کشورهای آسیای مرکزی شامل ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰ میلادی تشکیل شدند و اکنون با ۷۰ میلیون نفر جمعیت و اشتراکات متعدد دارای ظرفیت های مناسبی برای ارتباطات فرهنگی و اقتصادی با ایران هستند.
محصور بودن این کشورها در خشکی آنها را نیازمند راه های ارتباطی ایمن برای تبادلات تجاری با سایر کشورها در شرق و غرب منطقه کرده است و ایران در کریدورهای ارتباطی آسیای مرکزی یکی از کشورهای مهم و اصلی است.
جمهوری ترکمنستان حدود هزار و ۲۰۰ کیلیومتر مرز مشترک در شمال شرق ایران دارد و تبادلات جاده ای و ریلی پنج کشور آسیای مرکزی از طریق مرز ایران با ترکمنستان انجام می شود که با اعمال سیاستهای خاص از سوی این همسایه مشکلاتی برای ناوگان حمل و نقل جاده ای کشورمان ایجاد شده است.
مشکلات ترانزیتی از مسیر ترکمنستان
معاون حمل و نقل اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: مهم ترین مشکل اخذ عوارض ۱.۵ دلاری به ازای پیمودن یک کیلومتر مسیر ترانزیتی در خاک ترکمنستان از ناوگان باری کشورمان است که این مساله به افزایش هزینه ترانزیت یا صادرات کالا از ایران توسط ناوگان ایرانی منجر شده است.
جواد وحدتی فرد افزود: با توجه به اینکه ناوگان جاده ای دیگر کشورها مانند ترکیه هزینه مشابه کمتری می پردازند، صاحبان بار برای کاستن از هزینه ها اقدام به واگذاری کالا به شرکتهای حمل و نقل غیر ایرانی می کنند.
وی اظهار داشت: با توجه به ایجاد برخی مشکلات بین تاجیکستان و ترکمنستان صادرات یا ترانزیت کالا از ترکمنستان با ناوگان سایر کشورها از جمله ایران با مشکل مواجه شده است.
وی به ایجاد برخی محدودیتها در مرزهای ایران و ترکمنستان اشاره کرد و گفت: خراسان رضوی در طول ۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان دارای سه نقطه مرزی سرخس، لطف آباد و باجگیران است که در سال ۱۳۹۱ ترکمنستان محدودیت تردد روزانه تا هشت دستگاه کامیون را در مرز باجگیران اعمال کرد.
وحدتی فرد افزود: از مرداد ماه سال ۹۷ نیز محدودیت تردد روزانه تا ۳۰ دستگاه کامیون در مرز سرخس اعمال شد که موجب کاهش تبادلات تجاری جاده ای ایران از این مرز گردید.
وی اظهار داشت: طولانی بودن مدت صدور ویزا برای رانندگان، نبود توقفگاه های مناسب برای رانندگان در طول جاده های ترکمنستان و عدم پوشش بیمه ای برای خسارت ناشی از تصادفات رانندگی از جمله مشکلات ناوگان جاده ای ایران در ترکمنستان است.
ترانزیت و صادرات به تاجیکستان در تنگنا
نایب رئیس انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی نیز گفت: مسیر ترانزیت کالا از ایران به تاجیکستان از طریق کشورهای ترکمنستان و ازبکستان با مشکلات متعدد مواجه است بطوریکه پیش از این ازبکستان اجازه تردد ناوگان باری کشورهای مختلف به تاجیکستان را صادر نمی کرد و اکنون نیز ترکمنستان اجازه تردد کامیونهای باری به مقصد تاجیکستان را نمی دهد.
محمود امتی افزود: از طرفی مشکلات دیگری برای کامیونهای ایرانی در خاک ترکمنستان وجود دارد که شرکتهای باربری را به فکر استفاده از مسیر افغانستان انداخته است.
وی اظهار داشت: حمل بار جاده ای از ایران به تاجیکستان از طریق شمال افغانستان و شهر مزار شریف این کشور ارزانتر و دارای مسیر کوتاهتر از مسیر ترکمنستان است .
وی با اشاره به محدودیت ترانزیت کالا به تاجیکستان از طریق ترکمنستان گفت: برای جابه جایی کالا به تاجیکستان کامیونهای ایران پس از ورود به ترکمنستان یا باید وارد خاک ازبکستان شده و با طی مسیر طولانی به تاجیکستان بروند یا از ترکمنستان وارد ولایات شمالی افغانستان شده و از مرز شیرخان به تاجیکستان وارد شوند.
افغانستان راه حل دستیابی به تاجیکستان
امتی افزود: مسیر کنونی که هم اکنون برای ترانزیت یا صادرات کالا به تاجیکستان مورد توجه تجار ایران قرار دارد، مسیر ایران - افغانستان و تاجیکستان است که از مرز دوغارون ایران و شهرهای هرات، قلعه نو، قیسار، میمنه، شبرغان و مزار شریف افغانستان می گذرد.
وی اظهار داشت: این مسیر ترانزیتی دارای کیفیت قابل قبول و امنیت مناسب است اما حدود ۲۰۰ کیلومتر جاده حدفاصل قلعه نو تا قیسار از کیفیت و امنیت مناسب برخوردار نیست.
وی گفت: با توجه به سرمایه گذاری های گسترده ایران در برخی بخشهای زیربنایی کشور افغانستان از جمله خط آهن خواف - هرات ، شایسته است بهسازی جاده قلعه نو تا قیسار نیز مد نظر قرار گیرد تا صادرات و ترانزیت کالا توسط ناوگان جاده ای ایران به تاجیکستان با استفاده از این مسیر ترانزیتی رونق بگیرد.
امتی، راه اندازی مسیر ترانزیتی افغانستان را موجب خارج کردن مسیر انحصاری ترکمنستان در ترانزیت کالا به آسیای مرکزی دانست و افزود: با دسترسی آسان و ایمن ناوگان جاده ای ایران به شمال افغانستان ارتباط ایران با کشورهای تاجیکستان و ازبکستان و همچنین ارتباط با کشور قرقیزستان از طریق خاک تاجیکستان میسر می شود.
مسیر ترانزیتی چهار جانبه "کتای"
معاون حمل و نقل اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: راه های دسترسی متعدد به مقاصد تجاری مورد توجه همه کشورها بوده است و در این بین مسیر کتای "KTAI" شامل کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران به عنوان یک مسیر موازی و جایگزین به جای ترکمنستان به کشورهای آسیای مرکزی دارای اهمیت می باشد.
وحدتی فرد افزود: این مسیر از دیرباز وجود داشته و قرار است با بررسی هایی که هم اکنون در حال انجام است با همکاری کشورهای عضو این کریدور بیش از پیش معرفی و فعال گردد.
وی اظهار داشت: وقتی مسیر تجارت به یک کشور یا یک مسیر ختم می شود دغدغه هایی از نظر پدافند غیر عامل برای کشورهای مبدا یا مقصد ایجاد می شود چرا که رفتار کشور یاد شده در میانه راه می تواند بر صادرات و ترانزیت در این مسیر تاثیر گذار باشد.
وی به مشکلات ایجاد شده بین دو کشور تاجیکستان و ترکمنستان اشاره کرد و گفت: محدودیتهای اعمال شده از سوی ترکمنستان برای ترانزیت کالا به تاجیکستان موجب شده است کشور تاجیکستان از راه اندازی کریدور کتای حمایت کند.
وحدتی فرد، طول جاده ارتباطی بین ایران تا تاجیکستان در این مسیر را حدود هزار و ۷۰۰ کیلومتر عنوان کرد و افزود: موضوعات مربوط به کریدورهای ارتباطی به حوزه وزارت راه و شهرسازی مربوط است و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در حال پیگیری دالان ارتباطی جاده ای کتای بین ایران و کشورهای یاد شده می باشد.
ایران در جستجوی راه های متنوع ترانزیتی است
رئیس دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در شمال و شرق کشور نیز به خبرنگار ایرنا گفت: ایران از موقعیت شاهراهی مناسب در منطقه برخوردار است و می تواند با توجه به ۱۵ همسایه در مرزهای زمینی و دریایی خود به مرکزیت ترانزیت منطقه تبدیل گردد.
غلامعباس ارباب خالص افزود: ایران نیز مانند هر کشوری به دنبال ایجاد مسیرهای متعدد و متنوع ترانزیتی برای خود می باشد.
وی اظهار داشت: کوتاهی مسیر، زیرساختهای مناسب و متنوع در قالب مسیرهای زمینی، هوایی و دریایی و امنیت از جمله عواملی است که می تواند موجب کاهش قیمت ترانزیت کالا از یک نقطه به نقطه دیگر باشد و کشورهایی در این بخش موفق تر هستند که بتوانند در مسیرهای متنوع ترانزیتی حضور داشته و زیرساختهای مختلف ریلی، جاده ای، دریایی و هوایی را برای تسهیل تجارت مهیا نمایند.
وی گفت: ایران همانگونه که در مسیرهای ترانزیتی متعدد دارای نقش آفرینی مهم در منطقه است می تواند با حضور در مسیر افغانستان، تاجیکستان و قرقیزستان نیز وارد شده و با اتکا به زیرساختهای مناسب خود زمینه تسهیل تجارت و ترانزیت را در این مسیر فراهم کند.
ارباب خالص با اشاره به درخواست برخی انجمنهای صنفی و سازمانها برای بهسازی برخی زیرساختهای جاده ای در کشور افغانستان افزود: این نهادها می توانند برای رفع مشکلات زیرساختی در این کشور اقدام کنند و وزارت خارجه نیز در این راستا می تواند امور مربوط به همکاری های مشترک وزارت خانه های راه دو کشور یا کشورهای این مسیر ترانزیتی را پیگیری نماید.
۳۲۲۱/۶۰۵۳
