تاریخ، شهدای محراب بسیاری را به خود دیده است. انقلاب اسلامی نیز هنوز نهالی نورس بود که طعم اینگونه شهادت ها را چشید. شهید سید محمد علی قاضی طباطبایی شهیدی است که لقب اولین شهید محراب انقلاب اسلامی را به خود اختصاص داد.
جی پلاس ـ منصوره جاسبی: در سال ۱۲۹۳ هجری شمسی در تبریز و در خانواده ای از عالمان دینی به دنیا آمد. مبانی علوم دینی را در تبریز آموخت. پدر به او تفسیر کشاف درس داد و از محضر اساتیدی همچون موسی تبریزی، محمدعلی قراچه ای بهره گرفت و محمدتقی نیر تبریزی نیز به او ادبیات فارسی و عربی را آموخت. پدر به او توصیه کرد تا برای شاگردی به مکتب امام قلی نخجوانی برود.
سید محمدعلی ۱۶ ساله بود که رضاخان بر مقدرات این ملک و مملکت تسلط یافت و با اسلام ستیزی خود، کمر به محو مقدسات کرده بود که بیدار دلان به رهبری روحانیت علم مخالفت را برافراشتند و تبریز چون همیشه پرچمدار مبارزه بود. به سال ۱۳۴۷ قمری و به دنبال قیام مردم تبریز سید و پدر راهی تبعیدگاه[۱] شدند. دژخیمان رژیم، در غیابشان خانه شان را نیز خراب و آن را بخشی از خیابان به حساب آوردند و اینگونه بود که سید اولین فعالیت سیاسی خود را تجربه کرد.
در آن فضای خفقان و تاریک، چشم امید همه، حوزه علمیه قم بود و سید نیز به دنبال کسی بود تا به جهادش سرعت بخشد که در این میان به آرزویش نایل شد و با اسطوره قرن، امام خمینی آشنایی یافت.
آن زمان، امام خمینی از برجسته ترین اساتید حوزه بود که حوزه تدریس ایشان در زمینه دو کتاب مهم شرح منظومه و اسفار به شلوغ ترین دروس حوزه تبدیل شده بود.
سید نیز با علاقه وافر شاگرد این مکتب شد و اینچنین پیوندی جداناشدنی بین او و امام به وجود آمد. حضور در حوزه قم باعث شد تا محضر اساتیدی مانند آیات عظام سید محمد حجت کوه کمری، سید صدرالدین صدر، سید محمدرضا گلپایگانی را درک کند.
قاضی دارای صفاتی چون استقامت، کرامت و شرافت بود و استقامت در طلب باری تعالی را عامل درک اسم اعظم می دانست. با اینکه ساده می زیست، با ریاضت های غیرشرعی مخالف بود و جسم را نیز دارای اهمیت می دانست و به وضع ظاهری خود رسیدگی می کرد. او را همیشه تمیز و معطر می دیدند که به نیکوکاری و حسن خلق مشهور بود.
سال ۱۳۶۹ قمری بود که قاضی راه هجرتی دیگر را در پیش گرفت و پیش از سفر برنامه ریزی دقیقی برای کسب فیض از محضر اساتید گرانقدر آن حوزه معظم همچون آیات عظام سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، شیخ عبدالحسین رشتی و شیخ محمدحسین کاشف الغطا صورت داد.
اما این فرصت طلایی در دوران عمر سید دیری نپایید و هنوز سه سال از این هجرت نگذشته بود که مجبور به ترک آن حوزه شریف و همجواری جد بزرگوارش شد و راه زادگاهش را در پیش گرفت.
سال ۱۳۴۲ در تاریخ این مرز و بوم رقم خورد تا آغازی باشد بر قیامی مردانه علیه ظلم و بیداد ستمشاهی به پرچمداری آقا سید روح الله خمینی، و در این میان مردم سلحشور تبریز به رهبری پیشگامانی همچون سید محمدعلی قاضی علم مبارزه را برافراشتند و کابوسی وحشتناک شدند برای رژیمی دژخیمان.
ساواک تبریز که این موضوع را تاب نیاورد، او را دستگیر و به تهران منتقل کرد. ابتدا پادگان زرهی و سپس زندان مخوف قزل قلعه میزبانش شد. دو ماه و اندی از این وضعیت گذشت تا به عنوان یک تبعیدی در تهران ماندگار شد و همه رفت و آمدها و اعمالش زیر ذره بین ساواک قرار گرفت.
مدتی از این تبعید گذشت که وی به دیار خود رهسپار شد تا عید فطر سال ۴۷ شمسی که امامت نماز مردم را بر عهده گرفت و پس از آن به سخنرانی علیه رژیم پرداخت و پرده از ارتباط پهلوی با رژیم صهیونیستی برداشت. آنگاه شب هنگام که پس از ادای نماز مغرب و عشا از مسجد شعبان خارج می شد، دستگیر و از آنجا به بافت کرمان تبعید شد.
تبعیدگاه بعدی او زنجان بود و اقامتی که تا ششم آذرماه سال ۴۸ به طول انجامید و سپس راهی دیار خود شد.
سال ها از مبارزات این مجاهد نستوه برای به ثمر نشاندن تلاش مردمی و رهبری امام امت گذشت و ۲۲ بهمن ۵۷ این مبارزه به بار نشست و انقلاب اسلامی بر رژیم منحوس پهلوی پیروز شد.
وی که به عنوان اولین امام جمعه شهر تبریز منصوب شده بود، نام اولین شهید محراب جمهوری اسلامی را به خود اختصاص داد.
روز دهم آبان ماه سال ۵۸ مصادف با عید سعید قربان بود که گروهک تروریستی فرقان که پیش از این یکی از بزرگترین اندیشمندان جهان اسلام، استاد مرتضی مطهری را به شهادت رسانده بود، آیت الله سید محمدعلی قاضی را در حالی که از اقامه نماز مغرب و عشا بر می گشت، به شهادت رساند.
به دنبال شهادت این بزرگوار، رهبر کبیر انقلاب اسلامی در پیامی خطاب به ملت ایران آوردند:
«بسم اللَّه الرحمن الرحیم
إنا للَّه و إنا إلیه راجعون
با کمال تأسف ضایعه ناگوار شهادت عالِم مجاهد، حجت الاسلام و المسلمین، آقاى حاج سید محمد على قاضى طباطبایى- رحمه اللَّه علیه- را به عموم مسلمانان متعهد و علماى اعلام مجاهد و مردم غیور مجاهد آذربایجان و خصوص بازماندگان این شهید سعید تسلیت عرض، و از خداوند متعال صبر انقلابى براى مجاهدین راه حق و اسلام خواستارم.
ملت عزیز برومند ایران و آذربایجانیان غیرتمند عزیز باید در این مصیبتهاى بزرگ، که نشانه شکست حتمى دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانى و خودباختگى آنان است، هر چه بیشتر مصمم، و در راه هدف اعلاى اسلام و قرآن مجید بر مجاهدات خود افزوده و از پاى ننشینید، تا احقاق حق مستضعفین را از جباران زمان بنمایند.
عزیزان من، در انقلابى که ابرقدرتها را به عقب رانده و راه چپاولگرى آنان را از کشور بزرگ بسته است این ضایعات و ضایعات بالاتر، اجتناب ناپذیر است.
ما باید از کنار این وقایع با تصمیم و عزم و خونسردى بگذریم؛ و به راه خود- که راه جهاد فى سبیل اللَّه است- ادامه دهیم.
شهادت در راه خداوند زندگى افتخارآمیز ابدى و چراغ هدایت براى ملتهاست. ملتهاى مسلمان باید از فداکارى مجاهدین ما در راه استقلال و آزادى و اهداف مقدسه اسلام بزرگ الگو بگیرند؛ و با پیوستن به هم سد استعمار و استثمار را بشکنند، و به پیش به سوى آزادگى و زندگى انسانى بروند. از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین و رحمت و مغفرت براى شهداى راه حق و شهیدِ سعید طباطبایى خواستارم.
۱۱ ذى الحجه الحرام ۹۹
آبان ۵۸
روح اللَّه الموسوی الخمینى»
(صحیفه امام؛ ج ۱۰، ص ۴۲۰-۴۲۱)
پیکر پاک این مجاهد خستگی ناپذیر بر روی دست های مردم غم دیده تبریز تا مسجد مقبره تشییع شد و در آنجا آرام گرفت. از این شهید بزرگوار تألیفات بسیاری بر جای مانده است که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- الاجتهاد والتقلید (عربی ـ خطی)
- الفوائد (فقهی ـ تاریخی)
- خاندان عبدالوهاب (فارسی ـ خطی)
- کتاب فی علم الکلام (عربی ـ خطی)
- فصل الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب (عربی ـ خطی)
- السعادت فی الاهتمام علی الزیارت (عربی ـ خطی)
- اجوبه الشبهات الواهیه (فارسی ـ خطی)
- رسالت فی اثبات وجود الامام علیه السلام فی کل زمان (عربی ـ خطی)
- سفرنامه بافت (بافت کرمان)، (فارسی ـ خطی)
- المباحث الاصولیه (عربی ـ خطی)
- حاشیه بر کتاب رسائل شیخ انصاری
- حاشیه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری
- حاشیه بر کفایه الاصول آخوند خراسانی
- تقریرات اصول آیت الله حجت کوه‌کمری
- تاریخ قضا در اسلام
- صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره علیهماالسلام
- حدیقه الصالحین
- رساله در دلالت آیه تطهیر براهل بیتعلیهم السلام
- رساله در اوقاتنماز
- رساله در مباهله
- رساله فی مسأله الترتّب
- رساله در نماز جمعه
- تعلیقات بر کتاب الفردوس الاعلی تألیف علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء (عربی ـ چاپی)
- تحقیق درباره روز اربعین حضرت سید الشهدا علیه السلام (فارسی ـ چاپی)
- تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه (عربی ـ چاپی)
- مقدمه و تعلیقه بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی (عربی ـ چاپی)
- تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم (فارسی ـ چاپی)
- تعلیقات بر کتاب کنز العرفان (عربی ـ خطی)
- مقدمه بر کتاب صحائف الابرار کاشف الغطاء (عربی ـ چاپی)
- آثار تاریخی آیت الله العظمی حکیم (فارسی ـ چاپی)
- مقدمه بر تنقیح الاصول آقا رضا متوفی ۱۳۳۷ شمسی
- مقدمه بر کتاب مرآت الصلوه
- پیشگفتار بر علم امام علامه طباطبایی
- مقدمه بر کتاب معجزه و شرایط آن
- مقدمه بر کتاب جنه المأوی (عربی ـ چاپی)
- پاورقی بر تعلیقات بر کتاب اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه (عربی ـ چاپی)
- مقدمه بر انیس الموحدین نراقی (فارسی ـ چاپی)
- تحقیق در ارث زن از دارائی شوهر (فارسی ـ چاپی)
- علم امام علیه السلام (فارسی ـ چاپی)
- مقدمه بر العقائد والوثنیّه فی الدیانه النصرانیه (عربی ـ چاپی)
- ترجمه مسائل قندهاریه (از عربی به فارسی)
- مقدمه بر تاریخ ابن ابی الثلج بلخی (عربی ـ خطی)
- مقالات متعدد چاپ شده در مجلات عربی چاپ صیدا (لبنان)
برگرفته از قاضی طباطبایی: قله شجاعت و ایثار؛ ابراهیم نژاد، محمد.
مختصری از زندگانی پرافتخار علامه محمدعلی قاضی؛ عاصفی، محمد.
گلشن ابرار، ج ۲؛ ابراهیم نژاد، محمد.
صحیفه امام؛ ج ۱۰.
1. مشهد.
