شنیدن قصه های زیبا، پند آموز و سرگرم کننده یکی از ماندگار ترین خاطرات شیرین ایام کودکی است، قصه ها و داستانهایی که این روزها کودکان نسل امروز کمتر از آن بهره برده و مزه شیرین و طعم ماندگارش را آنچنان که باید نچشیده اند.
قصه ها و افسانه هایی که باید بیش از پیش به آنها توجه کرد و نخستین راه در این مسیر شناسایی و ثبت ملی آنهاست.
براساس تعریف فرهنگ نامه ادبیات کودکان و نوجوانان، قصه، سخن یا نوشته ای است از روزگاران قدیم که در آن شخصیت های گوناگون خیالی یا واقعی، ماجراهایی می آفرینند. قصه ها از روزگاران قدیم برای آموزش، انتقال تجربه ها و تاریخ هر قوم از نسلی به نسل دیگر پدید آمده اند.
منظور از افسانه نیز داستانی است که در آن انسان ها ، جانوران ، اشیا یا موجودات تخیلی، ماجراهای گوناگون باور نکردنی به وجود می آورند، برای نمونه در برخی افسانه ها ، از قالیچه یا تخت یا بال هایی سخن گفته شده است که انسان به کمک آن ها به پرواز درآمده است که گرچه پرواز انسان با این وسیله ها واقعیت ندارد ولی بیانگر آروزی انسان برای کاستن از رنج سفر و گاهی پاسخ گوی کنجکاوی های اوست.
داستان نیز به نوشته ای گفته می شود که در آن نویسنده فکر اصلی خود را در قالب حکایتی به خواننده ارائه می دهد، خواه این داستان جنبه تخیلی و غیرواقعی داشته باشد و خواه واقعیت زندگی در آن با رنگ و روغن تخیل و پرداخت نویسنده آرایش شده باشد.
قصه های تلخ و شیرین، داستان های مملو از مردان و زنان قهرمان، ماجرا های پندآموز و عبرت آموز و تجربه های ارزشمند زندگی هستند که در دل قصه گویی بزرگترها به کودکان و نوجوانان آموزش داده می شد، خواب های آرام و مملو از رویاهای کودکانه و قهرمانانه را به آنان هدیه می کرد، خوابهایی که تصویرهای ذهنی کودکان را از قهرمانان اخلاق مدار و شخصیت های حکیم ماندگار می کرد.
گرچه برخی قصه گویی را نوعی سرگرمی می دانند اما می توان مهمترین تاثیر آن را ایجاد تجارب مشترک میان شنوندگان و گویندگان دانست، در نقل یک قصه فقط اطلاعات و ماجراهای تلخ و شیرین منتقل نمی شوند بلکه تجربه یک زندگی، فرهنگ، ارزش و راه و روش صحیح زندگی کردن نیز به شنونده منتقل می گردد.
داستانهای فلکلور یا عامیانه در مناطق مختلف شهری، روستایی و قدیمی در صندوقچه دل و حافظه مردمان نسل های گذشته به مثابه جواهرهای ارزشمندی از فرهنگ و سنت و آئین هایی هستند که هر یک گویای عمق تاریخ و تمدن و تفکر ایرانی است و ثبت ملی آنها برای ماندگاری، حفاظت و صیانت اهمیت فوق العاده ای دارد که گرچه از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در قالب ثبت میراث ملموس مورد توجه قرار گرفته اما هنوز در خراسان رضوی مغفول مانده و در حاشیه و مورد بی مهری و بی توجهی است.
بی مهری به افسانه های اصیل، داستان های کهن و قصه های رنگارنگ در این خطه تا بدانجاست که حتی تاکنون اقدام مستند و سامان یافته ای برای شناسایی قصه های اصیل بومی محلی و منطقه انجام نشده چه رسد به اینکه در فهرست میراث ناملموس ثبت شود تا در حافظه تاریخ ماندگار گردد.
چه بسا تاکنون قصه ها و افسانه های فلکلوری فراوان در سینه مردمان قدیم ماندگار و مدفون شده باشند و نسل های به جا مانده هیچ اثری از آن را نداشته باشند و چه جای تاسف است که فرهنگ و تمدن در اعماق خاک مدفون گردد و به فراموشی سپرده شود.
آمادگی برای شناسایی قصه های اصیل
مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: داستان ها و قصه ها بخش های غنی ، مهم و فرهنگی در تاریخ ملت ها هستند و به عنوان نمادهای فرهنگی هر قوم و ملت محسوب می شوند.
ابراهیم زره ساز افزود: قصه های فولکلور و عامیانه در هر منطقه، روستا و شهرهای قدیمی فراوان داریم که تنها بخشی از آنها شناخته شده و در فرهنگ شفاهی هستند و بخش زیادی نیازمند تحقیق، شناسایی و استخراج است.
وی با اشاره به اهیمت قصه در فرهنگ تربیتی اظهار داشت: قصه گویی هنری است که با ابزار پایه و بنیادین قصه می تواند در تربیت و فرهنگ سازی نقش آفرینی کند و هنری کهن محسوب می شود که عمر شکل گیری آن به زمان شکل گیری داستان ها و افسانه ها بر می گردد.
زره ساز گفت: اهمیت حفاظت و صیانت از داستان ها و افسانه ها به دلیل نقش تاریخی و فرهنگی آنها در تاریخ تمدن یک ملت است که باید بیش از پیش به این امر توجه شود.
وی افزود: سابقه تاریخی استان خراسان رضوی در فرهنگ و تمدن ایران زمین بیش از چندین هزار سال است و این قدمت تاریخی نشان از وجود فرهنگ و تاریخ کهنی دارد که خود را در دل داستان ها ، قصه ها و افسانه ها جای داده و باید هرچه زودتر شناسایی شود.
وی با بیان اینکه جای داشتن قصه ها در فرهنگ شفاهی می تواند در گذر زمان دستخوش تغییرات و فراموشی شود، اظهار داشت: تحقیق، بررسی و شناسایی و تشخیص قصه های اصیل و بومی ضرورتی است که باید به آن پرداخته شود و تاکنون مورد غفلت واقع شده است.
مدیر کل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی گفت: آمادگی همکاری با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در جهت شناسایی و ثبت ملی قصه های اصیل در فهرست آثار ناملموس را داریم.
وی افزود: پیش بینی می شود در هر شهرستان استان یک تا پنج قصه اصیل و بومی وجود داشته باشد که قابلیت تشکیل پرونده و پیگیری برای ثبت در فهرست آثار ملی را دارد.
خراسان رضوی از کاروان ثبت ملی قصه ها عقب مانده است
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه تاکنون هیچ قصه و داستان کهن و اصیلی در استان به منظور ثبت در فهرست آثار معنوی (ناملموس) شناسایی نشده است گفت: این مسئله یک غفلت بزرگ محسوب می شود در حالی که سایر استان های کشور داستان های بومی و اصیل خود را به عنوان آثار معنوی در فهرست ملی ثبت کرده اند.
مرجان اکبری افزود: تاکنون حدود یکصد اثر از خراسان رضوی در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده است که هیچ کدام از آنها قصه یا داستان نیستند و یک مورد که مرتبط با داستان است، داستان گویی کردهای کرمانج می باشد.
وی اظهار داشت: در زمینه شناسایی و ثبت ملی قصه های این استان کار نشده که یک نقص مهم به شمار می رود.
وی با بیان اینکه تعدادی بازی محلی، بازی خانوادگی، شیوه داستان گویی در این استان در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شده است گفت: این موارد طی سال ۹۶ و ۹۷ ثبت شده و معتقدیم فضای بسیار برای بررسی وضعیت قصه ها و افسانه ها در این استان وجود دارد.
اکبری افزود: پیش بینی می شود بیش از ۵۰ هزار اثر دارای قابلیت ثبت در فهرست آثار ناملموس در این استان وجود داشته باشد.
وی اظهار داشت: آماده ثبت ملی قصه ها و همکاری مشترک در این زمینه با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هستیم.
قصه پر غصه قصه های خراسان رضوی
مسئول انجمن قصه گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان خراسان رضوی نیز گفت: تاکنون تحقیق مشخص و مستند در باره قصه های کهن و اصیل در استان به صورت سازمان یافته و هدایت شده انجام نشده است.
سارا امیدوار افزود: برخی نویسندگان و افراد علاقه مند اقدامات و تلاش های تحقیقی در این زمینه انجام داده اند که البته با توجه به محدود بودن آن نمی توان به این شمار استناد کرد.
وی اظهار داشت: گرچه داستان گویی و قصه گویی یک هنر و دارای افراد توانمند در این زمینه است اما هنوز در زمینه داستان های بومی و اصیل آنطور که باید و شاید کار نشده است.
وی گفت: هم اکنون در حوزه داستان های قدیمی و افسانه های کهن نابسامانی شناسایی و تشخیص وجود دارد که باید این مسئله ساماندهی شود.
مسئول انجمن قصه گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی افزود: با توجه به وجود افسانه ها و قصه های تکراری در استان ها و مناطق مختلف، شناسایی، تحقیق کارشناسی، بررسی تخصصی و تشکیل شناسنامه برای هر قصه اهمیت فراوان دارد که باید با حمایت های مالی مورد نیاز و به صورت برنامه ریزی شده انجام شود.
وی اظهار داشت: این اقدام تلاشی در جهت حفاظت و صیانت از فرهنگ و تاریخ است و باید در این زمینه راهکار لازم برای همکاری دستگاه ها و بخش های مختلف مشخص شود.
امیدوار گفت: بیش از صدها داستان و قصه کهن و بومی در خراسان رضوی وجود دارد که نسل به نسل منتقل می شود.
با توجه به اهمیت و جایگاه قصه و ریشه آن در فرهنگ و تمدن و ضرورت حفاظت از آن به عنوان فرهنگ بومی به نظر می رسد متولیان امر حفاظت و صیانت از آثار تاریخی و فرهنگی و متولیان حوزه قصه و قصه گویی باید بیش از پیش به وظیفه مهم در جهت صیانت از داستان های کهن بپردازند.
۷۴۹۶/۶۰۵۳
