پایان عطش ١٠ ساله هورالعظیم

تالاب هورالعظیم در اواخر دهه ۸۰  برای عملیات استخراج نفت خشک و تکه تکه شد و دریچه‌های آب روی آن بسته شد. معصومه ابتکار - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- در این باره به ایسنا گفت: پس از تصمیمی که در سال‌های ۸۸ و ۸۹ گرفته شد، آب را روی تالاب هورالعظیم بستند و با فعالیت برخی از شرکت‌های نفتی، تالاب را خشک کردند. 

 حسن امیری‌بختیار - مشاور مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت​خیز جنوب- نیز با اشاره به وجود ۴۲ چاه و ۱۰ دکل جهت استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان، تاکید کرد: استخراج نفت در هورالعظیم با خشک کردن هور انجام می​شود درحالی‌که می‌توان با ایجاد سکوهای فلزی بدون خشک کردن تالاب از زیر آب، نفت استخراج کرد اما با ادامه این روند نفت، به‌زودی سراسر هورالعظیم را خشک می‌کند.

اما حدود یک ماه بعد از این اظهار نظر، بیژن عالیپور- مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب- با بیان اینکه در حال حاضر ۸۳ درصد نفت و ۱۶ درصد گاز کشور توسط این شرکت تولید می‌شود، در خصوص تاثیرات عملیات اکتشاف و بهره‌برداری نفت در تالاب هورالعظیم بر وضعیت خشکی این تالاب، اظهار کرد: این تالاب از طریق شرکت نفت خشک نشده و بخش زیادی از خشکی این تالاب مربوط به عراق است و شرکت در حال حاضر هیچ‌گونه  ممانعتی برای ورود آب به هورالعظیم نداشته است.

اما جاسم مرمضی - مشاور استاندار خوزستان در امور حفاظت محیط زیست و شیلات - با اشاره به اینکه بر اساس مطالعات صورت گرفته هر تالاب می​تواند برای ۳۰ هزار نفر شغل در عرصه​های مختلف ایجاد کند، گفت: استخراج نفت از تهدیدهای نابودی تالاب​هاست. تالاب هورالعظیم و شادگان به علت احداث میادین متعدد نفتی، آلوده و خشک شده​اند. آیا ارزش افزوده حاصل از نفت بیش از تالاب است که یکی از مهم‌ترین و کم​نظیرترین تالاب​های خاورمیانه یعنی هورالعظیم فدای تولید چیزهای دیگر شود؟ چرا برای استخراج نفت هورالعظیم را خشک کردند؟

با وجود این اختلاف نظرها در دی ماه سال ۹۳ بود که خشک کردن تالاب هورالعظیم توسط شرکت‌های نفتی که به منظور استخراج نفت انجام می‌شد؛ با حکم قضایی، متوقف و آب به‌تدریج وارد تالاب شد و به دنبال آن احمدرضا لاهیجان‌زاده - مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان- با تاکید بر اینکه لازم است طرحی برای ساماندهی داخلی تالاب هورالعظیم تعریف شود، نوید داد که تالاب می‌تواند دوباره به شرایط مطلوب برسد.  

غلامرضا شریعتی - استاندار خوزستان- نیز در مردادماه ۹۵ با اشاره به ملاقات با وزیر نفت و مطرح کردن اعتراض اهالی بومی منطقه به روند استخراج نفت در تالاب هورالعظیم، تاکید کرد که تبعات زیست‌محیطی فعالیت‌های شرکت‌های نفتی در تالاب هورالعظیم باید به حداقل برسد و این شرکت‌ها حق ندارند برای انجام عملیات حفاری، تالاب هورالعظیم را خشک کنند؛ادعایی که مورد تائید وزارت نفت نیز قرار گرفت و شرکت‌های نفتی ملزم شدند که حفاری‌های خود در تالاب هورالعظیم را تنها در آب انجام دهند. 

بالاخره در بهمن ۹۵ بود که خبر آبگیری ۷۰ درصدی تالاب هورالعظیم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست منتشر  شد. اگرچه این سازمان تصاویر ماهواره‌ای و بازدیدهای میدانی را به عنوان سند اثبات ادعای خود مطرح می کرد، اما مخالفان دولت یازدهم این خبر را واهی و دروغ عنوان کردند. معصومه ابتکار نیز در پاسخ به این شبهه افکنی‌ها با تاکید بر اینکه آبگیری هورالعظیم دروغ نیست، این ادعاها را جوسازی‌ها برای تخریب دستاوردهای دولت دانست و گفت: از روزهای ابتدایی دولت یازدهم متوجه مشکل هورالعظیم شدیم. وزیر نفت نیز از همان ابتدا با ما همکاری کرد و امروز چهار میلیارد متر مکعب آب شیرین از کرخه وارد هورالعظیم شده و این تالاب ۷۰ درصد آبگیری شده است.

اما کار به همین جا ختم نشد و از آنجا که برخی همچنان بر خشک بودن تالاب هورالعظیم و دروغ بودن ادعای محیط زیست تاکید داشتند، ابتکار در پاسخ به این ادعاها با بیان اینکه هورالعظیم احیا شده و نمی دانم این سر و صداها برای چیست و چرا این حقیقت، این خورشید تابانی که در آسمان است را عده‌ای می خواهند انکار کنند، گفت: از گروه‌های حقیقت‌یاب، انجمن‌های متخصص محیط زیست، تشکل‌ها و مردم برای بازدید از تالاب هورالعظیم دعوت می‌کنم. ضمن اینکه در حال حاضر تصاویر ماهواره‌ای نیز گویا احیای این تالاب است.

شبهه آلوده بودن آب هورالعظیم

اما حواشی پیرامون آبگیری هورالعظیم در همین حد باقی نماند و برخی نسبت به سالم بودن آب ورودی به پیکره این تالاب نیز اظهار نگرانی کردند که احمدرضا لاهیجان زاده ‌- مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان- ادعای این افراد را مبنی بر اینکه تالاب با پساب در حال آبگیری است؛ رد و اظهار کرد: هورالعظیم از حوضچه‌های شماره ۱، ۲، ۳، ۴ و ۵ تشکیل شده است که حوضچه‌های شماره ۱و ۲ به واسطه ۱۳‌ نهر منشعب از رودخانه کرخه تغذیه می‌شوند و هیچ ورودی به جز آب کرخه ندارند. این تالاب به طور طبیعی از رودخانه های کرخه و دجله و فرات آبگیری می‌شود اما به دلیل دایک مرزی ایجاد شده، اکنون تنها از آب کرخه تغذیه می‌شود. علاوه بر رودخانه کرخه، دو کانال زهکشی کشاورزی دشت آزدگان و زهاب مزارع نیشکر به حوضچه شماره ۴ تالاب می‌ریزد.

شرکت‌های نفتی فعال در هورالعظیم تنها تا خردادماه فرصت دارند/ مصوبات سال ۹۶ برای احیای کامل هورالعظیم

بنا به تاکیدات سازمان محیط زیست، آبگیری تالاب هورالعظیم همچنان ادامه دارد؛ به‌طوری که مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان به ایسنا گفت: بر اساس آخرین تصاویر ماهواره‌ای که ۱۳ فروردین‌ماه امسال دریافت کردیم،۷۵ درصد از مساحت ۱۲۷ هزار هکتاری بخش ایرانی تالاب هورالعظیم آبگیری شده است. او از موانعی برای احیای بخش مانده تالاب نیز خبر داد و نشست در نقاطی از دایک مرزی را یکی از موانع احیا دانست. افزون بر این از آنجا که به دلیل فعالیت شرکت‌های نفتی مستقر در تالاب هورالعظیم و عدم اتمام پروژه نفتی آزادگان، امکان هدایت آب به اراضی خشک شده پیرامون تالاب در خاک ایران وجود نداشت، هدایت آب به بخش عراقی تالاب هورالعظیم صورت گرفت و به شرکت‌های نفتی فعال در هورالعظیم تا پایان خردادماه سال جاری مهلت داده شد تا با اتمام پروژه نفتی آزادگان، موانع آبگیری ۱۵۵ درصد باقی مانده مساحت تالاب هورالعظیم را رفع کنند.

لاهیجان‌زاده با بیان این‌که به هیچ دلیل و بهانه‌ای نباید آبگیری بخش‌هایی از تالاب متوقف شود، به مصوبات سه جلسه فروردین‌ماه سال ۹۶ در خصوص هورالعظیم اشاره کرد و گفت: در این مصوبات، آبگیری تمام تالاب هورالعظیم تا پایان خردادماه امسال مورد تاکید موکد استاندار خوزستان است بنابراین شرکت‌های نفتی تا پایان خرداد موظف هستند که فعالیت‌های خود را به گونه‌ای انجام دهند تا هفت دریچه دیگر زیر جاده اکتشاف بازگشایی شود همچنین ترمیم دایک مرزی هورالعظیم در دستور کار قرار گرفته است. تکمیل استحکامات پاسگاه‌های نظامی و انتظامی منطقه با همکاری شرکت نفت خیز، تسریع در اجرای پروژه‌ نفتی آزادگان تا پایان خردادماه و انتقال زهاب‌های زهکش‌های «ای ام دی» و «سی ام دی» از حوضچه شماره ۴ به حوضچه شماره ۵ از اهم مصوبات هورالعظیم است.

مهرشاد احمدوندی - رئیس اداره محیط زیست شهرستان دشت آزادگان- چند روز پیش با انتشار عکسی از خودش در  حال قایقرانی در هورالعظیم نوشت: «دیروز هورالعظیم بودم، هویزه، شط علی، دوسال پیش که منتقل شدم اینجا بیابان بود ولی الان قایق انداختم برای جلوگیری از صید غیر مجاز! همون بیابان الان شده دریا»

به گزارش ایسنا شواهد حاکی از آنست که هورالعظیم به مرحله احیا رسیده بنابراین ضروری است با تمرکز بر توسعه پایدار و مدیریت یکپارچه منابع آب در استان خوزستان و اولویت دادن به تامین دائمی حق‌آبه هورالعظیم، شرایط حیاتی این تالاب را به شرایط احیای پایداربرسانیم و محیط زیست را از حوزه رقابت‌های سیاسی خارج کنیم چون احیای تالاب‌های کشور از جمله هورالعظیم منافع ملی را در بر دارد و تالاب بدون توجه به گرایش‌های سیاسی و اعتقادی افراد، خدمات ارائه می‌دهد. اجازه دهیم هورالعظیم و سایر اکوسیستم‌های آبی کشور روی حیات را ببینند تا مردم منطقه مجبور نباشند برای کسب درآمد و گذران زندگی جلای وطن را به جای سکونت در زادگاهشان برگزینند.

تالاب هورالعظیم ۱۱۸ هزار هکتار مساحت دارد که بین ایران و عراق مشترک است و یک سوم آن در ایران قرار گرفته است. از سال ۲۰۰۰ بیشتر تالاب‌های عراق خشک شده و تنها تالابی که باقی مانده هورالعظیم است.