گرچه صدور زعفران به عنوان یکی از مهمترین صادرات غیرنفتی ایران می‌تواند نقشی موثر در اقتصاد کشور و محوری اصلی در تحقق اقتصاد مقاومتی باشد اما با وجود اینکه ایران اصلی‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است هنوز در خصوص دسته‌بندی یا سورتینگ، مدیریت و بازاریابی صادرات و از همه مهمتر فرآوری این محصول قیمتی در ابتدای راه قرار دارم بطوری که هم‌اینک ایران کمترین منفعت را از بازار جهانی زعفران با گردش چند صد هزار میلیارد دلاری آن می‌برد.
دسته‌بندی یا سورتینگ محصول نهایی زعفران می‌تواند حتی از زمان کشت تا برداشت، حمل و نقل، گل پاک‌کنی و جداسازی مورد توجه و در دستور کار قرار گیرد. با توجه به اینکه ایران بهترین و مرغوبترین زعفران دنیا را تولید می‌کند، عرضه این محصول کشورمان به بازار جهانی با در نظر گرفتن اصول بسته‌بندی مشتری‌پسند تحولی عظیم را در این حوزه رقم خواهد زد.
دسته‌بندی
طلای سرخ را می‌توان از جهات مختلف دسته‌بندی کرد که این دسته بندی‌ها می‌تواند صرفا فیزیکی و معطوف به فرم و شکل باشد و همچنین می‌تواند محتوایی و با نظر به کیفیت زعفران باشد.
در اسپانیا زعفران را با معیار منطقه کشت دسته‌بندی می‌کنند و اگر دسته‌بندی براساس منطقه کشت نباشد با توجه به طول و یا ضخامت کلاله و خامه درجه‌بندی می‌شود. در کشور هندوستان هم زعفران براساس خالص بودن کلاله، کیفیت کلاله و یا همراه بودن کلاله و خامه درجه‌بندی می‌شود.
در انگلستان نیز زعفران را براساس خصوصیاتی همچون رنگ، عطر و طعم طبقه‌بندی می‌کنند بنابراین طبقه بندی و دسته بندی از اهمیت بالایی برخوردار است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی گفت: دسته‌بندی بر اساس مرغوبیت و تولید زعفران مرغوب یکی از مسائلی است که هر ساله به زعفران کاران توصیه می شود.
نجفقلی صالحی افزود:به عنوان مثال تولید زعفران نگین به عنوان بهترین نوع زعفران از نظر کیفیت، رنگ و عطردهی، زمان و هزینه بیشتری از سایر انواع دسته زعفران شامل پوشال و شبه نگین می برد اما بسیار بازارپسند و مورد تقاضای مصرف کنندگان و البته گران تر به خصوص در بازار جهانی است.
وی تاکید کرد: در بازارهای جهانی بر مبنای تقاضای مصرف کننده اقدام به تامین،تولید و عرضه می شود و مصرف کننده نیز پول بیشتری برای دریافت محصول مورد پسند خود با کیفیت بالا می‌دهد بنابراین هرچه کشاورزان به سمت تولید زعفران نگین بروند قطعا درآمد خود را نیز افزایش می‌دهند.
خرید زعفران نگین با بالاترین قیمت
رئیس سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی هم با اشاره به اینکه در برهه های مختلف به کشاورزان توصیه شده‌است که به سمت تولید زعفران نگین به دلیل گران‌تر بودن آن بروند افزود: هرچه کیفیت محصول نهایی زعفران بالاتر باشد، عطر دهی، رنگ‌دهی و رضایت مصرف کننده در آن افزایش می‌یابد بنابراین بازار جهانی و داخلی بیشتر طالب خرید چنین محصولی می شود تا محصولی با کمترین کیفیت و ساده‌ترین حالت.
مهدی ناصری افزود: دولت نیز امسال با انجام خرید حمایتی محصول زعفران تلاش دارد تا به کشاورزان در جلوگیری از کاهش قیمت زعفران و سودجویی دلالان از این حیث کمک کند بنابراین از دهم آبانماه اقدام به خرید حمایتی در استان های سه گانه خراسان کرده است.
وی ادامه داد: خرید حمایتی محصول زعفران با چهار عنوان نگین زعفران، شبه نگین، پوشال درجه یک و پوشال معمولی و سطح بندی نهایی آن پس از آزمایش صورت می‌گیرد.
او با اشاره به اینکه قیمت خرید حمایتی زعفران نگین از همه انواع آن بیشتر است افزود: بر این اساس هر کیلوگرم نگین زعفران به قیمت ۱۰۵ میلیون ریال، شبه نگین به قیمت ۹۵ میلیون ریال، پوشال درجه یک به قیمت ۹۰ میلیون ریال و پوشال معمولی زعفران به قیمت ۸۲ میلیون ریال از کشاورزان خریداری می‌شود.
ناصری تصریح کرد: کشاورزان با گذاشتن زمان و پرداخت اندکی هزینه بیشتر برای گل پرکنی می توانند محصول نهایی نگین زعفران را با کیفیت بالا تولید کنند و سود بیشتری ببرند.
وی ادامه داد: البته باید توجه داشت که زعفران با کیفیت با توجه به کشت محصول از اولین گام تا آخرین گام حاصل می شود بنابراین از زمان کاشت پیاز زعفران در زمین با در نظر گرفتن همه استانداردها و اصول می‌توان در نهایت محصولی عالی و خاص را برداشت کرد.
ضعف در مکانیزاسیون محصول زعفران
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: در امر دسته‌بندی کردن و تولید زعفران هنوز هم برای گل پر کردن زعفران دستگاهی وجود ندارد و به رغم اینکه ایران رتبه نخست تولید زعفران جهان را دارد اما همچنان در زمینه تحقیقات و ابداعات در زمینه تسهیل سازی امر کشت، داشت، برداشت و دسته بندی زعفران دچار خلاء و کمبود هستیم.
هاشم نقیبی افزود: اگرچه در این زمینه یک سری کارهای مخترعان و مبتکران شروع شده است اما هنوز نتایج مورد توجه از این تلاش ها کسب نشده است.
وی تاکید کرد: انجام علمیات مناسب بهداشتی در حین و پس از برداشت در افزایش کیفیت، بازار پسندی و صادرات این محصول نقش تعیین کننده دارد.
نقیبی گفت: مکانیزه‌شدن روند کاشت،داشت و برداشت محصول زعفران بین ۶۰ تا ۷۰ درصد موجب کاهش هزینه های تولید این محصول می شود.
مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه ۲۰ تا ۲۵ درصد هزینه تولید به بخش کاشت زعفران اختصاص دارد اظهارداشت: ۳۵ درصد هزینه نیز مربوط به برداشت و ۴۰ درصد دیگر در بخش گل پرکنی و خشک کردن محصول مورد استفاده قرار می گیرد بنابراین مکانیزاسیون در این حوزه بسیار مهم است.
رعایت بهداشت، اصل اولیه
نقیبی گفت: توصیه می‌شود که کشاورزان حتما در مرحله برداشت گل از دستکش بهداشتی، ظروف تمیز و کیسه‌های حمل کننده عاری از هرگونه ماده شیمیایی استفاده کنند زیرا مشاهده هر گونه ماده خارجی، بقایای کود و سموم در محصول نهایی در آزمایشگاه های کشورهای خارجی موجب برگشت محصول و صدور گواهی فقدان کیفیت برای آن می‌شود.
وی تاکید کرد: شیوه‌های سنتی گل پرکنی و استفاده از لوازم و محل های سنتی همانند فرش منازل دیگر روش خوبی برای تولید محصولی راهبردی مانند زعفران نیست و لحاظ کردن بهداشت در تولید محصول از اهمیت بالایی برخوردار است.
مدیرباغبانی جهادکشاورزی خراسان رضوی افزود: بار میکروبی محصول زعفران در صادرات و مصرف در کشورهای جهان به شدت مورد توجه است و جز ملاک های اساسی محسوب می‌شود.
نقیبی گفت: همچنین با توجه به اینکه خرید و فروش زعفران به بورس راه یافته است لذا کشاورزان برای سود و درآمد بیشتر باید استانداردهای اعلام شده در این زمینه را هم رعایت کنند.
فرآوری زعفران در حاشیه
مدیرامور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه فرآوری زعفران در داخل کشور ضرورتی است که هنوز هم مورد بی مهری و بی توجهی قرار دارد افزود:بیش از ۱۲۰ واحد بسته بندی زعفران در خراسان رضوی گرچه فعالیت مناسبی دارند اما تمام این واحدها محصول را به صورت خام بسته‌بندی می کنند.
نقیبی ادامه داد: این در حالی است که باید با هدف کسب آورده اقتصادی بیشتر و استفاده کامل از تمام ظرفیتهای این محصول ارزشمند، در زمینه فرآوری زعفران اقدام نمود.
وی گفت: در زمینه فراوری محصول زعفران بسیار مختصر و در حد تولید چای و برخی نوشیدنیهای زعفرانی فعالیتهایی انجام شده اما در بسیاری از زمینه های فعالیت در این حوزه هنوز اقدامی نشده است.
او افزود: این در حالی است که باید به فکر تولید فرآورده های جدید از زعفران باشیم که شامل نوشیدنیهای جدید، اسانس گیری، طعم گیری و تولید محصولات با اندازه های مختلف با توجه به ویژگیهای زعفران از جمله شادی آفرینی آن است.
صادرات حدود ۱۲ هزار کیلوگرم زعفران
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه زعفران محصولی راهبردی و مهم برای کشور محسوب می‌شود و صادرات آن نیز به عنوان یکی از مهمترین صادرات غیر نفتی است افزود: طی نیمه نخست امسال ۱۱۷.۵ تن زعفران تولیدی خراسان رضوی به کشورهای دیگر صادر شد.
صالحی گفت: این میزان صادرات محصول راهبردی زعفران از خراسان رضوی در مقایسه با مدت مشابه پارسال یک درصد رشد را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: در نیمه نخست سال گذشته معادل ۱۱۵ تن زعفران تولیدی استان به کشورهای خارجی صادر شده است.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: زعفران این استان به حدود ۵۰ کشور دنیا صادر می شود که از آن جمله می‌توان به کشورهای اروپایی و حاشیه خلیج فارس اشاره کرد.
وی افزود: پارسال سطح زیر کشت زعفران در خراسان رضوی ۸۷ هزار و ۷۵۰ هکتار بود که از این سطح، ۲۹۸ تن محصول برداشت شد و امسال نیز ۹۰ هزار هکتار از مزارع خراسان رضوی به کشت زعفران اختصاص یافته است که پیش بینی افزایش حدود چهار درصدی تولید زعفران را داریم و البته میزان برداشت آن وابسته به شرایط آب و هوایی است.
زعفران ادویه نخست جهان
عضو هیات علمی گروه کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بر لزوم فعالیت بیشتر در خصوص شناسایی و معرفی دیگر جنبه‌های مصرف زعفران و آثار دارویی، درمانی و غذایی آن تاکید و بیان کرد: در دنیای امروز به تدریج زعفران از ادویه ای صرف به محصولی با ویژگی های درمانی، دارویی و با ارزش غذایی قابل توجه شناخته می شود و به همین دلیل باید در این عرصه بیشتر کار کرد.
دکتر علیرضا کوچکی افزود: دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکنون پژوهشهای خوبی در زمینه جنبه‌های مصرف دارویی و درمانی طلای سرخ انجام داده است.
وی ادامه داد: باید مشکلات فرهنگی موجود در زمینه همراهی و هماهنگی میان دستگاه ها و سازمان های مختلف در ارتقای جایگاه زعفران و ساماندهی روند کاشت، داشت، برداشت و صادرات آن را مدیریت کرد در غیر این صورت هر روز شاهد خسارت فراوان اقتصادی در این زمینه خواهیم بود.
این استاد دانشگاه به گسترش بی‌رویه کشت زعفران در سطح ۲۲ استان کشور نیز اشاره و بیان کرد: بنابود در سال ۱۴۰۰ میزان عملکرد زعفران در هر هکتار به هفت کیلوگرم برسد حال آن که هنوز این مهم به صورت سراسری و همه جانبه محقق نشده است.
وی با تاکید بر اینکه کشت زعفران کشتی خرده مالکی است گفت: به هیچ وجه نمی توان انتظار داشت این شیوه را تغییر جدی بدهیم.
دکتر کوچکی افزود: با توجه به اینکه کشت این محصول در گذشته با کمترین و طبیعی ترین نهاده ها انجام می‌شده است افزایش عملکرد این محصول توسط برخی کشاورزان از طریق استفاده از نهاده های شیمیایی محقق شده که این امر موجب اثرگذاری منفی بر کیفیت محصول نهایی شده است که باید این هشدار را نسبت به کاهش کیفیت محصول زعفران ایران و تاثیر منفی آن در بازار جهانی جدی بگیریم.
وی گفت: باید با لحاظ کردن اقدامات متعدد از جمله توجه بیشتر به اصول بهداشتی، دسته بندی محصول، افزایش کیفیت و مرغوبیت و برنامه ریزی برای سامان دادن به صادرات این محصول نسبت به ارتقای شناخت جهان امروز از زعفران ایران همت گماشت.
