درمیان با حدود 200 اثر فرهنگی و تاریخی از غنی ترین شهرستان های خراسان جنوبی به شمار می رود، در طول سال خصوصا ایام نوروز مسافران و گردشگرانی با سفر به این شهرستان مرزی از تعدادی آثار آن به ویژه قلاع آن دیدن می کنند.
این شهرستان از لحاظ وجود آثار فرهنگی و تاریخی از غنی ترین شهرستان های خراسان جنوبی محسوب می شود، وجود تپه ها و محوطه های باستانی پـراکنده در منطقه، قلعه های اسماعیلی، آسبادها و مساجد تاریخی نشان دهنده سابقه تمدنی با عظمت این شهرستان است.
همچنین شهر طبس مسینا و مناطق اطراف آن در فاصله حدود 30 کیلومتری شرق شهر اسدیه (اسدآباد) از لحاظ تاریخی و باستان شناسی بسیار غنی است.
گفتنی است قلعه «کَل حسن صَبّاح» بزرگترین قلعه شهرستان و مرکز اسماعیلیه در دوره سلجوقی بوده و به قلعه مومن آباد مشهور است.
وجود مناطق کوهستانی باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و مردم برای دفاع از خود، قلعه های مرتفع و مستحکمی در اکثر نقاط این شهرستان ساختـه و بـاقی بگذارند به دلیل وجود قلعه های زیاد، این شهرستان به دیار قلعه های کهن معروف است.
درمیان در شرق خراسان جنوبی قرار دارد و از شمال به شهرستان قاینات، از جنوب به شهرستان سربیشه، از غرب به شهرستان بیرجند و از شرق به افغانستان محدود است.
این شهرستان پنج هزار و 861 کیلومترمربع مساحت دارد و از سه بخش و شش دهستان تشکیل شده است،
**قلعه «کل حسن صباح» دوره اسماعیلیان
قلعه کل حسن صباح یا دژ مومن آباد در نزدیکی روستای « تغندیک» شهرستان درمیان قرار دارد.
این قلعه با ارزش ترین و مهم ترین قلعه اسماعیلیان در منطقه تاریخی قهستان و دومین مرکز دفاعی آنها پس از قلعه الموت است.
در غربی ترین بخش این قلعه بقایای معماری به صورت تل خاک بر فراز کوه قابل مشاهده است.
این فضا به وسیله یک راهروی باریک با عرض حدود سه متر به بخش مرکزی منتهی می شود.
بخش مرکزی نسبت به سایر قسمت های قلعه سالم تر مانده و بقایای معماری آن قابل تشخیص است.
عناصر معماری این قسمت شامل راهروها، اتاق ها و تالار های بزرگی است که از سنگ ساخته شدند.
پوشش سقف اتاق های این قسمت به شکل قوس جناغی است، بخش سوم در شرق قلعه قرار دارد که در این قسمت حصار خارجی قلعه و تعدادی از برجها قابل تشخیص است.
در سطح قلعه تعداد زیادی از آجرهای منقوش با نقوش حیوانی و گیاهی پراکنده است که این آجرها به شکل مربع، مستطیل و شش ضلعی هستند که برای تزیین بخش های مختلف قلعه استفاده شدند.
در قلعه قطعه سفال های پراکنده از نوع سفال های لعابدار اسلامی به رنگ های فیروزه ای، آبی، سبز، زرد و نیز سفال هایی با نقوش قالب زده نیز مشاهده می شود.
قلعه کل حسن صباح با شماره 8279 در فهرست آثارملی کشور شده است.
** قلعه فورگ دوره افشاریه
روستای فورگ از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان و در فاصله 90 کیلومتری شرق بیرجند و 10 کیلومتری شهر اسدیه واقع شده است.
ساخت این قلعه در زمان نادرشاه توسط میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شد و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند.
مصالح به کار رفته در این بنا، سنگ، آجر، خشت، گچ، آهک و ساروج است.
فضای داخلی قلعه از قسمت های مختلف مانند محل زندگی خدمه، اصطبل و انبار مهمات تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج های مدور احاطه شده و بالای حصار و برج ها کنگره دار است و منافذی برای دیده بانی و دفاع در آن تعبیه شده است.
دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک تر در ضلع شمالی آن قرار دارد.
شاه نشین در بلندترین نقطه قرار دارد و فضاهایی از قبیل اصطبل، آب انبار، اتاق های ساخته شده در دو طبقه و مسجد را در بر دارد.
این اثر تاریخی نیز به شماره 3450 ثبت ملی است.
**قلعه اسدیه دوره قاجار
قلعه اسدیه در مرکز شهر اسدیه قرار دارد، بنایی حکومتی بود این بنا که به لحاظ نقشه و فرم ساخت با داشتن چهار برج در چهار گوشه علاوه بر عملکرد مسکونی، عملکرد دفاعی نیز داشته، از بناهای ساخته شده در دوره قاجار به شمار می رود.
در ضلع شمالی این بنا باغ بزرگی وجود داشته که اکنون به پارک تبدیل شده است.
ضلع جنوبی بنا دارای یک طبقه و ضلع شمالی دارای دو طبقه است که طبقه فوقانی با معماری اشرافی تر محل سکونت حاکم و طبقه پایین به عنوان انبار و محل سکونت خدمه استفاده می شده است.
طبقه دوم مشرف به باغ دارای ایوانی است با پوشش مسطح و چوبی که دو ستون چهار ضلعی با سر ستون های تزئینی، طاق ایوان را حمل می کند.
این بنا به شماره ملی 8278 ثبت شده است.
** قلعه درخش دوران قبل از صفوی
قلعه درخش با نقشه چهار ضلعی ساخته شده و ورودی اصلی در ضلع جنوبی آن واقع شده است،این بنا دارای شش برج مدور است که در اضلاع جنوبی، غربی و شمالی قرار دارند.
ورودی قلعه در ضلع جنوبی است و پس از آن فضای هشتی قرار گرفته که دارای پوشش گنبدی از نوع عرقچین است.
از دیگر فضاهای موجود در این ضلع باید به راهرو ارتباطی، اتاق های متعدد و مطبخ و هیزم دان اشاره کرد و این قلعه دارای دو حیاط مرتبط با یکدیگر است.
فضای هشتی توسط یک راهرو به حیاط اول منتهی می شود که فضاهای اصلی قلعه در اطراف این حیاط شکل گرفته اند، از جمله دو اتاق سه دری که در اضلاع شرقی و غربی حیاط قرار گرفته اند.
از تزیین های موجود در این اتاق ها باید به شومینه و طاق نماها اشاره کرد و در اطراف حیاط اول طاق نماهایی با قوس جناغی و هلالی دیده می شود.
برای پوشش فضاهای این قلعه از گنبد عرچین، تخت و کلیل استفاده شده است.
این بنا هم جنبه دفاعی و مسکونی داشته و محل زندگی حاکمان این منطقه بوده است و در حیاط دوم اتاقی در گوشه شمال غربی آن وجود داشته که به فضای برج منتهی می شده است.
این اثر تاریخی به شماره 15284 ثبت ملی است و به استناد قانون هرگونه دخل و تصرف در این اثر و حریم آن بدون کسب مجوز کتبی از اداره کل میراث فرهنگی ممنوع است.
**قلعه طبس مسینا دوره اسلامی
قلعه طبس مسینا در حاشیه شرقی شهر طبس مسینا قرار دارد، نقشه قلعه به شکل دایره و دارای حصار و برج های متعدد است.
دور تا دور قلعه را خندقی فرا گرفته و در قسمت ورودی، برجی بزرگ که در حال حاضر 11 متر ارتفاع و بیش از 15 متر قطر دارد، باقی مانده است.
با وجود آسیب ها و صدماتی که به این قلعه وارد آمده هنوز 15 برج از مجموع برج های آن قابل مشاهده است.
با توجه به پلان مدور قلعه احتمال می رود، این اثر متعلق به قبل از اسلام باشد که در دوره اسلامی نیز مورد بهره برداری قرار گرفته است.
وجود تپه های باستانی متعلق به دوره های تاریخی (احتمالا اشکانی) در حاشیه این شهر، احتمال تعلق طبس مسینا را به دوره های قبل از اسلام تقویت می کند.
طبس مسینا شهری است بسیار کهن و تاریخی که در اکثر متون جغرافیایی قرون اولیه اسلامی، نام آن ذکر شده است مصالح به کار رفته در بنای قلعه طبس خشت و گل است. این اثر با شماره 1742 ثبت ملی است.
** قلعه مسلمانان گرسک
قلعه مسلمانان گرسک در یک کیلومتری شرق روستای گرسک از توابع بخش گزیک شهرستان درمیان بر فراز قله ای به نام قله قوچان در رشته کوه شیخ عبدالله قرار دارد.
قلعه مذکور از جمله قلاع کوهستانی است که با تبعیت از شکل ناهمواری های کوه و با نقشه نامنظم ساخته شده و دارای بخش های مختلفی از جمله حصار، آب انبار، برج ها، بند، مسیرهای ورودی و کوره آجرپزی است.
این قلعه با مصالح سنگ و آجر و ملات گچ ساخته شده و با توجه به شواهد تاریخی - فرهنگی موجود از قلاع اسماعیلیه و مربوط به دوره سلجوقی است و با شماره 17420 ثبت ملی است.
برای دریافت لحظه به لحظه اخبار خراسان جنوبی به کانال تلگرامی irnabirjand@ ملحق شوید.
*7556 **2047*خبرنگار- حکیمه مصطفایی*انتشار دهنده- عباسقلی اشکورجیری *
انتهای پیام این شهرستان از لحاظ وجود آثار فرهنگی و تاریخی از غنی ترین شهرستان های خراسان جنوبی محسوب می شود، وجود تپه ها و محوطه های باستانی پـراکنده در منطقه، قلعه های اسماعیلی، آسبادها و مساجد تاریخی نشان دهنده سابقه تمدنی با عظمت این شهرستان است.
همچنین شهر طبس مسینا و مناطق اطراف آن در فاصله حدود 30 کیلومتری شرق شهر اسدیه (اسدآباد) از لحاظ تاریخی و باستان شناسی بسیار غنی است.
گفتنی است قلعه «کَل حسن صَبّاح» بزرگترین قلعه شهرستان و مرکز اسماعیلیه در دوره سلجوقی بوده و به قلعه مومن آباد مشهور است.
وجود مناطق کوهستانی باعث شده که پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و مردم برای دفاع از خود، قلعه های مرتفع و مستحکمی در اکثر نقاط این شهرستان ساختـه و بـاقی بگذارند به دلیل وجود قلعه های زیاد، این شهرستان به دیار قلعه های کهن معروف است.
درمیان در شرق خراسان جنوبی قرار دارد و از شمال به شهرستان قاینات، از جنوب به شهرستان سربیشه، از غرب به شهرستان بیرجند و از شرق به افغانستان محدود است.
این شهرستان پنج هزار و 861 کیلومترمربع مساحت دارد و از سه بخش و شش دهستان تشکیل شده است،
**قلعه «کل حسن صباح» دوره اسماعیلیان
قلعه کل حسن صباح یا دژ مومن آباد در نزدیکی روستای « تغندیک» شهرستان درمیان قرار دارد.
این قلعه با ارزش ترین و مهم ترین قلعه اسماعیلیان در منطقه تاریخی قهستان و دومین مرکز دفاعی آنها پس از قلعه الموت است.
در غربی ترین بخش این قلعه بقایای معماری به صورت تل خاک بر فراز کوه قابل مشاهده است.
این فضا به وسیله یک راهروی باریک با عرض حدود سه متر به بخش مرکزی منتهی می شود.
بخش مرکزی نسبت به سایر قسمت های قلعه سالم تر مانده و بقایای معماری آن قابل تشخیص است.
عناصر معماری این قسمت شامل راهروها، اتاق ها و تالار های بزرگی است که از سنگ ساخته شدند.
پوشش سقف اتاق های این قسمت به شکل قوس جناغی است، بخش سوم در شرق قلعه قرار دارد که در این قسمت حصار خارجی قلعه و تعدادی از برجها قابل تشخیص است.
در سطح قلعه تعداد زیادی از آجرهای منقوش با نقوش حیوانی و گیاهی پراکنده است که این آجرها به شکل مربع، مستطیل و شش ضلعی هستند که برای تزیین بخش های مختلف قلعه استفاده شدند.
در قلعه قطعه سفال های پراکنده از نوع سفال های لعابدار اسلامی به رنگ های فیروزه ای، آبی، سبز، زرد و نیز سفال هایی با نقوش قالب زده نیز مشاهده می شود.
قلعه کل حسن صباح با شماره 8279 در فهرست آثارملی کشور شده است.
** قلعه فورگ دوره افشاریه
روستای فورگ از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان و در فاصله 90 کیلومتری شرق بیرجند و 10 کیلومتری شهر اسدیه واقع شده است.
ساخت این قلعه در زمان نادرشاه توسط میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شد و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند.
مصالح به کار رفته در این بنا، سنگ، آجر، خشت، گچ، آهک و ساروج است.
فضای داخلی قلعه از قسمت های مختلف مانند محل زندگی خدمه، اصطبل و انبار مهمات تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج های مدور احاطه شده و بالای حصار و برج ها کنگره دار است و منافذی برای دیده بانی و دفاع در آن تعبیه شده است.
دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک تر در ضلع شمالی آن قرار دارد.
شاه نشین در بلندترین نقطه قرار دارد و فضاهایی از قبیل اصطبل، آب انبار، اتاق های ساخته شده در دو طبقه و مسجد را در بر دارد.
این اثر تاریخی نیز به شماره 3450 ثبت ملی است.
**قلعه اسدیه دوره قاجار
قلعه اسدیه در مرکز شهر اسدیه قرار دارد، بنایی حکومتی بود این بنا که به لحاظ نقشه و فرم ساخت با داشتن چهار برج در چهار گوشه علاوه بر عملکرد مسکونی، عملکرد دفاعی نیز داشته، از بناهای ساخته شده در دوره قاجار به شمار می رود.
در ضلع شمالی این بنا باغ بزرگی وجود داشته که اکنون به پارک تبدیل شده است.
ضلع جنوبی بنا دارای یک طبقه و ضلع شمالی دارای دو طبقه است که طبقه فوقانی با معماری اشرافی تر محل سکونت حاکم و طبقه پایین به عنوان انبار و محل سکونت خدمه استفاده می شده است.
طبقه دوم مشرف به باغ دارای ایوانی است با پوشش مسطح و چوبی که دو ستون چهار ضلعی با سر ستون های تزئینی، طاق ایوان را حمل می کند.
این بنا به شماره ملی 8278 ثبت شده است.
** قلعه درخش دوران قبل از صفوی
قلعه درخش با نقشه چهار ضلعی ساخته شده و ورودی اصلی در ضلع جنوبی آن واقع شده است،این بنا دارای شش برج مدور است که در اضلاع جنوبی، غربی و شمالی قرار دارند.
ورودی قلعه در ضلع جنوبی است و پس از آن فضای هشتی قرار گرفته که دارای پوشش گنبدی از نوع عرقچین است.
از دیگر فضاهای موجود در این ضلع باید به راهرو ارتباطی، اتاق های متعدد و مطبخ و هیزم دان اشاره کرد و این قلعه دارای دو حیاط مرتبط با یکدیگر است.
فضای هشتی توسط یک راهرو به حیاط اول منتهی می شود که فضاهای اصلی قلعه در اطراف این حیاط شکل گرفته اند، از جمله دو اتاق سه دری که در اضلاع شرقی و غربی حیاط قرار گرفته اند.
از تزیین های موجود در این اتاق ها باید به شومینه و طاق نماها اشاره کرد و در اطراف حیاط اول طاق نماهایی با قوس جناغی و هلالی دیده می شود.
برای پوشش فضاهای این قلعه از گنبد عرچین، تخت و کلیل استفاده شده است.
این بنا هم جنبه دفاعی و مسکونی داشته و محل زندگی حاکمان این منطقه بوده است و در حیاط دوم اتاقی در گوشه شمال غربی آن وجود داشته که به فضای برج منتهی می شده است.
این اثر تاریخی به شماره 15284 ثبت ملی است و به استناد قانون هرگونه دخل و تصرف در این اثر و حریم آن بدون کسب مجوز کتبی از اداره کل میراث فرهنگی ممنوع است.
**قلعه طبس مسینا دوره اسلامی
قلعه طبس مسینا در حاشیه شرقی شهر طبس مسینا قرار دارد، نقشه قلعه به شکل دایره و دارای حصار و برج های متعدد است.
دور تا دور قلعه را خندقی فرا گرفته و در قسمت ورودی، برجی بزرگ که در حال حاضر 11 متر ارتفاع و بیش از 15 متر قطر دارد، باقی مانده است.
با وجود آسیب ها و صدماتی که به این قلعه وارد آمده هنوز 15 برج از مجموع برج های آن قابل مشاهده است.
با توجه به پلان مدور قلعه احتمال می رود، این اثر متعلق به قبل از اسلام باشد که در دوره اسلامی نیز مورد بهره برداری قرار گرفته است.
وجود تپه های باستانی متعلق به دوره های تاریخی (احتمالا اشکانی) در حاشیه این شهر، احتمال تعلق طبس مسینا را به دوره های قبل از اسلام تقویت می کند.
طبس مسینا شهری است بسیار کهن و تاریخی که در اکثر متون جغرافیایی قرون اولیه اسلامی، نام آن ذکر شده است مصالح به کار رفته در بنای قلعه طبس خشت و گل است. این اثر با شماره 1742 ثبت ملی است.
** قلعه مسلمانان گرسک
قلعه مسلمانان گرسک در یک کیلومتری شرق روستای گرسک از توابع بخش گزیک شهرستان درمیان بر فراز قله ای به نام قله قوچان در رشته کوه شیخ عبدالله قرار دارد.
قلعه مذکور از جمله قلاع کوهستانی است که با تبعیت از شکل ناهمواری های کوه و با نقشه نامنظم ساخته شده و دارای بخش های مختلفی از جمله حصار، آب انبار، برج ها، بند، مسیرهای ورودی و کوره آجرپزی است.
این قلعه با مصالح سنگ و آجر و ملات گچ ساخته شده و با توجه به شواهد تاریخی - فرهنگی موجود از قلاع اسماعیلیه و مربوط به دوره سلجوقی است و با شماره 17420 ثبت ملی است.
برای دریافت لحظه به لحظه اخبار خراسان جنوبی به کانال تلگرامی irnabirjand@ ملحق شوید.
*7556 **2047*خبرنگار- حکیمه مصطفایی*انتشار دهنده- عباسقلی اشکورجیری *
کپی شد
