این دیار از روزگار باستان تاکنون به نامهای گوناگونی چون بوزگان، بوزیگان، بوزجان، پوچکان، زام، سام، جام، تربت شیخ جام و تربت جام خوانده شده است.
شهری باستانی به نام بوزیگان یا بوزگان از سده سوم پیش از میلاد تا سده دوم هجری قمری در کنار شهر کنونی وجود داشته که ظاهرا در اثر زلزله از بین رفته است و شهر کنونی از حدود سده سوم هجری قمری ایجاد شده و اندک اندک گسترش یافته است.
* آرامگاه شیخ احمد جامی
آرامگاه شیخ احمد جامی در حاشیه شمال غربی شهرستان تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزالله در محله‌ای به نام سعدآباد قرار دارد.
این بقعه در واقع یک مجموعه است که از بخشهای مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است.
* آرامگاه شاه قاسم انوار
سید معین الدین علی بن نصیرهارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی یکی از صوفیان وشاعران بزرگ سده هشتم و نهم هجری قمری است و مقبره وی از آثار دوران امیر علی شیرنوایی است.
* مسجد زیرزمینی
این اثر که در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام محسوب می‌شود در مجاورت فضای ورودی و جنب آب انبار قرار دارد.
مسجد زیرزمینی یا زمستانی پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاههاست و ساختار آن گویای هویت و اصالت این بناست.
* سنگ قبر صندوقی
این سنگ قبر صندوقی شکل در حال حاضر در ضلع شمال غربی مرقد شیخ احمد جام قرار داد. جنس آن از سنگ خارا و تزئینات سطح آن شامل مقرنسهای ظریف و نقوش گیاهی است و بر روی آن به خط نسخ عباراتی نگاشته شده است.
* مدرسه امیر شاه ملک
امروزه از بنای موسوم به مدرسه امیر شاه ملک اثری بر جای نمانده و گویا بانی آن امیر شاه ملک درسال 829 هجری قمری وفات کرده است. او یکی از امرای کلان و معتبر تیمور گورکانی بوده است که نامش در کتیبه مسجد شاه در مشهد هم دیده می‌شود.
در حال حاضر در محل بنای امیر شاه ملک مدرسه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل هستند.
* گنبد فیروزشاهی
یکی از بناهای مشرف بر صحن مزار شیح جام گنبد فیروز شاهی است. این بنا در ضلع غربی مجموعه قرار دار و دارای نقشه‌ای چلیپایی شکل و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه‌ای قرار دارد و امروزه همچنان به گنبد سبز معروف است.
* بنای آب انبار
مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ جام آب‌انباری آجری قرار دارد. بر طبق کتیبه موجود و ماده تاریخ مصرع آخر ابیات، بنا در سال 1010 هجری قمری به سعی و اهتمام شخصی به نام 'فیروز جنگ ابن حسین' از بزرگان دوران شاه عباس صفوی ساخته شده است. اما ورودی آن متعلق به اوایل دوران معاصر است.
کتیبه دیگر این آب‌انبار به مرمت آن در دوره ناصر‌الدین شاه قاجار اشاره دارد.
* گنبدخانه
گنبد خانه پیش از بناهای دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال 633 هجری قمری پایه‌ریزی شد و به همت غیاث‌الدین محمد ابوبکر کرت توسعه یافت. ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.
* مسجد کرمانی
ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا یعنی خواجه زکی ابن محمد ابن مسعود کرمانی است. زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچبری و نفیس آن از شاهکارهای قرن هشتم هجری است.
* مسجد جامع نو
این مسجد در جانب غربی مزار شیخ احمد جام واقع است که با یک مقصوره چلیپا شکل و شبستانهای ستون‌دار طرفین صحن، فضایی مذهبی را شکل می‌دهد. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهرا تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است که توسط جلال الدین فیروز شاه به سال 846 هجری قمری بنا نهاده شده است. در بخش خلفی دیوار گنبد خانه کتیبه‌ای بر جای مانده که حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است.
* مسجد خانه نور
در حدود سه کیلومتری جنوب روستایی به نام یزد مسجد کوچکی با دیوارهای سنگی و گلی مشاهده می‌شود که به مسجد خانه نور شهرت دارد. این مسجد اگرچه ارزش معماری چندانی ندارد اما مکانی بوده که در نزد شیخ احمد جام از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.
به فاصله 200 متری ضلع جنوبی مسجد چشمه جوشانی به نام نور واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سرپوشیده‌ای می‌شود و به احتمال بسیار آبخوری مسجد نور بوده اما هم اکنون به صورت نیمه ویران در آمده است.
* رباط سمنگان
رباط سمنگان از جمله کاروانسراهای سرپوشیده ای است که در کنار راه قدیم سنگ بست قرار دارد. در سمت جنوبی رباط، فضای بازی قرار دارد که احتمالا بارانداز بوده است. با توجه به فرم اتاق‌ها به نظر می‌رسد که بنا متعلق به اواخر دوران تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد.
* رباط جام
رباط جام در سمت جنوبی خیابان کوثری شهر تربت جام قرار دارد که به صورت یک بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. با توجه به سبک معماری بنا می‌توان آن را از جمله آثار معماری برجا مانده از دوران تیموریان دانست.
* باغ کشمیر
این ناحیه که از تپه ماهورهای دیدنی تشکیل شده است در 55 کیلومتری شمال شهرستان تربت جام قرار دارد. منطقه باغ کشمیر در سال 1375 به مدت پنج سال منطقه شکار ممنوع اعلام و سپس در سال 1381 به علت وجود جنگلهای پسته وحشی تبدیل به منطقه حفاظت‌شده جنگلی شد. این محل به‌عنوان یکی از ذخیره گاههای ژنتیکی پسته محسوب می‌شود.
1922/7496
انتهای پیام شهری باستانی به نام بوزیگان یا بوزگان از سده سوم پیش از میلاد تا سده دوم هجری قمری در کنار شهر کنونی وجود داشته که ظاهرا در اثر زلزله از بین رفته است و شهر کنونی از حدود سده سوم هجری قمری ایجاد شده و اندک اندک گسترش یافته است.
* آرامگاه شیخ احمد جامی
آرامگاه شیخ احمد جامی در حاشیه شمال غربی شهرستان تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزالله در محله‌ای به نام سعدآباد قرار دارد.
این بقعه در واقع یک مجموعه است که از بخشهای مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است.
* آرامگاه شاه قاسم انوار
سید معین الدین علی بن نصیرهارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی یکی از صوفیان وشاعران بزرگ سده هشتم و نهم هجری قمری است و مقبره وی از آثار دوران امیر علی شیرنوایی است.
* مسجد زیرزمینی
این اثر که در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام محسوب می‌شود در مجاورت فضای ورودی و جنب آب انبار قرار دارد.
مسجد زیرزمینی یا زمستانی پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاههاست و ساختار آن گویای هویت و اصالت این بناست.
* سنگ قبر صندوقی
این سنگ قبر صندوقی شکل در حال حاضر در ضلع شمال غربی مرقد شیخ احمد جام قرار داد. جنس آن از سنگ خارا و تزئینات سطح آن شامل مقرنسهای ظریف و نقوش گیاهی است و بر روی آن به خط نسخ عباراتی نگاشته شده است.
* مدرسه امیر شاه ملک
امروزه از بنای موسوم به مدرسه امیر شاه ملک اثری بر جای نمانده و گویا بانی آن امیر شاه ملک درسال 829 هجری قمری وفات کرده است. او یکی از امرای کلان و معتبر تیمور گورکانی بوده است که نامش در کتیبه مسجد شاه در مشهد هم دیده می‌شود.
در حال حاضر در محل بنای امیر شاه ملک مدرسه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل هستند.
* گنبد فیروزشاهی
یکی از بناهای مشرف بر صحن مزار شیح جام گنبد فیروز شاهی است. این بنا در ضلع غربی مجموعه قرار دار و دارای نقشه‌ای چلیپایی شکل و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه‌ای قرار دارد و امروزه همچنان به گنبد سبز معروف است.
* بنای آب انبار
مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ جام آب‌انباری آجری قرار دارد. بر طبق کتیبه موجود و ماده تاریخ مصرع آخر ابیات، بنا در سال 1010 هجری قمری به سعی و اهتمام شخصی به نام 'فیروز جنگ ابن حسین' از بزرگان دوران شاه عباس صفوی ساخته شده است. اما ورودی آن متعلق به اوایل دوران معاصر است.
کتیبه دیگر این آب‌انبار به مرمت آن در دوره ناصر‌الدین شاه قاجار اشاره دارد.
* گنبدخانه
گنبد خانه پیش از بناهای دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال 633 هجری قمری پایه‌ریزی شد و به همت غیاث‌الدین محمد ابوبکر کرت توسعه یافت. ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.
* مسجد کرمانی
ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا یعنی خواجه زکی ابن محمد ابن مسعود کرمانی است. زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچبری و نفیس آن از شاهکارهای قرن هشتم هجری است.
* مسجد جامع نو
این مسجد در جانب غربی مزار شیخ احمد جام واقع است که با یک مقصوره چلیپا شکل و شبستانهای ستون‌دار طرفین صحن، فضایی مذهبی را شکل می‌دهد. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهرا تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است که توسط جلال الدین فیروز شاه به سال 846 هجری قمری بنا نهاده شده است. در بخش خلفی دیوار گنبد خانه کتیبه‌ای بر جای مانده که حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است.
* مسجد خانه نور
در حدود سه کیلومتری جنوب روستایی به نام یزد مسجد کوچکی با دیوارهای سنگی و گلی مشاهده می‌شود که به مسجد خانه نور شهرت دارد. این مسجد اگرچه ارزش معماری چندانی ندارد اما مکانی بوده که در نزد شیخ احمد جام از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.
به فاصله 200 متری ضلع جنوبی مسجد چشمه جوشانی به نام نور واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سرپوشیده‌ای می‌شود و به احتمال بسیار آبخوری مسجد نور بوده اما هم اکنون به صورت نیمه ویران در آمده است.
* رباط سمنگان
رباط سمنگان از جمله کاروانسراهای سرپوشیده ای است که در کنار راه قدیم سنگ بست قرار دارد. در سمت جنوبی رباط، فضای بازی قرار دارد که احتمالا بارانداز بوده است. با توجه به فرم اتاق‌ها به نظر می‌رسد که بنا متعلق به اواخر دوران تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد.
* رباط جام
رباط جام در سمت جنوبی خیابان کوثری شهر تربت جام قرار دارد که به صورت یک بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. با توجه به سبک معماری بنا می‌توان آن را از جمله آثار معماری برجا مانده از دوران تیموریان دانست.
* باغ کشمیر
این ناحیه که از تپه ماهورهای دیدنی تشکیل شده است در 55 کیلومتری شمال شهرستان تربت جام قرار دارد. منطقه باغ کشمیر در سال 1375 به مدت پنج سال منطقه شکار ممنوع اعلام و سپس در سال 1381 به علت وجود جنگلهای پسته وحشی تبدیل به منطقه حفاظت‌شده جنگلی شد. این محل به‌عنوان یکی از ذخیره گاههای ژنتیکی پسته محسوب می‌شود.
1922/7496
کپی شد
