شاید از همان وقتی که در کلاس درس خوش‌نویسی، برای روان‌نویسی از ما می‌خواستند جمله عقل سالم در بدن سالم است را مشق کنیم، ذهنیتی وجود داشت که آنهایی را که تن سالمی ندارند، در خانه پنهان کنیم.
به گزارش جی پلاس، زور جمله‌های این‌چنینی از جمله‌های کلیشه‌ای شبیه به معلولیت محدودیت نیست، همیشه بیشتر بوده است؛ چون در پیاده‌روی‌های روزانه و در مراکز تفریحی، خبری از حضور معلولان در سطح شهر نیست و البته دلیل آن بودن عقل سالم در بدن سالم نیست، بلکه دلیل اصلی آن، شهر بیمار و معلولی است که از خدمت‌رسانی به کم‌توان‌ها عاجز به نظر می‌رسد و در واقع نمی‌تواند امکاناتی حداقلی برای عبورومرور و استفاده از فضاهای شهری برای معلولان تهیه کند. به عبارتی دیگر، این به دلیل نقطه‌ضعف شهرسازی است که بخشی از جامعه نمی‌توانند از آن استفاده کنند.
شهری که برای عبورومرور ویلچر، برای بالارفتن از اتوبوس معلولان، برای پایین‌رفتن از پله‌های پرتعداد مترو و حتی برای رسیدن به یک خودپرداز برای گرفتن پول، توانایی پذیرش معلولان را ندارد، شهری معلول است. مناسبسازی فضاهای شهری برای معلولان بحثی است که تاکنون به آن توجه چندانی نشده است و می‌توان گفت تا رسیدن به شرایط مناسب و استاندارد شهر برای معلولان، فاصله زیادی وجود دارد. این در حالی است که مناسبسازی فضای عمومی برای معلولان، یکی از شاخص‌های اصلی توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود. در شرایطی که در بیشتر کشورها بحث آماده‌سازی تمام شهر برای مادران شیرده، زنان باردار و معلولان جزء اصلی‌ترین مسائل شهری محسوب می‌شود و با حضور در بخش‌های مختلف شهری، حضور این دسته از اقشار جامعه به‌شدت دیده می‌شود؛ اما در ایران هنوز که هنوز است، حذف این دسته از افراد راه‌حل بهتری به نظر می‌رسد. این مسئله تنها به مدیریت شهری مربوط نمی‌شود، خیلی‌ها در رستوران‌ها از شنیدن صدای کودکان عصبی می‌شوند یا حتی مدیران مراکز خرید به حذف معلولان برای کم‌کردن زحمت ترجیح می‌دهند تا دعوت آنها به مراکز خرید خود و همین باعث می‌شود شهر خالی از معلولان و حتی مادران و کودکان آنها بشود و این مسئله در ذهن تداعی شود که چقدر خوب! تهران و دیگر کلان‌شهرهای ایران اصلا معلول ندارند.
وضعیت کنونی شهرهای ما حاکی از آن است که در مدیریت شهری و برنامهریزیهای مربوط به آن، چنین دغدغه‌هایی جایی نداشته‌اند. در بسیاری از مناطق شهر، با دقت در چیدمان مبلمان شهری درمی‌یابیم اساسا به موضوع ایجاد امکانات برای معلولان حتی فکر هم نشده است. در حقیقت، گویا در تصور طراح مبلمان و فضای شهر، این بخش از مردم جامعه به‌کلی فراموش شده‌اند. در شهر بزرگی مثل تهران حتی ساده‌ترین و پیش‌پاافتاده‌ترین مکان‌ها مانند پیادهروها، عاری از امکانات حرکتی برای معلولان‌اند. معلولان در پیادهروها معمولا با پله یا موانع عبور موتورسیکلت‌ها مواجه می‌شوند. همچنین عموما محل اتصال پیادهروها به خیابان‌ها غیرهم‌سطح است و همین مسئله مانع عبور راحت معلولان از پیاده‌رو به خیابان است. محل نشستن، جای پارک ماشین، کاربری ساختمان‌ها، وسایل حمل‌ونقل عمومی و امکانات دیگر نیز که جای خود دارند. از طرفی، مسئله حقوق شهروندی معلوان نیز یکی از مسائل مهم در کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود. در قانون جامع حمایت از معلولان، راهکار عملی و اجرائی دقیقی برای اجرای مفاد قانون پیش‌بینی نشده است. حداقل حقوق یک فرد معلول، حق دسترسی به اماکن و فضاهای شهری است؛ اما زیرساخت‌های شهری این اجازه را نمی‌دهند؛ آنچه در تبصره 3 ماده 2 قانون پیش‌بینی شده و سازمان بهزیستی را مجاز دانسته تا از سایر دستگاه‌های اجرائی و عمومی گزارش اقدامات مناسبسازی ساختمان در اماکن دولتی و عمومی را درخواست کند. از طرفی، سایر دستگاه‌های اجرائی و عمومی خود را موظف و مسئول به گزارش‌دهی به سازمان بهزیستی نمی‌دانند. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در راستاى تحقق حقوق آنها در ســال 1382 تصویب شد و در سال 1383 به تأیید مجلس رسید؛ اما هرگز نتوانست مثمرثمر برای آنها باشد.
با درنظرگرفتن مشکلات معلولان و فعالیت نهادهای مردمی و دستگاه‌های اجرائی، فرهنگ حمایت از حقوق شهروندی معلولان نیاز به بازنگری جدی دارد. مقوله‌ای که در جامعه ما هنوز جانیفتاده و لازم است علاوه بر بررسی قانون جامع حمایت از معلولان در صحن علنی مجلس، نحوه فرهنگ‌سازی در زمینه بهره‌مندی از توانمندی‌ها و حفظ حقوق شهروندی معلولان در کمیسیون فرهنگی نیز بررسی شود، ولی اکنون اقدامات حوزه معلولان جزیره‌ای است.
بر اساس گزارشی که هرساله در آمریکا درباره بهترین و بدترین شهرها برای افراد دارای معلولیت منتشر می‌شود، در سال ٢٠١٦ به ترتیب شهرهای اورلند پارک، سکاتزدیل، لینکلن، گیلبرت و پئوریا، رتبه نخست تا پنجم را به‌عنوان بهترین شهرها برای افراد معلول کسب کرده‌اند. در این آمار، شاخص‌های مختلفی مدنظر قرار گرفته است، مثل تعداد سرانه پزشکان به تعداد افراد معلول یا میزان دسترسی معلولان به پارک‌ها. همچنین بر اساس این گزارش شهرهای برکلی، کالامازو، نیویورک، لاکراس و لوئیزویل، پنج شهر نخست مناسب برای نابینایان معرفی شده‌اند. در این گزارش، معیارهایی مانند وضع پیادهروها، دردسترس‌بودن حمل‌ونقل عمومی، هزینه‌های زندگی و دردسترس‌بودن شغل برای افراد با توانایی‌های مختلف، در نظر گرفته شده است.
حالا شاید در مدیریت شهری پایتخت ایران نیز آرام آرام مسئله اهمیت وجود معلولان و افراد کم‌توان در شهر مدنظر قرار می‌گیرد؛ مسئله‌ای که شاید بتواند افرادی را که مدت‌هاست اثری از آنها در شهر دیده نمی‌شود، دوباره به معابر بازگرداند و حقوق شهروندی آنها مورد توجه قرار بگیرد. ماجرا از این قرار است که مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران از اصلاح معابر شهری سخن گفت و با بیان اینکه در گذشته به دلیل بی‌توجهی مهندسان ناظر و دستگاه‌های نظارتی شاهد احداث پله و اختلاف سطح در معابر بودیم، از اجرای طرح جدید مناسبسازی پیادهروها خبر داد و گفت: قرار است در گام اول به‌صورت ضربتی معابر نامناسب را شناسایی و اصلاح کنیم، ضمن اینکه به مناطق ابلاغ کردیم تا با نظارت دقیق از ایجاد هرگونه پله یا رمپ داخل پیادهروها جلوگیری کنند.
سیدحمید موسوی با اشاره به برنامهریزیهای مدیریت شهری در راستای مناسبسازی پیادهروهای پایتخت گفت: متأسفانه به دلیل شیب طبیعی بیشتر معابر به‌ویژه در جهت شمال به جنوب و عدم توجه به کد ارتفاعی هر پلاک، در سالهای گذشته شاهد احداث پله و اختلاف سطح در معابر بودیم. این موضوع از یک طرف موجب اغتشاش در منظر شهری شده است و از طرف دیگر به دلیل ایجاد اشکال برای تردد افراد ناتوان و جابه‌جایی وسایلی مانند کالسکه به هیچ عنوان با مبانی مناسبسازی همخوانی ندارد.
او با تأکید بر اینکه قرارگرفتن بخشی از رمپ پارکینگ داخل معابر از دیگر مشکلات پیادهروهای تهران است که می‌‌تواند در بسیاری از موارد خطرآفرین باشد، اظهار کرد: برای جلوگیری از این موارد در گذشته بخش‌نامه‌هایی به مناطق ابلاغ شد اما به دلیل بی‌توجهی مهندس ناظر و البته دستگاه‌های نظارتی در برخی از موارد شاهد بروز بی‌‌‌قانونی بوده‌‌ایم.
مدیرکل معماری و ساختمان شهر تهران با اشاره به اقدامات شهرداری تهران در راستای مناسبسازی پیادهروهای پایتخت تصریح کرد: قرار است در گام اول به صورت ضربتی به این موضوع ورود پیدا کرده و بسیاری از معابر را از این حیث مناسبسازی کنیم، ضمن اینکه به مناطق ابلاغ کردیم تا با نظارت دقیق از ایجاد هرگونه پله یا رمپ داخل پیادهروها جلوگیری کنند.
موسوی ادامه داد: در گام دوم از مهندسان ناظر خواستیم تا موارد رقوم ارتفاعی در زیرزمین و همکف را از مراحل اولیه تا پایان کار به طور کامل رصد و گزارش کنند تا در نهایت شهرداری در عمل انجام‌شده قرار نگیرد. در آخر نیز صدور پایان کار منوط است به تأیید ویژه مهندس ناظر مبنی بر اینکه هیچ پله‌‌‌ای داخل گذر ایجاد نشود و هیچ رمپی داخل معبر امتداد پیدا نکند.
او در ادامه به اصلاح پیادهروهای برخی از معابر اصلی و پرتردد شهر توسط پیمانکاران شهرداری تهران پرداخت و خاطرنشان کرد: در این خصوص از آنجا که نگاه مناسبسازی حاکم نیست، در برخی از موارد نظر مدیریت شهری تأمین نمی‌شود؛ به همین دلیل بنا شد کمیته‌ای با حضور نمایندگان معاونت فنی و عمران، حمل‌ونقل و ترافیک و شهرسازی و معماری تشکیل شود تا در مرحله اول یک‌سری معابر شناسایی و در مرحله بعد پروفیل طولی و کدهای ارتفاعی املاک اصلاح شوند.
مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران با اشاره به برنامه مدیریت شهری برای برخورد با تخلفاتی که در سالهای گذشته صورت گرفته است، ابراز کرد: در زمینه رمپ‌‌هایی که داخل معابر امتداد پیدا میکنند، متأسفانه در‌حال‌حاضر با یک عمل انجام‌شده روبه‌رو هستیم؛ به این معنا که با توجه به مشکل پارکینگ در تهران اگر دستور حذف رمپ‌ها را بدهیم، به نوعی مشکل موجود تشدید و ملک نیز دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل به دنبال آن هستیم تا برای هر کدام از این موارد دستورالعمل‌های اصلاحی خاص خود را تعریف کنیم؛ برای مثال در مواردی با نرده می‌توان فضای پیاده‌رو را امن کرد.
به گفته موسوی با توجه به اینکه بخش‌نامه‌های لازم در گذشته صادر شده، تلاش ما این است که حساسیت‌‌های بین‌دستگاهی را افزایش دهیم و به‌طور مستمر بر اجرای قانون نظارت داشته باشیم تا در نهایت به اهداف شهر دوستدار کودک نزدیک شویم.
برای سخت‌بودن حرکت معلولان در سطح شهر، فقط کافی است یک‌بار روی یک ویلچر بنشینید و بدون کمک کسی سعی کنید آن را روی آسفالت‌های ناهموار شهری حرکت دهید. یک معلول که برای حرکت نیازمند ویلچر است، نیاز به یک دوره آموزشی و آماده‌کردن قدرت بدنی برای حرکت‌دادن ویلچر دارد. به‌جلوراندن ویلچر حتی در یک سطح صاف و صیقلی کار ساده‌ای نیست. معلولان به دلیل راندن ویلچر دستانی همیشه زخم و البته عضلاتی بسیار قوی دارند. ویلچر شبیه ماشین نیست، حرکت‌دادن چرخ‌های یک ویلچر به معنای حمل‌کردن کل بدن است، شاید اگر یک‌بار امتحانش کنید، درک کنید که آنها برای حرکت روی ویلچر آن هم در شهر چه مشقتی را تحمل میکنند.
