صنایع دستی که محصول هنر دست انسان است با هنر، خلاقیت و دست مایه تمدن، فرهنگ و تاریخ به اثر منحصر به فرد ، تکرار نشدنی و یگانه بدل می شود و به اثر خاص تبدیل می گردد.
صنایع دستی و هنرهای سنتی در دوره های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی توسط هنرمندان خلاق ایجاد و توسعه یافته و در طی قرون با حفظ سنت های اصیل، مراحل شکل گیری خود را طی کرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته اند.
هنرها و صنایعی که با دستان پرتوان، اذهان خلاق و سلیقه های نشأت گرفته از فرهنگ غنی توسط زنان و مردان هنردوست و هنرپرور تولید می‌شوند به خوبی تلاشی را که با فرهنگ و هنر درآمیخته است به نمایش می گذارند.
صنایع دستی ایران علاوه بر سابقه تاریخی هفت هزار ساله از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردارند که می‌توانند به عنوان یکی از تولیدات مهم هنرمندان ایران زمین در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش به سزایی ایفا کنند.
صنایع دستی هر کشور بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آن سامان و نمادی از هویت ملی هر قوم است که می‌تواند عامل مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف و نیز هویت بخشی به نسل های آینده هر کشور محسوب شود و همین امر حفاظت و صیانت از این هنرها و صنایع را به الزام تبدیل می کند.
با وجود چنین الزامات و ضرورتهایی وجود صنایع دستی چینی در بازار مشهد که سهم عمده ای از بازار میلیاردی سوغات را در این کلانشهر به خود اختصاص داده است، دردی چندین ساله می باشد و این در حالی است که تولید این صنایع با ماشین و بدون برخورداری از ویژگی های هنرهای سنتی و صنایع دستی کاربرد نام صنایع دستی را برای این محصولات با شک همراه می کند.
در عین حال شاهد رخ نمایی پررنگ محصولات صنایع دستی چینی در بازار هستیم که همچنان گلایه هنرمندان بومی و ایرانی را به همراه دارد.
در این میان خطه تاریخی خراسان رضوی به عنوان میراث دار بخش عظیمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی حرف های فراوان برای گفتن دارد.
در حالی که بیش از ۹۰ رشته هنرهای سنتی و صنایع دستی و حدود ۱۰ هزار هنرمند در این استان وجود دارد، شاهد حضور پررنگ صنایع دستی محصول چین و حتی هنرهای سایر استانها از جمله همدان، اصفهان و تبریز در مشهد هستیم.
حضور صنایع دستی خارجی نشان رقابت در بازار این صنایع
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این باره گفت: صنایع دستی مرز ندارد و نمی توانیم بگوییم چرا فلان محصول در مشهد هست یا فلان محصول بیشتر است ضمن اینکه صنایع دستی بومی ما نیز در بازار استان و مشهد وجود دارد.
محمد مطیع افزود: آنچه مهم و قابل بررسی است نسبت و مقدار صنایع دستی غیر بومی است که می تواند محصولات بومی را تحت الشعاع قرار دهد.
وی اظهار داشت: صنایع دستی و حمایت از هنرمندان این عرصه برای ما اولویت دارد اما باید این اصل را نیز در نظر گرفت که خریدار باید قدرت اختیار داشته باشد و مردم مختار به انتخاب محصولات تولیدی بومی یا غیر بومی هستند.
وی گفت: رقابت موجود در عرصه صنایع دستی بد نیست اما باید حمایت از هنرمندان بومی و تولیدات آنها پررنگ تر شود.
مطیع با بیان اینکه ارزانی عامل اصلی استقبال از صنایع دستی خارجی است افزود: باید هزینه تمام شده محصولات بومی کاهش یابد تا ضمن حفظ کیفیت شاهد ارزان تر شدن این محصولات و افزایش خرید آنها باشیم.
وی با بیان اینکه معافیت مالیاتی تولید کنندگان صنایع دستی مصداق حمایت از این هنرمندان است اظهار داشت: در حال پیگیری حذف مالیات از فروشگاه های عرضه کننده صنایع دستی بومی و ایرانی نیز هستیم تا در صورت تحقق آن شاهد رشد این فروشگاه ها باشیم.
سهم ۱۰درصدی صنایع دستی در سبد خرید گردشگران
عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری و صنایع غذایی جهاد دانشگاهی مشهد نیز گفت: سهم چین و هند و دیگر کشورهای خارجی از سوغات مشهد تا ۴۵ درصد است.
آرش قهرمان سهم مالی کالاهای تولید چین را از بازار سوغات مشهد در سال ۲۰۱۴ میلادی پنج هزار میلیارد ریال ذکر کرد و افزود: حتی در حوزه هایی که تولیدات ایرانی مزیت رقابتی دارند، به وفور واردات کالاهای خارجی انجام می شود.
وی اظهار داشت: بر این اساس ۶۵ درصد مهر و تسبیح عرضه شده در بازار سوغات مشهد تولید چین و هند است این در حالی است که عرضه کالاهای خارجی به عنوان سوغات مشهد فاقد جنبه روانی و رهاورد زیارتی است و در عین حال موجب ضربه زدن به اشتغال بومی می شود.
رئیس پژوهشکده گردشگری و صنایع غذایی جهاد دانشگاهی مشهد نیز گفت: ۵۵ درصد کل سوغات خریداری شده توسط زائرین در بازار مشهد کالاهای داخلی و ۴۵ درصد کالا های خارجی است.
هادی رفیعی افزود: سهم صنایع دستی در سبد خرید گردشگران مشهد به خاطر گرانی این نوع کالا ها ۱۰ درصد است و هزینه برای خرید سوغات در مجموع ۱۷ درصد از سبد گردشگری را در این شهر شامل می شود.
وی اظهار داشت: اصلی ترین کالاهای سوغات مشهد از نظر فراوانی شامل نقل و نبات، زعفران، زرشک، پوشاک و پارچه و از نظر ارزش ریالی، شامل پوشاک، مواد خوراکی و صنایع دستی است.
وی گفت: نبود برند معتبر در عرصه تولید سوغات و بی توجهی نسبت به محتوای پیام کالاهای سوغات و ذائقه و پسند مشتریان، از نقاط ضعف صنعت داخلی سوغات مشهد در مقابل رقبای خارجی است.
رفیعی افزود: در این چارچوب اکثر کالاها فاقد عقبه فرهنگی مرتبط با شهر مقدس مشهد هستند و این در حالی است که تولید کننده کالای سوغات باید نسبت به اینکه گردشگر چه کالایی را به عنوان سوغات می خرد و همچنین تحلیل رقبا و ماهیت اصلی محصول توجه داشته باشد.
وی مشهد را با جمعیت انبوه زائر و مسافر دارای قابلیت برخورداری از برند تنقلات، گوهرسنگ ها، چرم و صنایع دستی دانست و اظهار داشت: الزاما برای دستیابی به بازارهای هدف باید شرایط این کار فراهم شود تا مشتریان سوغات مشهد قادر باشند با اطمینان خاطر خرید کنند و بازار نیز از نظر اصالت محصولات شفاف شود.
کاهش رغبت مردم به خرید صنایع دستی خارجی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با بیان اینکه رغبت مردم به خرید کالاهای چینی و به ویژه صنایع دستی آن کاهش یافته است گفت: با افزایش آگاهی مردم و توجه به امر کیفیت شاهد افزایش رغبت عمومی به خرید صنایع دستی و هنرهای سنتی بومی و ایرانی هستیم.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: برای اثبات این ادعا دریافت رقم خرید محصولات صنایع دستی داخلی و خارجی در استان در حال انجام است.
وی با بیان اینکه تمایل جوانان به فراگیری صنایع دستی از اتفاقات خوشایند این عرصه است اظهار داشت: همه افراد با هر سن و سوادی می توانند وارد عرصه تولید صنایع دستی شوند و این امر می تواند اتفاقی میمون برای جلوگیری از منسوخ شدن یا فراموشی هنرهای سنتی باشد.
وی گفت: سال گذشته ۶۷۰ نفر از شاغلان و ۱۹۰۰ نفر از علاقه مندان در این استان آموزش های هنرهای سنتی و صنایع دستی را فرا گرفتند که این تعداد در سه ماه نخست امسال ۸۹ نفر از شاغلان و ۹۰۰ نفر از علاقه مندان به این هنر بود.
مکرمی فر با اشاره به تلاش برای برند سازی صنایع دستی مشهد به عنوان سوغات افزود: در این راستا استاندارد کردن رشته های مورد نظر برای اعلام به عنوان سوغات در دستور کار قرار گرفت که در این ارتباط ۲ رشته فیروزه و سنگ هرکاره در دو بخش تولید و محصول کد استاندارد گرفته اند و ۲ رشته دیگر نیز شامل تراش عقیق و حکاکی روی سنگ در آینده نزدیک این کد را دریافت می کنند.
فروش سالانه ۵۰ میلیارد ریال سفال همدان در مشهد
در حالی که سفال "مند" در گناباد خراسان رضوی از پنج هزار سال قبل در روستایی با همین نام تولید می شود، فروش سفال همدان در مشهد رونق بیشتری دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اظهار داشت: سالانه معادل ۵۰ میلیارد ریال سفال همدان در مشهد به فروش می رود در حالی که سفال لالجین همدان قدمت هزار ساله دارد و سفال مند در گناباد دارای قدمت پنج هزار ساله است.
وی با بیان اینکه حمایت از هنرهای سنتی و صنایع دستی یکی از اولویت های مهم است گفت: تنها ایجاد پایانه فروش و پرداخت تسهیلات در این زمینه کافی نیست بلکه هنرمندان نیز باید تلاش کنند در مسیر تولید هنر خود با خلاقیت و نوآوری اقدام به جذب سلایق مختلف نمایند.
وی افزود: در حال حاضر حمایت های لازم در ایجاد کارگاه، پرداخت تسهیلات، راه اندازی مجموعه های فروش و بازارهای عرضه صنایع دستی در استان انجام می‌شود اما این هنرها و صنایع نیازمند رونق بیش از پیش هستند.
مکرمی فر اظهار داشت: سال گذشته ۱۴۰ میلیارد ریال تسهیلات در حوزه صنایع دستی این استان پرداخت شد که موجب اشتغال ۶۶۷ نفر گردید.
وی با بیان اینکه سالانه ۱۵۰ هزار میلیارد ریال سوغات در مشهد خریداری می شود گفت: این میزان خرید در صورتی که به سوی کالاهای صنایع دستی بومی و ایرانی هدایت شود می تواند تحول خوبی را در این استان ایجاد کند.
وی افزود: از مجموع ۶۷۰۰ روستای استان ۳۴۰۰ روستا خالی از سکنه شده است که رونق تولید صنایع دستی در کنار کشاورزی در روستاها می‌تواند از مهاجرت روستائیان جلوگیری کند.
۷۴۹۶/۶۰۵۳
