گره هایی از سه قلعه تا پایتخت

به گزارش ایرنا، بخش سه قلعه شهرستان سرایان دارای تاریخ کهن در قلب استان خراسان جنوبی است. این منطقه از سالها پیش با بحران کم آبی مواجه شده و همین امر زندگی مردم را به خصوص در کار کشاورزی و دامداری سخت کرده است.
اما مردم از جای دیگر امرار و معاش را در پیش گرفته اند، احیای سنت های فراموش شده قدیمی باعث شده که پیرزن ها و پیرمردها هم شوق دوباره برای زندگی کردن پیدا کنند.

** از پوشیدن لباس های قدیمی خجالت می کشیدیم
یکی از زنان سالخورده و قدیمی شهر سه قلعه در این خصوص می گوید: سالها بود که لباس های قدیمی خود را در صندوقچه ها پنهان کرده بودیم و از اینکه آنها را بیرون آورده و بپوشیم خجالت می کشیدیم.
او که به خاله خانم معروف است ادامه می دهد: اما اکنون که می بینیم مسافران ما را با این لباس ها بیشتر می پسندند به آن افتخار هم می کنیم.
وی از تلاش هایی که برای احیای هنرهای بومی منطقه صورت گرفته تقدیر می کند و می گوید: تا الان اصلا نمی دانستیم که این هنرها چه کاربردی دارد اما اکنون استفاده از آن را یاد گرفته ایم.
یکی از وجه تمایز های قبایل این منطقه نوع سربندی است که زنان آن را به سر می بستند و احیای مجدد این سنت باعث شده که هویت اصلی مردم شناخته شود.
در این خصوص نیز یک شهروند سه قلعه ای عنوان می کند: برای زنان هر قبیله گره دستمال سر متفاوت است و از روی همین شال و نحوه بستن آن تشخیص می داده اند که از کدام طایفه هستند.
خدیجه رحیمی که چندی پیش در مراسم استقبال از نمایندگان فائو حضور داشت با این توضیح از خانم بلژیکی که جزو تیم اعزامی فائو بود درخواست کرد تا بستن یکی از این دستمال ها را تجربه کند.
این مسافر سازمان بین المللی فائو نیز با شوق مقابل او نشست و حجاب قدیم زنان سه قلعه را با روسری و دستمال مخصوص امتحان کرد.
گره های مخصوص جمع کردن سفره قندی، جا ادویه ای و قلق نیز با تلاش مشاور ملی صنایع دستی و گردشگری در طرح احیای مراتع جنگلی سرایان از صندوق های قدیمی مردم سه قلعه بیرون کشیده شده و اکنون به اشکال مختلف احیا و به فروش می رسد.
قلق ، بقچه ای است که زنان قدیم آن را از پارچه مخصوص تهیه می کردند و آن را با قیطان و گره های خاص می بستند. کاربرد قلق معمولا برای وسایل خیاطی یا آرایشگری بود.
قلق های احیا شده سه قلعه در مراسم استقبال از نمایندگان فائو که به منظور بازدید از طرح احیا مراتع جنگلی (RFLDL )به سرایان سفر کرده بودند پیش کش میهمانان شد.

** نبود مستندات کافی برای هنرهای منسوخ شده
مشاوره ملی صنایع دستی و گردشگری طرح بین المللی RFLDL ( احیای اراضی جنگلی و تخریب یافته ) در خصوص احیای این صنایع بومی به خبرنگار ایرنا گفت: احیای هنری که سالیان سال در یک کشور یا منطقه ای رواج داشته و فراموش شده است، به ویژه اگر اطلاعات درستی در دست نباشد، بسیار مشکل است.
افسانه احسانی همچنین از نبود مستندات کافی برای اغلب هنرهای منسوخ شده ابراز تاسف کرد و اظهار داشت: یکی از مهمترین کارها در احیای این هنرها، جمع آوری اطلاعاتی از مواد اولیه ، مراحل تولید، روش تهیه و سایر موارد است.
وی افزود: جمع آوری مستندات برای هنرهای سنتی موضوعی بسیار دقیق و حساس است و ما منابع اطلاعات کمی در اختیار داریم چرا که افراد معدودی از سازنده های این هنرها باقی مانده اند.
احسانی تصریح کرد: از طرف دیگر برای اینکه سرنوشتی مشابه برای هنرهای فعال موجود پیش نیاید، از هم اکنون لازم است نسبت به مستند سازی، ترویج و معرفی این هنرها در بازارهای جهانی و داخلی اقدام کرد.
این مشاور صنایع دستی و گردشگری موفقیت حضور یک هنر در بازارهای جهانی و داخلی و رقابت با دیگر هنرها را منحصر به فرد بودن آن اثر با حفظ اصالت سنتی دانست و افزود: این هنرها در عین حال باید با نیاز و سلیقه روز بازار صنایع دستی و مصرف کنندگان منطبق باشد.
وی بر احیای سنت های قدیم با حفظ هویت اصلی آنها تاکید کرد و گفت: در بسیاری از نقاط وقتی گردشگردان وارد می شوند هیچ محصولی هویت دار نمی بینند بلکه بازار توسط اجناس چینی قبضه شده است لذا رغبتی به خرید نداشتند.

** یک نوجوان گره گشای هنر قدیمی سرایان
احسانی صنایع دستی را گنجینه پنهان هر منطقه معرفی کرد و افزود: در ابتدای کار پس از ورود به سه روستای زنگویی، بسطاق و دوست آباد از قدیمی تر های این روستاها خواستیم که صندوقچه های قدیمی شان را باز کرده و هرچه در آن دارند را بیاورند.
وی ادامه داد: بسیاری از اجناس قدیمی را خود افراد نمی دانستند که چطور درست می شده یا اگر در گذشته یاد داشتند الان فراموش کرده بودند اما با تلاش های زیاد یک نوجوان توانست گره های مخصوصی که در برخی لوازم منزل کاربرد داشت را احیا کند و پس از آن ادامه کار با کمک خود مردم آغاز شد.

**مچ بندهای کشاورزان بردستان کوهنوردان
مشاور صنایع دستی و گردشگری طرح RFLDL ضمن تقدیر از بانوانی که در احیای هنرهای سنتی منطقه سه قلعه همکاری کردند گفت: نیاز است برای احیای هنرهای قدیمی از تجربه افراد مسن استفاده کرد.
وی به کاربردهای مختلف این هنرها در قدیم اشاره کرد و یادآور شد: برخی از مچ بندها برای گرم نگه داشتن دست کشاورزان مورد استفاده واقع می شد که الان آن را برای کوهنوردان بر اساس نیاز روز شبیه سازی و احیا کردیم.
احسانی ادامه داد: لب تاقی های قدیمی این منطقه که با ریشه بافی مخصوصی تزئین می شد نیز اکنون در بسیاری از اقامت گاه های بومگردی مورد استفاده واقع می شود.
وی با بیان اینکه کار کمیته گردشگری و صنایع دستی پروژه RFLDL از سه روستای سرایان آغاز شده است گفت: پس از توانمند شدن افراد در این روستاها می توانیم هنرهای احیا شده را در سایر نقاط ترویج کنیم.

** آینده عروسک های سربیشه در انتظار گره های سرایان
مشاور صنایع دستی طرح RFLDL با تاکید بر اصل درآمدزایی در احیای این هنرها اظهار داشت: فعلا بازار فروش این محصولات در تهران راه اندازی شده ولی امیدواریم که گره های احیا شده سرایان نیز مشابه عروسک های سربیشه در محل های دائمی نیز به فروش برسد.
وی با تاکید بر اینکه احیای هنرها بدون تغییر هویت است افزود: فقط کاربری های قدیمی آن تغییر و بر اساس نیاز روز مشتریان تولید می شود.
طرح بین المللی RFDFL ( احیای اراضی جنگلی و تخریب یافته ) در سطح 150 هزار هکتار در بیابان های سه قلعه اجرا می شود و بر اساس تراز بین المللی باید منجر به افزایش پوشش گیاهی شود.
مسئولان اجرای این پروژه در تلاش هستند برای رسیدن به هدف اصلی با ایجاد شغل جایگزین درآمد روستاهای هدف را افزایش دهند. پروژه یاد شده از اوایل دهه 90 در شهرستان سرایان شروع شده و اکنون در مرحله دوم به سر می برد.
شهرستان سرایان در شمال غربی خراسان جنوبی واقع است و از غرب به شهرستان فردوس، از شمال به بخش کاخک شهرستان گناباد ، از شرق به بخش سده شهرستان قاینات ، از جنوب و جنوب شرق به شهرستان خوسف و از جنوب غربی به بخش دیهوک شهرستان طبس محدود است.
شهر سرایان مرکز این شهرستان در 160 کیلومتری شمال غرب بیرجند مرکز خراسان جنوبی و در دشتی هموار در حاشیه کویر و در دامنه جنوب غربی رشته کوه زابری معروف به شتران قرار دارد.
گزارش از عصمت برزجی
9766 * 6054