی است.
