تاریخ شهر سبزوار به تاریخ 'بیهق' پیوند خورده است و پس از حمله مغول به ایران در دوران سلطنت خوارزمشاهیان به علت قیام مردمی و مکتبی مردمش که خود را سربداران نامیدند برای مدتی به نام 'سربداران' نیز شناخته می شد.
سبزوار یکی از مهمترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی در شمال شرق ایران به شمار می رود و شخصیتهای برجسته ای همچون حاج ملاهادی سبزواری، ابوالفضل بیهقی، ابوالحسن علی بن زید بیهقی، ملاحسین واعظ کاشفی، سیدعبدالاعلی موسوی سبزواری، استاد محمدتقی شریعتی، دکترعلی شریعتی و حمید سبزواری از این خطه به عرصه دین و فرهنگ ایران زمین پا گذاشته اند.
حدود هزار اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده، دهها بقعه متبرک و دیگر جاذبه های گردشگری در شهرستان سبزوار وجود دارد و بناهای تاریخی و فرهنگی این شهرستان شامل آثاری از جمله اماکن مذهبی، آرامگاههای مفاخر و مشاهیر، خانه های قدیمی، کاروانسراها، محوطه های تاریخی و باستانی است.
* منار مسجد
از این مسجد تاریخی که در روستای خسروشیر شهرستان سبزوار قرار دارد امروزه بقایای اندکی به جای مانده است.
در حدود 60 سال قبل در کنار بقایای شبستان شرقی این مسجد مناره‌ای آجری وجود داشت که بر بدنه آن، کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئینات آجرکاری به شکل صلیب شکسته و گره به چشم می‌خورد و علت این نامگذاری این اثر تاریخی هم وجود مناره مزبور است.
تاریخ شناسان به استناد اسناد تاریخی زمان ساخت این مسجد را به عصر ایلخانی نسبت می دهند.
* مقبره ملا هادی سبزواری
این آرامگاه در ضلع جنوب غربی فلکه کارگر سبزوار به دستور یوسف مستوفی الممالک ساخته شده است. در گذشته ها بر روی این آرامگاه صندوق چوبی سبز رنگی قرار داشت که هم اکنون به سنگ مرمر سفید مبدل گردیده است.
تمام بنای این آرامگاه آجری و مساحت زیر بنای آن 370 مترمربع است. سقف گنبد و چهار ایوان آن نیز در سالهای اخیر آیینه کاری شده است.
در محوطه این مکان از افرادی از نزدیکان حکیم سبزواری همچون ملامحمد سبزواری فرزند ارشد حکیم و حاج شیخ ولی الله اسراری و تنی چند از علما و بزرگان دفن شده اند.
* کاروانسرای فرامرزخان
رباط کانون یا همان 'کاروانسرای فرامرزخان' در دوران قاجار و درست در زمان سلطنت ناصرالدین شاه برای استفاده زائران امام رضا (ع) به وسیله حاج فرامرز خان سبزواری ساخته شده و تا به امروز پا برجاست.
ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می شود. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف به صحن ساخته شده است.
در حال حاضر موزه های مردم شناسی، وقف و شهدای سبزوار در همین مکان دایر است.
این کاروانسرا در زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق به کانون مستمندان بدل شد و به همین سبب به رباط کانون معروف گردید.
* آرامگاه کاشفی
از آرامگاه اسرار تا بنای یادمان ملا حسین واعظ کاشفی در خیابان شهدای سبزوار راهی نیست بنایی که تلفیقی از معماری کهن ایرانی با اسلوب جدید است. این آرامگاه متعلق به مولانا کمال الدین، مشهور به واعظ سبزواری متوفی به سال 910 هجری قمری است. وی از فضلای نامی اواخر عهد تیموری و با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیرعلی شیرنوایی معاصر بود.
* آتشکده خانه دیو
'خانه دیو' از آن دست آتشکده‌های چهارطاقی است که قدمت آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد.
چارطاقی 'خانه دیو' یکی دیگر از چارطاقی‌های منفرد ایران است که در کوهستانهای دورافتاده شمال غربی سبزوار در استان خراسان و بر قله صخره‌ای سخت و صعب‌العبور جای دارد.
این آتشکده از بناهای دیدنی و تاریخی سبزوار واقع در روستای 'فشتنق' است که کاربردی آیینی داشته و از دوران ساسانی تا دوره سلجوقی از آن استفاده می شده است.
معماری و طاق زدن این آتشکده به گونه بسیار منحصر به فردی انجام شده است به طوری که نقشه آن را می توان با نقشه آتشکده تخت سلیمان مقایسه کرد.
* مسجد جامع
بنای مسجد جامع سبزوار که قدمت آن به حدود نیمه دوم قرن هشتم هجری می رسد به دست خواجه علی موید حاکم سربداری ساخته شده است. مساحت این مسجد که در ضلع جنوبی خیابان بیهق سبزوار و رو به روی امام زاده یحیی (ع) قرار گرفته چهار هزار مترمربع شامل دو هزار و 835 مترمربع زیربنا و هزار و 165 متر مربع فضا و محوطه است.
این مسجد دو ایوان شمالی و جنوبی دارد که تغییر نکرده و اصالت خود را حفظ کرده است و ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهمتر است.
* بقعه امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر(ع)
امام زاده یحیی (ع) معروفترین زیارتگاه مذهبی در سبزوار است که در مرکز شهر و در تقاطع خیابان بیهق و خیابان اسرار قرار گرفته است. این بقعه متبرکه به احتمال قوی در قرن ششم هجری قمری ساخته شده و در آغاز بنایی ساده با چهار غرفه داشته که بعدها به آن ایوان، مناره و اتاقهایی اضافه کرده اند و داخل آن مزین به کاشیکاری، سنگ، آیینه و گچکاری است.
گنبد امامزاده 14 متر بلندی دارد و ارتفاع مناره های اطراف آن 29 متر است به علاوه دو مناره کوچک نیز در دو طرف گنبد وجود دارد و همچنین در اطراف حرم عده ای از علما و مومنین سبزوار دفن شده اند.
* بقعه امامزاده شعیب بن موسی بن جعفر(ع)
در ضلع جنوبی خیابان طبرسی سبزوار بقعه متبرکه امامزاده شعیب قرار دارد. در گذشته این محل گورستان عمومی و خارج از حصار و باروی شهر بوده است. اکنون حرم این بقعه دارای چهار ایوان کوچک در چهار طرف آن است. تمام دیواره حرم و ایوانها آیینه کاری شده است و ضریح امام زاده در وسط قراردارد. این ضریح بسیار زیبا از نقره ساخته شده و ستونهای آن مطلاست. دو مناره و گلدسته به بلندی 25 متر یکی در شمال غربی و یکی در جنوب شرقی صحن این بقعه وجود دارد.
بنای این مزار احتمالا مربوط به عهد صفوی بوده است.
* حمام قدیمی قیصریه
قیصریه یکی از چندین حمام قدیمی موجود در سبزوار است که در کنار راسته بازار قدیم قرار دارد که هم اکنون به خیابان بیهق تبدیل شده است.
این بنا در مجاورت بناهایی چون مدرسه فخریه، سرای حقیران و محله کلاه فرنگی از چند سال پیش که عملکرد اصلی خود را از دست داد متروک شده بود تا این که مالکان بنا با همکاری میراث فرهنگی سبزوار قسمتی از آن را احیا کردند.
حمام قدیمی قیصریه در دوره قاجار ساخته شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
* مناره خسرو گرد
هنگامی که از غرب شهر سبزوار عبور می‌کنید، مناره‌ای بزرگ و مرتفع به نام 'خسرو گرد' خودنمایی می‌کند. این مناره به دستور تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید، یکی از حکمای سلسله سلجوقیه ساخته شد.
بر اساس کاوشهای باستان شناسی، مناره خسروگرد میل تکی‌ست که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در کویر نقش راهنمای کاروانیان را برعهده داشته است.
* مسجد پامنار
مسجد پامنار در خیابان بیهق و در مرکز شهر سبزوار واقع است. بنابر قول مشهور این مسجد به سال 266 هجری قمری در زمان خلافت المتعمد بالله عباسی و به هنگام امارت امیر احمد بن عبدالله خجستانی در خراسان بنا شده و پیش از این مسجد آدینه بیهق نیز نامیده می شد.
این مسجد که به همت پیرزنی مومنه و نیکوکار ساخته شده در سال 317 هجری قمری به وسیله امیر ابوالفضل بازسازی شده است. مساحت فعلی مسجد پامنار934 متر مربع است و مناره مسجد پنج متر ارتفاع دارد و برفراز آن نیز کتیبه ای با خط کوفی وجود دارد.
* بازارچه سبزوار
شهر سبزوار به دلیل تجاری بودن دارای بازارهای متعددی بوده است که در حال حاضر فقط بازار سرپوش و حاج زمان از آنها باقی مانده است. این بازار در امتداد بازار حاج زمان بوده ولی به دلیل احداث خیابان بیهق این دو بازار از همدیگر فاصله گرفته اند.
بازار سرپوش حدود 140 متر طول و در مجموع 9 مسیر ورودی و خروجی دارد و در حال حاضر در این بازار حدود 85 حجره و مغازه وجود دارد که اغلب به کار طلافروشی و پارچه فروشی مشغول هستند این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* مصلای تاریخی سبزوار
مصلای تاریخی سبزوار یکی از زیباترین ابنیه به جا مانده از حکومت سربداران است. مردم سبزوار در این مکان که قدیمی ترین مصلای تاریخی در خراسان رضوی است از دیر زمان نمازهای عید و جمعه و نیز نماز استسقاء را برگزار کرده اند. بنای کنونی که در ابتدای ورودی قبرستان شهر معروف به بهشت شهدا قرار دارد از ابنیه عهد صفوی با زیربنای242 متر است و فضایی در حدود یک هکتار در اطراف آن قرار دارد.
سقف 11 متری مصلا بسیار عالی و ماهرانه ساخته شده و از لحاظ ظرافت، مهارت و زدن ضربی جناغی نمونه آن در سایر ابنیه خراسان کمتر دیده می شود.
* یخدانهای قدیمی
شرایط آب و هوایی سبزوار به دلیل کویری بودن منطقه و تابستانهای گرم مردم را نیازمند مصرف آب خنک می کرد لذا به فکر ایجاد بناهایی همچون، یخدان و آب انبار شدند. بر این اساس سبزوار دارای چندین مجموعه یخدان بوده که در حال حاضر از کل آنها 9 یخدان به طور پراکنده در حاشیه جنوب شهر باقیمانده که در کنار جاده کمربندی تهران مشهد واقع هستند.
ویژگی معماری یخدانها این است که انبارهای یخ پایین تر از سطح زمین واقع و در روی آن گنبد رفیع و ضخیمی از آجر وخشت گذاشته شده است. این مجموعه متعلق به دوره قاجار بوده و در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است.
* پناهگاه حیات وحش شیر احمد
پناهگاه حیات وحش شیراحمد سبزوا ربا 23 هزار هکتار وسعت، یکی ازبزرگترین پناهگاههای پرورش آهو در ایران است.
سبزوار به رغم دارا بودن اقلیم نیمه بیابانی و بیابانی زیستگاه گونه های بسیاری از حیات وحش ایران است که یکی از این زیستگاههای حیات وحش پناهگاه حیات وحش شیر احمد است.
این منطقه در سال 1375 به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و پس از آن براساس مصوبه شماره 227 شورای عالی محیط زیست با وسعت 22,847 هکتار به پناهگاه حیات وحش شیراحمد ارتقا یافت.
این منطقه دارای انواع خزندگان، پرندگان و پستانداران است و شاخص ترین گونه جانوری این منطقه غزال ایرانی است.
1922/7496
انتهای پیام سبزوار یکی از مهمترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی در شمال شرق ایران به شمار می رود و شخصیتهای برجسته ای همچون حاج ملاهادی سبزواری، ابوالفضل بیهقی، ابوالحسن علی بن زید بیهقی، ملاحسین واعظ کاشفی، سیدعبدالاعلی موسوی سبزواری، استاد محمدتقی شریعتی، دکترعلی شریعتی و حمید سبزواری از این خطه به عرصه دین و فرهنگ ایران زمین پا گذاشته اند.
حدود هزار اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده، دهها بقعه متبرک و دیگر جاذبه های گردشگری در شهرستان سبزوار وجود دارد و بناهای تاریخی و فرهنگی این شهرستان شامل آثاری از جمله اماکن مذهبی، آرامگاههای مفاخر و مشاهیر، خانه های قدیمی، کاروانسراها، محوطه های تاریخی و باستانی است.
* منار مسجد
از این مسجد تاریخی که در روستای خسروشیر شهرستان سبزوار قرار دارد امروزه بقایای اندکی به جای مانده است.
در حدود 60 سال قبل در کنار بقایای شبستان شرقی این مسجد مناره‌ای آجری وجود داشت که بر بدنه آن، کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئینات آجرکاری به شکل صلیب شکسته و گره به چشم می‌خورد و علت این نامگذاری این اثر تاریخی هم وجود مناره مزبور است.
تاریخ شناسان به استناد اسناد تاریخی زمان ساخت این مسجد را به عصر ایلخانی نسبت می دهند.
* مقبره ملا هادی سبزواری
این آرامگاه در ضلع جنوب غربی فلکه کارگر سبزوار به دستور یوسف مستوفی الممالک ساخته شده است. در گذشته ها بر روی این آرامگاه صندوق چوبی سبز رنگی قرار داشت که هم اکنون به سنگ مرمر سفید مبدل گردیده است.
تمام بنای این آرامگاه آجری و مساحت زیر بنای آن 370 مترمربع است. سقف گنبد و چهار ایوان آن نیز در سالهای اخیر آیینه کاری شده است.
در محوطه این مکان از افرادی از نزدیکان حکیم سبزواری همچون ملامحمد سبزواری فرزند ارشد حکیم و حاج شیخ ولی الله اسراری و تنی چند از علما و بزرگان دفن شده اند.
* کاروانسرای فرامرزخان
رباط کانون یا همان 'کاروانسرای فرامرزخان' در دوران قاجار و درست در زمان سلطنت ناصرالدین شاه برای استفاده زائران امام رضا (ع) به وسیله حاج فرامرز خان سبزواری ساخته شده و تا به امروز پا برجاست.
ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می شود. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف به صحن ساخته شده است.
در حال حاضر موزه های مردم شناسی، وقف و شهدای سبزوار در همین مکان دایر است.
این کاروانسرا در زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق به کانون مستمندان بدل شد و به همین سبب به رباط کانون معروف گردید.
* آرامگاه کاشفی
از آرامگاه اسرار تا بنای یادمان ملا حسین واعظ کاشفی در خیابان شهدای سبزوار راهی نیست بنایی که تلفیقی از معماری کهن ایرانی با اسلوب جدید است. این آرامگاه متعلق به مولانا کمال الدین، مشهور به واعظ سبزواری متوفی به سال 910 هجری قمری است. وی از فضلای نامی اواخر عهد تیموری و با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیرعلی شیرنوایی معاصر بود.
* آتشکده خانه دیو
'خانه دیو' از آن دست آتشکده‌های چهارطاقی است که قدمت آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد.
چارطاقی 'خانه دیو' یکی دیگر از چارطاقی‌های منفرد ایران است که در کوهستانهای دورافتاده شمال غربی سبزوار در استان خراسان و بر قله صخره‌ای سخت و صعب‌العبور جای دارد.
این آتشکده از بناهای دیدنی و تاریخی سبزوار واقع در روستای 'فشتنق' است که کاربردی آیینی داشته و از دوران ساسانی تا دوره سلجوقی از آن استفاده می شده است.
معماری و طاق زدن این آتشکده به گونه بسیار منحصر به فردی انجام شده است به طوری که نقشه آن را می توان با نقشه آتشکده تخت سلیمان مقایسه کرد.
* مسجد جامع
بنای مسجد جامع سبزوار که قدمت آن به حدود نیمه دوم قرن هشتم هجری می رسد به دست خواجه علی موید حاکم سربداری ساخته شده است. مساحت این مسجد که در ضلع جنوبی خیابان بیهق سبزوار و رو به روی امام زاده یحیی (ع) قرار گرفته چهار هزار مترمربع شامل دو هزار و 835 مترمربع زیربنا و هزار و 165 متر مربع فضا و محوطه است.
این مسجد دو ایوان شمالی و جنوبی دارد که تغییر نکرده و اصالت خود را حفظ کرده است و ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهمتر است.
* بقعه امامزاده یحیی بن موسی بن جعفر(ع)
امام زاده یحیی (ع) معروفترین زیارتگاه مذهبی در سبزوار است که در مرکز شهر و در تقاطع خیابان بیهق و خیابان اسرار قرار گرفته است. این بقعه متبرکه به احتمال قوی در قرن ششم هجری قمری ساخته شده و در آغاز بنایی ساده با چهار غرفه داشته که بعدها به آن ایوان، مناره و اتاقهایی اضافه کرده اند و داخل آن مزین به کاشیکاری، سنگ، آیینه و گچکاری است.
گنبد امامزاده 14 متر بلندی دارد و ارتفاع مناره های اطراف آن 29 متر است به علاوه دو مناره کوچک نیز در دو طرف گنبد وجود دارد و همچنین در اطراف حرم عده ای از علما و مومنین سبزوار دفن شده اند.
* بقعه امامزاده شعیب بن موسی بن جعفر(ع)
در ضلع جنوبی خیابان طبرسی سبزوار بقعه متبرکه امامزاده شعیب قرار دارد. در گذشته این محل گورستان عمومی و خارج از حصار و باروی شهر بوده است. اکنون حرم این بقعه دارای چهار ایوان کوچک در چهار طرف آن است. تمام دیواره حرم و ایوانها آیینه کاری شده است و ضریح امام زاده در وسط قراردارد. این ضریح بسیار زیبا از نقره ساخته شده و ستونهای آن مطلاست. دو مناره و گلدسته به بلندی 25 متر یکی در شمال غربی و یکی در جنوب شرقی صحن این بقعه وجود دارد.
بنای این مزار احتمالا مربوط به عهد صفوی بوده است.
* حمام قدیمی قیصریه
قیصریه یکی از چندین حمام قدیمی موجود در سبزوار است که در کنار راسته بازار قدیم قرار دارد که هم اکنون به خیابان بیهق تبدیل شده است.
این بنا در مجاورت بناهایی چون مدرسه فخریه، سرای حقیران و محله کلاه فرنگی از چند سال پیش که عملکرد اصلی خود را از دست داد متروک شده بود تا این که مالکان بنا با همکاری میراث فرهنگی سبزوار قسمتی از آن را احیا کردند.
حمام قدیمی قیصریه در دوره قاجار ساخته شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
* مناره خسرو گرد
هنگامی که از غرب شهر سبزوار عبور می‌کنید، مناره‌ای بزرگ و مرتفع به نام 'خسرو گرد' خودنمایی می‌کند. این مناره به دستور تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید، یکی از حکمای سلسله سلجوقیه ساخته شد.
بر اساس کاوشهای باستان شناسی، مناره خسروگرد میل تکی‌ست که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در کویر نقش راهنمای کاروانیان را برعهده داشته است.
* مسجد پامنار
مسجد پامنار در خیابان بیهق و در مرکز شهر سبزوار واقع است. بنابر قول مشهور این مسجد به سال 266 هجری قمری در زمان خلافت المتعمد بالله عباسی و به هنگام امارت امیر احمد بن عبدالله خجستانی در خراسان بنا شده و پیش از این مسجد آدینه بیهق نیز نامیده می شد.
این مسجد که به همت پیرزنی مومنه و نیکوکار ساخته شده در سال 317 هجری قمری به وسیله امیر ابوالفضل بازسازی شده است. مساحت فعلی مسجد پامنار934 متر مربع است و مناره مسجد پنج متر ارتفاع دارد و برفراز آن نیز کتیبه ای با خط کوفی وجود دارد.
* بازارچه سبزوار
شهر سبزوار به دلیل تجاری بودن دارای بازارهای متعددی بوده است که در حال حاضر فقط بازار سرپوش و حاج زمان از آنها باقی مانده است. این بازار در امتداد بازار حاج زمان بوده ولی به دلیل احداث خیابان بیهق این دو بازار از همدیگر فاصله گرفته اند.
بازار سرپوش حدود 140 متر طول و در مجموع 9 مسیر ورودی و خروجی دارد و در حال حاضر در این بازار حدود 85 حجره و مغازه وجود دارد که اغلب به کار طلافروشی و پارچه فروشی مشغول هستند این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* مصلای تاریخی سبزوار
مصلای تاریخی سبزوار یکی از زیباترین ابنیه به جا مانده از حکومت سربداران است. مردم سبزوار در این مکان که قدیمی ترین مصلای تاریخی در خراسان رضوی است از دیر زمان نمازهای عید و جمعه و نیز نماز استسقاء را برگزار کرده اند. بنای کنونی که در ابتدای ورودی قبرستان شهر معروف به بهشت شهدا قرار دارد از ابنیه عهد صفوی با زیربنای242 متر است و فضایی در حدود یک هکتار در اطراف آن قرار دارد.
سقف 11 متری مصلا بسیار عالی و ماهرانه ساخته شده و از لحاظ ظرافت، مهارت و زدن ضربی جناغی نمونه آن در سایر ابنیه خراسان کمتر دیده می شود.
* یخدانهای قدیمی
شرایط آب و هوایی سبزوار به دلیل کویری بودن منطقه و تابستانهای گرم مردم را نیازمند مصرف آب خنک می کرد لذا به فکر ایجاد بناهایی همچون، یخدان و آب انبار شدند. بر این اساس سبزوار دارای چندین مجموعه یخدان بوده که در حال حاضر از کل آنها 9 یخدان به طور پراکنده در حاشیه جنوب شهر باقیمانده که در کنار جاده کمربندی تهران مشهد واقع هستند.
ویژگی معماری یخدانها این است که انبارهای یخ پایین تر از سطح زمین واقع و در روی آن گنبد رفیع و ضخیمی از آجر وخشت گذاشته شده است. این مجموعه متعلق به دوره قاجار بوده و در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است.
* پناهگاه حیات وحش شیر احمد
پناهگاه حیات وحش شیراحمد سبزوا ربا 23 هزار هکتار وسعت، یکی ازبزرگترین پناهگاههای پرورش آهو در ایران است.
سبزوار به رغم دارا بودن اقلیم نیمه بیابانی و بیابانی زیستگاه گونه های بسیاری از حیات وحش ایران است که یکی از این زیستگاههای حیات وحش پناهگاه حیات وحش شیر احمد است.
این منطقه در سال 1375 به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و پس از آن براساس مصوبه شماره 227 شورای عالی محیط زیست با وسعت 22,847 هکتار به پناهگاه حیات وحش شیراحمد ارتقا یافت.
این منطقه دارای انواع خزندگان، پرندگان و پستانداران است و شاخص ترین گونه جانوری این منطقه غزال ایرانی است.
1922/7496
کپی شد
