یافته های باستان شناسی در این شهرستان موید سکونت و فعالیتهای انسانی در این ناحیه از هزاره سوم پیش از میلاد است.
به فراخور قدمت طولانی سکونت بشر در این منطقه، آثار، بناها و محوطه های تاریخی فراوانی در این شهرستان وجود دارد که البته هنوز بسیاری از آنها ناشناخته مانده است و شاید کشف نشده باشد.
* شهر تاریخی مالین
تپه های مشرف به شهر باخرز، در 50 کیلومتری شمال غربی تایباد، حکایتگر وجود شهری بزرگ، آباد و پر رونق در صدر اسلام است.
این مکان که روزگاری به شهر مالین مشهور بود در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته و محل کهن دژ آن امروزه به صورت تپه ای مرتفع دیده می شود.
بنا بر منابع و متون کهن، مالین روزگاری کرسی باخرز قدیم و در سده چهارم هجری شهری آباد بود و غله و پارچه فراوان از آن ناحیه صادر می شد.
این شهر در اوایل سده هفتم هجری 160 آبادی داشته است.
*مسجد و مزار شیخ عبدالله
این بنا منسوب به مدفن شهاب الدین عبدالله از عرفای باخرز است که در سال 827 هجری قمری دار فانی را وداع گفت و در قبرستان شهر مالین روی در نقاب خاک کشید.
فضای داخلی مسجد آرامگاه وی در عین سادگی به دلیل دارا بودن محرابی با تزئینات گچبری از صلابت خاصی برخوردار است.
وجود چله خانه در این بنا موید استفاده آن به عنوان خانقاه است. ساختار معماری مسجد شیخ عبدالله بیشتر به شیوه بناهای اواخر دوره صفوی شبیه است.
*مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی
مهمترین شاخص تاریخی شهر تایباد ایوانی رفیع و مزین به کاشیکاری و کتیبه های زیباست که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و موید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی از مشایخ صوفیه و عرفای سده هشتم هجری است.
مدفن مولانا زین الدین ابوبکر در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار دارد که درخت پسته کهنسالی سایه های خود را بر آن گسترده است.
در مجاورت آن نیز مسجد و ایوانی زیبا به انضمام دو حجره دو طرفه در طرفین و با فضای داخلی به صورت شاه نشین صلابت خاصی به این مجموعه بخشیده است.
از ویژگیهای مهم این بنا کتیبه آجری بر زمینه کاشی فیروزه ای ایوان به خط ثلث به قلم جلال الدین محمدبن جعفر است.
معماری بنا در سال 848هجری قمری به پایان رسیده و بانی آن 'پیر احمد خوافی' وزیر بادرایت شاهرخ تیموری بوده است.
در ابتدای ورود به مجموعه، آب انباری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است و با رشته پلکان به صورت مستقیم به داخل مخزن منتهی می شود.
بنایی واقع در میانه گورستان مجاور این مکان نیز منسوب به آرامگاه شیخ علی پدر زین الدین ابوبکر است.
* میل کرات
در قرون و سده های پیشین میل آجری کرات راهنمای کاروانیان و مسافرانی بود که راه خواف به باخرز را طی می کردند.
امروزه این اثر تاریخی در 25 کیلومتری تایباد در کنار روستایی به همین نام واقع است. این سازه با بلندی 25 متر دارای ساختاری دو قسمتی است یعنی بخش تحتانی آن هشت ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه ای است.
از جمله تزئینات معماری این میل می توان به وجود کنگره های گره چینی آجری و بقایایی از یک کتیبه مَعقِلی اشاره کرد.
این بنای تاریخی اسلوب معماری دوره سلجوقی را با خود دارد.
* تنگل و بند استای
از جاذبه ها و چشم اندازهای طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد، دهستان تنگل و بند استای است که از اهمیت ویژه ای به لحاظ گردشگری برخوردار است.
دره استای که شامل درختان میوه و جنگلی است به طور کلی منطقه ای کوهستانی را به دوستداران طبیعت عرضه می کند.
بند استای نیز آبگیری است که در 53 کیلومتری غرب شهر تایباد واقع است و به سبب آن محوطه پیرامون این گردشگاه، دارای آب و هوایی مطبوع برای استفاده گردشگران است.
همچنین از جاذبه های تاریخی روستای استای می توان به بقایای قلعه ای سنگی، مسجد جامع، آب انبار، تپه استای و زیارتگاه استای اشاره کرد.
* بنای مزار شاهزاده قاسم (مشهد ریزه)
مشهد ریزه در فاصله 29 کیلومتری غرب تایباد واقع است. در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستانی قدیمی بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است.
اهالی بر این باورند که این مقبره متعلق به قاسم بن محمد ابی بکر قحافه و پدر ام فروه از شخصیتهای تاریخ اسلام است.
این بنا مشتمل بر اتاقهایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده و بنای مزار متعلق به دوره صفوی است.
* رباط عباس آباد
این رباط تاریخی در فاصله 28 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام قرار دارد. بنا مشتمل بر دو حیاط به انضمام ایوان، ایوانچه، اتاقکها و آب انبار است و بقایای معماری آن حکایت از گذشته ای با عظمت در سایه امنیت دارد.
فضای داخلی اتاقها در عین سادگی مکان مناسبی برای اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است.
از دیگر ویژگیهای این رباط وجود وسیله تدافعی سنگ انداز در بخش فوقانی ورودی آن است و در مجموع بنای آن از یادگارهای معماری دوره صفوی است.
* رباط سنگی
بقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از میل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است.
قرائن معماری و آوارهای باقی مانده از رباط نشان می دهد ورودی بنا دارای تاقی سرپوشیده بوده است که به حیاط مرکزی آن منتهی می شده و در آن آبگیری سنگی برای تامین آب مصرفی کاروانیان و چهارپایان تعبیه شده بوده است.
سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنای اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است.
* سنگ مزارات باخزر
الواح قبور به عنوان انعکاسی از هنر ایرانی در دوره اسلامی و شاهدی بر بازشناسی و بازنگری در فرهنگ گذشتگان از جمله اعتقادات، آیینها، افکار، آرا و هنرهای تزئینی به شمار می آید.
منطقه باخرز با پیشینه ای کهن جایگاه تعدادی از این نوع سنگ مزارهاسست که گویای یکجانشینی اقوام با بینشهای خاص در روستاهای شیزن، سوران، جوزقان و مشهد ریزه است.
این سنگها به چهار نوع ستونی، سنگ لوح عمودی و افقی و الواح بی نام و نشان تقسیم شده و با مضامین و نگاشته های مختلف دارای تزئیناتی از جمله اسلیمی، ترنج و نقوش محرابی است.
این آثار فاصله زمانی سده هشتم هجری تا اواخر دوره صفوی را در بر می گیرد.
قلعه اسکندرآباد، محوطه تاریخی جوزقان و آب انبار قلعه کهنه ریزه از دیگر آثار تاریخی جذاب در شهرستان تایباد است.
* مشاغل و هنرهای سنتی
مشاغل سنتی در بسیاری از بازارهای شهر تایباد هنوز رواج دارد و استادکاران به تولید محصولات دستی و سنتی سرگرم هستند.
گرچه از این مشاغل درآمد هنگفتی نصیب سازندگان نمی شود اما هنوز می توان در این شهر مراکزی یافت که در آنها هنرهای قالیبافی، آهنگری، تون بافی، خراطی و نجاری و مهمتر از همه ساخت سازهای سنتی رواج دارد.
* موسیقی مقامی تایباد
تایباد در کنار خواف و تربت جام، قطب موسیقی شرق خراسان را تشکیل می دهند. اهالی موسیقی این منطقه یکی از انواع حائز اهمیت موسیقی مقامی در کشور را با بیش از 50 مقام زنده ساخته اند.
تاکنون استادان تایبادی در بسیاری از جشنواره های موسیقی به اجرای برنامه پرداخته اند. سازهای مهم این منطقه را دف و دو تار تشکیل می دهند.
تفاوت موسیقی مقامی در سه شهرستان تربت جام، تایباد و خواف به نحوه اجرای مقامها باز می گردد.
مرحوم استاد نظرمحمد سلیمانی، استاد برات ابراهیمی، استاد غلامحسین سمندری و استاد شریف زاده از پیشکسوتان و بزرگان موسیقی شهرستان تایباد محسوب می شوند.
1922/7496
انتهای پیام به فراخور قدمت طولانی سکونت بشر در این منطقه، آثار، بناها و محوطه های تاریخی فراوانی در این شهرستان وجود دارد که البته هنوز بسیاری از آنها ناشناخته مانده است و شاید کشف نشده باشد.
* شهر تاریخی مالین
تپه های مشرف به شهر باخرز، در 50 کیلومتری شمال غربی تایباد، حکایتگر وجود شهری بزرگ، آباد و پر رونق در صدر اسلام است.
این مکان که روزگاری به شهر مالین مشهور بود در داخل حصاری دایره شکل قرار داشته و محل کهن دژ آن امروزه به صورت تپه ای مرتفع دیده می شود.
بنا بر منابع و متون کهن، مالین روزگاری کرسی باخرز قدیم و در سده چهارم هجری شهری آباد بود و غله و پارچه فراوان از آن ناحیه صادر می شد.
این شهر در اوایل سده هفتم هجری 160 آبادی داشته است.
*مسجد و مزار شیخ عبدالله
این بنا منسوب به مدفن شهاب الدین عبدالله از عرفای باخرز است که در سال 827 هجری قمری دار فانی را وداع گفت و در قبرستان شهر مالین روی در نقاب خاک کشید.
فضای داخلی مسجد آرامگاه وی در عین سادگی به دلیل دارا بودن محرابی با تزئینات گچبری از صلابت خاصی برخوردار است.
وجود چله خانه در این بنا موید استفاده آن به عنوان خانقاه است. ساختار معماری مسجد شیخ عبدالله بیشتر به شیوه بناهای اواخر دوره صفوی شبیه است.
*مزار مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی
مهمترین شاخص تاریخی شهر تایباد ایوانی رفیع و مزین به کاشیکاری و کتیبه های زیباست که امروزه در کنار گورستان قدیمی شهر در خیابان مولانای غربی واقع است و موید ارادت و توجه به شخصیت عرفانی مولانا زین الدین ابوبکر تایبادی از مشایخ صوفیه و عرفای سده هشتم هجری است.
مدفن مولانا زین الدین ابوبکر در میان محوطه این مجموعه تاریخی قرار دارد که درخت پسته کهنسالی سایه های خود را بر آن گسترده است.
در مجاورت آن نیز مسجد و ایوانی زیبا به انضمام دو حجره دو طرفه در طرفین و با فضای داخلی به صورت شاه نشین صلابت خاصی به این مجموعه بخشیده است.
از ویژگیهای مهم این بنا کتیبه آجری بر زمینه کاشی فیروزه ای ایوان به خط ثلث به قلم جلال الدین محمدبن جعفر است.
معماری بنا در سال 848هجری قمری به پایان رسیده و بانی آن 'پیر احمد خوافی' وزیر بادرایت شاهرخ تیموری بوده است.
در ابتدای ورود به مجموعه، آب انباری وجود دارد که ساختار معماری آن بدون پاشیر است و با رشته پلکان به صورت مستقیم به داخل مخزن منتهی می شود.
بنایی واقع در میانه گورستان مجاور این مکان نیز منسوب به آرامگاه شیخ علی پدر زین الدین ابوبکر است.
* میل کرات
در قرون و سده های پیشین میل آجری کرات راهنمای کاروانیان و مسافرانی بود که راه خواف به باخرز را طی می کردند.
امروزه این اثر تاریخی در 25 کیلومتری تایباد در کنار روستایی به همین نام واقع است. این سازه با بلندی 25 متر دارای ساختاری دو قسمتی است یعنی بخش تحتانی آن هشت ضلعی و بخش فوقانی آن استوانه ای است.
از جمله تزئینات معماری این میل می توان به وجود کنگره های گره چینی آجری و بقایایی از یک کتیبه مَعقِلی اشاره کرد.
این بنای تاریخی اسلوب معماری دوره سلجوقی را با خود دارد.
* تنگل و بند استای
از جاذبه ها و چشم اندازهای طبیعی بخش میان ولایت شهرستان تایباد، دهستان تنگل و بند استای است که از اهمیت ویژه ای به لحاظ گردشگری برخوردار است.
دره استای که شامل درختان میوه و جنگلی است به طور کلی منطقه ای کوهستانی را به دوستداران طبیعت عرضه می کند.
بند استای نیز آبگیری است که در 53 کیلومتری غرب شهر تایباد واقع است و به سبب آن محوطه پیرامون این گردشگاه، دارای آب و هوایی مطبوع برای استفاده گردشگران است.
همچنین از جاذبه های تاریخی روستای استای می توان به بقایای قلعه ای سنگی، مسجد جامع، آب انبار، تپه استای و زیارتگاه استای اشاره کرد.
* بنای مزار شاهزاده قاسم (مشهد ریزه)
مشهد ریزه در فاصله 29 کیلومتری غرب تایباد واقع است. در ضلع جنوبی این مکان در میان قبرستانی قدیمی بنایی قرار دارد که به مزار شاهزاده قاسم معروف است.
اهالی بر این باورند که این مقبره متعلق به قاسم بن محمد ابی بکر قحافه و پدر ام فروه از شخصیتهای تاریخ اسلام است.
این بنا مشتمل بر اتاقهایی پیرامون یک فضای مرکزی است که در آن هشت محل چله خانه تعبیه شده و بنای مزار متعلق به دوره صفوی است.
* رباط عباس آباد
این رباط تاریخی در فاصله 28 کیلومتری شمال غربی شهر تایباد و بر کناره راه قدیمی این شهر به تربت جام قرار دارد. بنا مشتمل بر دو حیاط به انضمام ایوان، ایوانچه، اتاقکها و آب انبار است و بقایای معماری آن حکایت از گذشته ای با عظمت در سایه امنیت دارد.
فضای داخلی اتاقها در عین سادگی مکان مناسبی برای اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بوده است.
از دیگر ویژگیهای این رباط وجود وسیله تدافعی سنگ انداز در بخش فوقانی ورودی آن است و در مجموع بنای آن از یادگارهای معماری دوره صفوی است.
* رباط سنگی
بقایای این رباط سنگی که به فاصله کمی از میل تاریخی کرات و آن سوی جاده تایباد به خواف قرار دارد در گذشته توقفگاه کاروانیان و مسافران این ناحیه بوده است.
قرائن معماری و آوارهای باقی مانده از رباط نشان می دهد ورودی بنا دارای تاقی سرپوشیده بوده است که به حیاط مرکزی آن منتهی می شده و در آن آبگیری سنگی برای تامین آب مصرفی کاروانیان و چهارپایان تعبیه شده بوده است.
سفالهای پراکنده پیرامون این رباط سنگی موید بنای اثر در دوره سلجوقی و استفاده از آن تا دوران تیموری است.
* سنگ مزارات باخزر
الواح قبور به عنوان انعکاسی از هنر ایرانی در دوره اسلامی و شاهدی بر بازشناسی و بازنگری در فرهنگ گذشتگان از جمله اعتقادات، آیینها، افکار، آرا و هنرهای تزئینی به شمار می آید.
منطقه باخرز با پیشینه ای کهن جایگاه تعدادی از این نوع سنگ مزارهاسست که گویای یکجانشینی اقوام با بینشهای خاص در روستاهای شیزن، سوران، جوزقان و مشهد ریزه است.
این سنگها به چهار نوع ستونی، سنگ لوح عمودی و افقی و الواح بی نام و نشان تقسیم شده و با مضامین و نگاشته های مختلف دارای تزئیناتی از جمله اسلیمی، ترنج و نقوش محرابی است.
این آثار فاصله زمانی سده هشتم هجری تا اواخر دوره صفوی را در بر می گیرد.
قلعه اسکندرآباد، محوطه تاریخی جوزقان و آب انبار قلعه کهنه ریزه از دیگر آثار تاریخی جذاب در شهرستان تایباد است.
* مشاغل و هنرهای سنتی
مشاغل سنتی در بسیاری از بازارهای شهر تایباد هنوز رواج دارد و استادکاران به تولید محصولات دستی و سنتی سرگرم هستند.
گرچه از این مشاغل درآمد هنگفتی نصیب سازندگان نمی شود اما هنوز می توان در این شهر مراکزی یافت که در آنها هنرهای قالیبافی، آهنگری، تون بافی، خراطی و نجاری و مهمتر از همه ساخت سازهای سنتی رواج دارد.
* موسیقی مقامی تایباد
تایباد در کنار خواف و تربت جام، قطب موسیقی شرق خراسان را تشکیل می دهند. اهالی موسیقی این منطقه یکی از انواع حائز اهمیت موسیقی مقامی در کشور را با بیش از 50 مقام زنده ساخته اند.
تاکنون استادان تایبادی در بسیاری از جشنواره های موسیقی به اجرای برنامه پرداخته اند. سازهای مهم این منطقه را دف و دو تار تشکیل می دهند.
تفاوت موسیقی مقامی در سه شهرستان تربت جام، تایباد و خواف به نحوه اجرای مقامها باز می گردد.
مرحوم استاد نظرمحمد سلیمانی، استاد برات ابراهیمی، استاد غلامحسین سمندری و استاد شریف زاده از پیشکسوتان و بزرگان موسیقی شهرستان تایباد محسوب می شوند.
1922/7496
کپی شد
