فراوانی جاذبه های طبیعی، گردشگری و تاریخی و فرهنگی در این سرزمین تا به حدی است که کاشمر پس از دو شهرستان نیشابور و سبزوار رتبه سوم را در میان هفت شهر هدف گردشگری استان خراسان رضوی به خود اختصاص داده است.
آب و هوای مطبوع و لطف خوش مردمان آن در کنار دیگر جاذبه های تاریخی، گردشگری و تفریحی این شهرستان می تواند آن را به یکی از مقاصد سفر هر گردشگری تبدیل کند.
* پیشینه تاریخی
منطقه کاشمر که در متون و منابع کهن از آن به عنوان' ترثیب' یا 'ترشیز' یاد شده به استناد کاوشهای باستان شناسی از گذشته های دور یعنی اواخر هزاره دوم و اوایل پیش از میلاد مسکونی بوده است.
به استناد روایات شاهنامه و تاریخ بیهقی 2500 سال پیش زرتشت پیامبر در این سرزمین با گشتاسب شاه ملاقات نموده و آتشکده ای در این ناحیه بنا کرده است. کاشمر در اعصار تاریخی به ویژه دوران پارتیان و ساسانیان جزء مناطق فرمانروایی آنان در خراسان به شمار می آمد.
این منطقه در سال 31 هجری به دست اعراب مسلمان فتح شد و از آن پس امرای غزنوی، سلجوقی، اسماعیلی، خوارزمشاهی، ایلخانی، سربداری، تیموری، صفوی، افشاری و قاجاری به ترتیب بر این ناحیه حکم راندند و تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه که مشحون از جنگها، شکستها، نا امیدیها، کامکاریها و پیروزیهاست را رقم زدند.
این شهرستان به واسطه حضور اقوام مختلف از تاریخ و میراث فرهنگی غنی، متنوع و متعددی برخوردار است و در این نوشتار کوتاه سعی می شود مهمترین جاذبه ها و آثار تاریخی این شهر تاریخی معرفی گردد.
* ویژگیهای طبیعی
شهرستان کاشمر با دو بخش مرکزی و کوه سرخ و به مرکزیت شهر کاشمر مساحتی در حدود سه هزار و 390 کیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از غرب با خلیل آباد، از شمال و شمال غربی با نیشابور، سبزوار و بردسکن، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب غربی با گناباد همجوار است.
کاشمر دارای دو منطقه کوهستانی است یکی کوه سرخ در شمال و دیگری ارتفاعات فغان بجستان در جنوب همچنین این شهرستان دارای منطقه ای کویری و خشک در غرب و جنوب و جلگه ای حاصلخیز در محدوده حومه شهر و قصبات آن است.
آب و هوای شهرستان کاشمر خشک و نیمه خشک محسوب می شود.
* منطقه نمونه گردشگری کوهسرخ
کوهسرخ به دلیل تنوع آب و هوایی و تفاوت ارتفاعش دارای پوشش گیاهی گوناگون و به نسبت مطلوبی است. طاق و گز در نواحی بیابانی، زرشک وحشی در نواحی کوهستانی این منطقه می روید همچنین در این منطقه گیاهان دارویی مانند گون، ریواس، خارشتری، آویشن، گل زنیا، بومادران و گل گاوزبان هم وجود دارد.
این محدوده دارای روستاهای زیبا با بافت قدیمی و کوهپایه ای و پلکانی شکل نیز هست که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
* مسجد جامع کاشمر
این بنا در مرکز شهر واقع شده و به استناد کتیبه آن حدود سال 1213 هجری قمری روزگار حکمرانی عبدالعلی خان و مصطفی قلی خان میش مست همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا گردیده است.
مسجد جامع دارای بنایی ساده و با شکوه، صحن، ایوان، شبستان ستون دار و غرفه های پیرامون صحن است و در اطراف صحن مسجد چندین غرفه آجری ساده و در ضلع جنوبی آن ایوانی با تزئینات مقرنس و دو شبستان ستون دار واقع شده و محراب و ایوان مسجد با کاشی معرق مزین گشته است.
* امام زاده سید حمزه
بقعه و بارگاهی که با زیربنای دو هزار متر مربع مشتمل بر گنبدخانه، گلدسته ها و رواقها در محل باغ مزار بنا شده مدفن سید حمزه بن موسی بن جعفر (ع) است.
بنا بر شواهد، این مکان در دوران صفویه بنا نهاده شده است و در دوره های مختلف از جمله در سالهای اخیر مرمت و کاشیکاری و بناهایی نیز به آن افزوده شده است.
ساختمان و بارگاه این امام زاده دارای تزئینات کاشیکاری آئینه کاری است که در سال 1399 هجری قمری به این مجموعه الحاق شده است.
* امام زاده سید مرتضی
در مجموعه بناهای به نسبت تازه سازی واقع در پنج کیلومتری شمال کاشمر مزار و بقعه سید مرتضی برادر امام زاده سید حمزه و امام رضا (ع) قرار دارد.
به استناد تواریخ کهن، وی در سده دوم هجری در همین مکان شهید و به خاک سپرده شد و امروزه این آستان مقدس با زیربنای تقریبی هزار و 800 متر مربع دارای بنای اصلی شامل یک ایوان ورودی کاشیکاری شده با دو ماذنه در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه ای رنگ بر فراز آن است.
بنای کنونی در سال 1399 هجری قمری توسط نیکوکار واقف مرحوم مهندس فتحی ساخته شده است و این مکان همه روزه پذیرای خیل زائران سید مرتضی است.
* پارک جنگلی سید مرتضی
در کنار آستان مقدس امام زاده سید مرتضی پارک جنگلی زیبایی به همین نام ساخته شده است که از سالها پیش و به ویژه از یکی دو دهه گذشته با امکاناتی مختلفی در اختیار گردسشگران قرار گرفته است.
* یخچال طبیعی بند قرا
در حدود هفت کیلومتری روستای بند قرا، یخچال طبیعی و بی نظیری قرار دارد که در تمام فصول سال پر از یخ است و تا همین چند سال پیش که اهالی روستاهای مجاور از نعمت برق برخوردار نبودند یخ مورد نیاز خود را از آنجا تامین می کردند.
* آرامگاه شهید سیدحسن مدرس
بنای باشکوهی که پیکر شهید مدرس را در میان گرفته در سال 1363 هجری شمسی به جای مقبره کوچک قبلی و در میان باغ وسیع و محصوری ساخته شده است.
سید حسن مدرس از سادات طباطبایی قمشه اصفهان و از رجال روحانی و سیاسی دوره مشروطیت بود.
وی در سال 1287 هجری شمسی در یکی از روستاهای اردستان به دنیا آمد و بعدها به دوره دوم مجلس شورای ملی راه یافت او که به واسطه مبارزات پارلمانی اش نماد یک وکیل و نماینده آزاده مجلس در ایران شناخته می شود در سال 1307 هجری شمسی توسط رضا شاه به خواف و سپس به کاشمر تبعید شد و سرانجام در سال 1316 شمسی در این شهر به شهادت رسید.
بنای آرامگاه سید حسن مدرس از یک گنبد فیروزه ای، گنبدخانه مرکزی و چهار ایوان به اسلوب معماری عصر صفوی بنیان گردیده است.
* مدرسه علمیه حاج سلطان العلماء
از جمله مدارس علمیه شهر کاشمر بنایی است موسوم به مدرسه حاج سلطان العلماء واقع در ابتدای خیابان امام این شهرکه در سال 1330 هجری قمری ساخته شده است.
بنای مدرسه دارای صحن مرکزی است و از چهار طرف توسط حجره های دو طبقه و دو ایوان شمالی و جنوبی محصور شده است. فضای معماری مدرسه در مجموع با ایجاد 40 اتاق مخصوص اقامت طلاب، مطبخ، ایوان شمالی و جنوبی، بادگیر و مدرس به عنوان یکی از مدارس علمیه معروف و مطرح کاشمر شناخته می شود.
* کاروانسرای حاج کاظم مدرس
این کاروانسرا در خیابان مدرس واقع شده و بنای آن متعلق به اوایل دوران پهلوی است. مساحت این مکان در حدود سه هزار متر مربع و دارای 12 حجره برای استفاده تجاری است.
در منظر رو به خیابان این کاروانسرا فضاهایی به صورت انبار و حجره ایجاد شده است.
* آبشار و آبگرم معدنی کریز
این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته کریز به ریوش در فاصله 15 کیلومتری شهر ریوش و به فاصله سه کیلومتری روستای کریز واقع گردیده و دارای آبگرم معدنی با خاصیتهای درمانی است.
در حاشیه این مکان نیز دره ای بسیار سبز با رودخانه ای پر آب و چشمه سارهای آب سرد وجود دارد.
به اعتقاد کارشناسان، این آبگرم معدنی از نظر وجود مواد شیمیایی در رتبه بالاتری از آبگرم فردوس قرار دارد.
* یخدان فروقته
از جمله یادمان های تاریخی کاشمر یخدانی است به نام 'فروقته' که در ابتدای راه روستایی به همین نام قرار دارد و عظیم ترین یخدان کاشمر است که در دوره قاجار ساخته شده است.
* خرابه های ارگ قدیم
در قرون و سده های پیش، ترشیز به شکل قلعه ای مستحکم با حصار و بارویی نفوذ ناپذیر، ساکنان خود را از گزند یاغیان و مهاجمان مصون می داشت.
اگر چه امروزه از آن دژ و ارگ حصین اثری برجای نمانده است اما خرابه های باقیمانده یادآور ظمت این شهر در دوره قاجار است.
این بقایا با بادگیری که پس از دهها سال همچنان بر فراز آن خودنمایی می کند در ضلع شمال غربی میدان مرکزی شهر کاشمر قرار دارد.
* قلعه گبر حصار
ویرانه های موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستای خضر بیک بخش کوهسرخ در حدود 27 کیلومتری شمال غرب ریوش واقع شده و از جمله مناطقی است که از دیرباز مسکن و ماوای اسلاف اهالی کاشمر بوده است.
بنابر شواهد، این قلعه از سده دوم تا پنجم هجری مورد استفاده قرار گرفته است.
* هنرهای سنتی و صنایع دستی
در مناطق مختلف شهرستان کاشمر هنوز مشاغل سنتی و هنرهای دستی تا حدودی رواج دارد اما در میان آنها بافت قالی به ویژه در روستاها از اهمیت به سزایی برخوردار است.
قالی کاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ یکی از قالیهای به نام منطقه خراسان رضوی است.
از جمله مشاغل سنتی دیگر در شهرستان کاشمر می توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره کرد همچنین گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه نیز از سایر صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهرستان به شمار می آید.
* سوغات کاشمر
در شهرستان کاشمر نیز بخشی از محصولات صنایع دستی می تواند جزء سوغات این شهرستان محسوب شود که از میان آنها می توان به گیوه های کاشمری، انواع حصیرها و گلیمهای رنگی اشاره کرد.
اما کشمش، با توجه به فراوانی باغات انگور در این منطقه مهمترین فرآورده و سوغات کاشمر است که به سراسر ایران صادر می شود و پس از آن زعفران نیز جزء سوغات این شهر به شمار می رود.
1922/7496
انتهای پیام آب و هوای مطبوع و لطف خوش مردمان آن در کنار دیگر جاذبه های تاریخی، گردشگری و تفریحی این شهرستان می تواند آن را به یکی از مقاصد سفر هر گردشگری تبدیل کند.
* پیشینه تاریخی
منطقه کاشمر که در متون و منابع کهن از آن به عنوان' ترثیب' یا 'ترشیز' یاد شده به استناد کاوشهای باستان شناسی از گذشته های دور یعنی اواخر هزاره دوم و اوایل پیش از میلاد مسکونی بوده است.
به استناد روایات شاهنامه و تاریخ بیهقی 2500 سال پیش زرتشت پیامبر در این سرزمین با گشتاسب شاه ملاقات نموده و آتشکده ای در این ناحیه بنا کرده است. کاشمر در اعصار تاریخی به ویژه دوران پارتیان و ساسانیان جزء مناطق فرمانروایی آنان در خراسان به شمار می آمد.
این منطقه در سال 31 هجری به دست اعراب مسلمان فتح شد و از آن پس امرای غزنوی، سلجوقی، اسماعیلی، خوارزمشاهی، ایلخانی، سربداری، تیموری، صفوی، افشاری و قاجاری به ترتیب بر این ناحیه حکم راندند و تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه که مشحون از جنگها، شکستها، نا امیدیها، کامکاریها و پیروزیهاست را رقم زدند.
این شهرستان به واسطه حضور اقوام مختلف از تاریخ و میراث فرهنگی غنی، متنوع و متعددی برخوردار است و در این نوشتار کوتاه سعی می شود مهمترین جاذبه ها و آثار تاریخی این شهر تاریخی معرفی گردد.
* ویژگیهای طبیعی
شهرستان کاشمر با دو بخش مرکزی و کوه سرخ و به مرکزیت شهر کاشمر مساحتی در حدود سه هزار و 390 کیلومتر مربع از استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. این شهرستان از غرب با خلیل آباد، از شمال و شمال غربی با نیشابور، سبزوار و بردسکن، از شرق و شمال شرقی با تربت حیدریه و از جنوب و جنوب غربی با گناباد همجوار است.
کاشمر دارای دو منطقه کوهستانی است یکی کوه سرخ در شمال و دیگری ارتفاعات فغان بجستان در جنوب همچنین این شهرستان دارای منطقه ای کویری و خشک در غرب و جنوب و جلگه ای حاصلخیز در محدوده حومه شهر و قصبات آن است.
آب و هوای شهرستان کاشمر خشک و نیمه خشک محسوب می شود.
* منطقه نمونه گردشگری کوهسرخ
کوهسرخ به دلیل تنوع آب و هوایی و تفاوت ارتفاعش دارای پوشش گیاهی گوناگون و به نسبت مطلوبی است. طاق و گز در نواحی بیابانی، زرشک وحشی در نواحی کوهستانی این منطقه می روید همچنین در این منطقه گیاهان دارویی مانند گون، ریواس، خارشتری، آویشن، گل زنیا، بومادران و گل گاوزبان هم وجود دارد.
این محدوده دارای روستاهای زیبا با بافت قدیمی و کوهپایه ای و پلکانی شکل نیز هست که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.
* مسجد جامع کاشمر
این بنا در مرکز شهر واقع شده و به استناد کتیبه آن حدود سال 1213 هجری قمری روزگار حکمرانی عبدالعلی خان و مصطفی قلی خان میش مست همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار بنا گردیده است.
مسجد جامع دارای بنایی ساده و با شکوه، صحن، ایوان، شبستان ستون دار و غرفه های پیرامون صحن است و در اطراف صحن مسجد چندین غرفه آجری ساده و در ضلع جنوبی آن ایوانی با تزئینات مقرنس و دو شبستان ستون دار واقع شده و محراب و ایوان مسجد با کاشی معرق مزین گشته است.
* امام زاده سید حمزه
بقعه و بارگاهی که با زیربنای دو هزار متر مربع مشتمل بر گنبدخانه، گلدسته ها و رواقها در محل باغ مزار بنا شده مدفن سید حمزه بن موسی بن جعفر (ع) است.
بنا بر شواهد، این مکان در دوران صفویه بنا نهاده شده است و در دوره های مختلف از جمله در سالهای اخیر مرمت و کاشیکاری و بناهایی نیز به آن افزوده شده است.
ساختمان و بارگاه این امام زاده دارای تزئینات کاشیکاری آئینه کاری است که در سال 1399 هجری قمری به این مجموعه الحاق شده است.
* امام زاده سید مرتضی
در مجموعه بناهای به نسبت تازه سازی واقع در پنج کیلومتری شمال کاشمر مزار و بقعه سید مرتضی برادر امام زاده سید حمزه و امام رضا (ع) قرار دارد.
به استناد تواریخ کهن، وی در سده دوم هجری در همین مکان شهید و به خاک سپرده شد و امروزه این آستان مقدس با زیربنای تقریبی هزار و 800 متر مربع دارای بنای اصلی شامل یک ایوان ورودی کاشیکاری شده با دو ماذنه در طرفین ایوان و گنبدی فیروزه ای رنگ بر فراز آن است.
بنای کنونی در سال 1399 هجری قمری توسط نیکوکار واقف مرحوم مهندس فتحی ساخته شده است و این مکان همه روزه پذیرای خیل زائران سید مرتضی است.
* پارک جنگلی سید مرتضی
در کنار آستان مقدس امام زاده سید مرتضی پارک جنگلی زیبایی به همین نام ساخته شده است که از سالها پیش و به ویژه از یکی دو دهه گذشته با امکاناتی مختلفی در اختیار گردسشگران قرار گرفته است.
* یخچال طبیعی بند قرا
در حدود هفت کیلومتری روستای بند قرا، یخچال طبیعی و بی نظیری قرار دارد که در تمام فصول سال پر از یخ است و تا همین چند سال پیش که اهالی روستاهای مجاور از نعمت برق برخوردار نبودند یخ مورد نیاز خود را از آنجا تامین می کردند.
* آرامگاه شهید سیدحسن مدرس
بنای باشکوهی که پیکر شهید مدرس را در میان گرفته در سال 1363 هجری شمسی به جای مقبره کوچک قبلی و در میان باغ وسیع و محصوری ساخته شده است.
سید حسن مدرس از سادات طباطبایی قمشه اصفهان و از رجال روحانی و سیاسی دوره مشروطیت بود.
وی در سال 1287 هجری شمسی در یکی از روستاهای اردستان به دنیا آمد و بعدها به دوره دوم مجلس شورای ملی راه یافت او که به واسطه مبارزات پارلمانی اش نماد یک وکیل و نماینده آزاده مجلس در ایران شناخته می شود در سال 1307 هجری شمسی توسط رضا شاه به خواف و سپس به کاشمر تبعید شد و سرانجام در سال 1316 شمسی در این شهر به شهادت رسید.
بنای آرامگاه سید حسن مدرس از یک گنبد فیروزه ای، گنبدخانه مرکزی و چهار ایوان به اسلوب معماری عصر صفوی بنیان گردیده است.
* مدرسه علمیه حاج سلطان العلماء
از جمله مدارس علمیه شهر کاشمر بنایی است موسوم به مدرسه حاج سلطان العلماء واقع در ابتدای خیابان امام این شهرکه در سال 1330 هجری قمری ساخته شده است.
بنای مدرسه دارای صحن مرکزی است و از چهار طرف توسط حجره های دو طبقه و دو ایوان شمالی و جنوبی محصور شده است. فضای معماری مدرسه در مجموع با ایجاد 40 اتاق مخصوص اقامت طلاب، مطبخ، ایوان شمالی و جنوبی، بادگیر و مدرس به عنوان یکی از مدارس علمیه معروف و مطرح کاشمر شناخته می شود.
* کاروانسرای حاج کاظم مدرس
این کاروانسرا در خیابان مدرس واقع شده و بنای آن متعلق به اوایل دوران پهلوی است. مساحت این مکان در حدود سه هزار متر مربع و دارای 12 حجره برای استفاده تجاری است.
در منظر رو به خیابان این کاروانسرا فضاهایی به صورت انبار و حجره ایجاد شده است.
* آبشار و آبگرم معدنی کریز
این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته کریز به ریوش در فاصله 15 کیلومتری شهر ریوش و به فاصله سه کیلومتری روستای کریز واقع گردیده و دارای آبگرم معدنی با خاصیتهای درمانی است.
در حاشیه این مکان نیز دره ای بسیار سبز با رودخانه ای پر آب و چشمه سارهای آب سرد وجود دارد.
به اعتقاد کارشناسان، این آبگرم معدنی از نظر وجود مواد شیمیایی در رتبه بالاتری از آبگرم فردوس قرار دارد.
* یخدان فروقته
از جمله یادمان های تاریخی کاشمر یخدانی است به نام 'فروقته' که در ابتدای راه روستایی به همین نام قرار دارد و عظیم ترین یخدان کاشمر است که در دوره قاجار ساخته شده است.
* خرابه های ارگ قدیم
در قرون و سده های پیش، ترشیز به شکل قلعه ای مستحکم با حصار و بارویی نفوذ ناپذیر، ساکنان خود را از گزند یاغیان و مهاجمان مصون می داشت.
اگر چه امروزه از آن دژ و ارگ حصین اثری برجای نمانده است اما خرابه های باقیمانده یادآور ظمت این شهر در دوره قاجار است.
این بقایا با بادگیری که پس از دهها سال همچنان بر فراز آن خودنمایی می کند در ضلع شمال غربی میدان مرکزی شهر کاشمر قرار دارد.
* قلعه گبر حصار
ویرانه های موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستای خضر بیک بخش کوهسرخ در حدود 27 کیلومتری شمال غرب ریوش واقع شده و از جمله مناطقی است که از دیرباز مسکن و ماوای اسلاف اهالی کاشمر بوده است.
بنابر شواهد، این قلعه از سده دوم تا پنجم هجری مورد استفاده قرار گرفته است.
* هنرهای سنتی و صنایع دستی
در مناطق مختلف شهرستان کاشمر هنوز مشاغل سنتی و هنرهای دستی تا حدودی رواج دارد اما در میان آنها بافت قالی به ویژه در روستاها از اهمیت به سزایی برخوردار است.
قالی کاشمر به واسطه مرغوبیت در بافت، نقشه و رنگ یکی از قالیهای به نام منطقه خراسان رضوی است.
از جمله مشاغل سنتی دیگر در شهرستان کاشمر می توان به مسگری، نجاری و آهنگری اشاره کرد همچنین گلیم بافی، حصیربافی، گیوه دوزی و بافت قالیچه نیز از سایر صنایع دستی و هنرهای سنتی این شهرستان به شمار می آید.
* سوغات کاشمر
در شهرستان کاشمر نیز بخشی از محصولات صنایع دستی می تواند جزء سوغات این شهرستان محسوب شود که از میان آنها می توان به گیوه های کاشمری، انواع حصیرها و گلیمهای رنگی اشاره کرد.
اما کشمش، با توجه به فراوانی باغات انگور در این منطقه مهمترین فرآورده و سوغات کاشمر است که به سراسر ایران صادر می شود و پس از آن زعفران نیز جزء سوغات این شهر به شمار می رود.
1922/7496
کپی شد
