بی‌توجهی به افزایش حوادث برقی کار برای کارگران/ چالش کمبود افسران HSE متخصص ایمنی برق در کارگاه

جی پلاس؛ ایلنا نوشت: بسیاری از صنایع، شهرک‌های صنعتی، کارخانجات، مراکز خدماتی، فروشگاهی و درمانی، پالایشگاه‌ها و واحدهای کارگاهی کوچک حاشیه شهر در ذیل انواع ریسک‌های مربوط به کار با برق یا خطرات ناشی از مشکلات شبکه برقی خود مواجه هستند.

برآورد بخش قابل توجهی از کارشناسان حوزه ایمنی شغلی و بهداشت حرفه‌ای نشان می‌دهد که در سال گذشته با افزایش حوادث شغلی و سوانح ناشی از کار مواجه بوده‌ایم. این روند افزایشی همزمان با افزایش چندین مورد سوانح شغلی ناشی از برق گرفتگی (یا آتش سوزی ناشی از مشکل اتصالات برقی) در سال گذشته بوده است؛ امری به که به نظر کارشناسان حوزه ایمنی برق و الکتریسیته، ناشی از کم توجهی به همه حوزه‌های ایمنی برقی و الکتریکی در کنار سایر خطرات شغلی بوده است. 

امروزه بسیاری از صنایع، شهرک‌های صنعتی، کارخانجات، مراکز خدماتی، فروشگاهی و درمانی، پالایشگاه‌ها و واحدهای کارگاهی کوچک حاشیه شهر در ذیل انواع ریسک‌های مربوط به کار با برق یا خطرات ناشی از مشکلات شبکه برقی خود مواجه هستند؛ امری که باید برای آن در کنار دیگر مخاطرات و ریسک‌های شغلی سیاستگذاری جدی داشت. به ویژه اینکه فرسودگی شبکه کابل برق کشور چه در سطح کلان و چه در برق‌رسانی محلی و درون کارگاهی و داخل ساختمانی، معمولاً باعث افزایش روند حوادث برقی در محیط کار می‌شود. 

کمبود افسر HSE آموزش دیده در حوزه ریسک‌های الکتریکی

وحدت فرجی (مهندس و کارشناس ایمنی حوزه برق) با اشاره به مغفول ماندن خطرات شغلی ناشی از برق گرفتگی و آتش سوزی‌های برقی، اظهار کرد: متاسفانه در صنایع و واحدهای صنفی مختلف که در آن‌ها کار انجام می‌شود و یا کارگاه‌ها و مراکز درمانی و خدماتی کشور بسیاری از قوانین مربوط به ایمنی در برابر خطرات الکتریکی رعایت نمی‌شوند. علاوه بر این، بخش قابل توجهی از مشکلات ما به دلیل کمبود قوانین و عدم تصویب دستورالعمل‌های ایمنی رایج در جهان در حوزه مقابله با خطر برق گرفتگی و آتش‌سوزی‌های برقی است. 

وی افزود: در تمام جهان ما مقوله‌ای به نام «Civil defense» داریم که هم در مرحله مصرف خانگی و صنعتی برق و چه در مرحله استفاده از برق در احداث تاسیسات و بناها و تجهیزات، رعایت می‌شود. در تمام محیط‌های شهری، راه و ساختمان سازی، مراکز درمانی، اصناف و واحدهای صنعتی و پروژه‌های زیرساختی، اجرای نکات حفاظتی در برابر خطر برق گرفتگی «Civil defense» رعایت می‌شود. واحدهای پدافند غیرعامل که در بخش‌های مختلف ایران رایج و برای آن یک ستاد مرکزی و دولتی نیز تعریف شده است، خود ترجمه همین واژه انگلیسی محسوب می‌شود. 

این کارشناس ایمنی برق تصریح کرد: در اصول Civil defense و پدافندغیرعامل در حوزه برق گفته می‌شود که یک خانه، کارخانه، شبکه برق‌رسانی و تاسیسات و مرکز خدماتی خاص باید به چه شیوه‌ای و با چه شرایطی ساخته شود که در ادامه با بروز خطرات برقی مواجه نباشیم. ضمن اینکه پس از آن، اصول ایمنی مربوط به نگهداری، تعمیرات و بهره‌برداری از تجهیزات و امکانات مرتبط با برق نیز در آن بیان می‌شود. افزایش تاب آوری افراد و بناها و تجهیزات در برابر خطرات، هدف کلی پدافندغیرعامل در حوزه برق است؛ اما به هرحال، متاسفانه در ایران بسیاری از این اصول رعایت نمی‌شود و همین امر باعث افزایش حوادث برقی شده است. 

وحدت فرجی ادامه داد: در بسیاری از موارد که برای مثال در سال گذشته رخ داد، شاهد آتش سوزی‌ها در محل کار (از جمله بیمارستان‌ها) بودیم که به دلیل‌عدم رعایت نکات ایمنی قبل از تحویل ساختمان مراکز بوده و مثلا شبکه‌هایی نامرغوب به شکلی بد برای کاهش هزینه‌ها در محیط خاص بیمارستانی و خدماتی استفاده شده بود. عدم ایمنی سازه یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز حادثه در حوزه برقی است. همچنین استفاده از تجهیزات و سیم‌کشی‌های فرسوده نیز از عمده‌ترین دلایل بروز حادثه برقی در کارگاه‌های مختلف است. عمده شرایط کار در ایران حالت «Run to fail» را دارد. یعنی آنقدر دلایل حادثه در کنار هم تداوم می‌یابند تا به حادثه ختم شوند. 

وی با اشاره به اینکه بخشی از حوادث مربوط به برق در محیط کار به دلیل سودجویی کارفرمایان است، گفت: عدم استفاده از تجهیزات ایمنی درست و تهیه لوازم و ادوات استاندارد نو و ایمن یکی از دلایل بروز حادثه است که کارفرمایان برای سود بیشتر از تهیه آن‌ها خودداری می‌کنند. بحث نگهداری از تجهیزات نیز به دلیل هزینه‌هایی که دارد، عمدتاً توسط کارفرمایان انجام داده نمی‌شود. 

این کارشناس حوزه ایمنی برق تاکید کرد: استاندارد موسوم به کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (International Electrotechnical Commission) یا IEC یکی از مهمترین استانداردهای حوزه ایمنی در بحث برق محسوب می‌شود که تمامی کشورهای جهان باید این استاندارد را در فعالیت‌های اقتصادی و شغلی‌شان رعایت کنند که متاسفانه در کشور ما نیز رعایت آن رایج نشده است. این استانداردها بیان می‌کنند که زندگی بدون برق ممکن نیست و برای ایمنی درباره پدیده خطرناکی مانند برق حتما ابتدا سیستم «Earth» وجود داشته باشد. وقتی شما سیستم خروج امن جریان برق (ارت) را نداشته باشید، انگار انسانی فاقد دسترسی به برق امن هستید. اما در ایران هنوز این استانداردها رایج نیست. این درحالی است که شبکه سیم‌های ارت اگر درست نصب شود می‌تواند جلوی بسیاری از حوادث کار ناشی از اتصالات برقی را بگیرد. 

وی با بیان اینکه خطرات برقی در شهرستان‌ها بیشتر است، اظهار کرد: حتی در شرکت‌های بزرگ می‌بینیم که سیستم کابل کشی و تابلوهای برق، به قدری در بازرسی‌های به عمل آمده ما غیراستاندارد است که تاکنون نیز بسیاری از شرکت‌ها و واحدهای صنعتی و حتی پالایشگاه‌ها (که سال گذشته شاهد حادثه برقی منجر به فوت در آن‌ها بودیم) شانس آوردند که هنوز درگیر حادثه کار نشدند. 

وحدت فرجی تصریح کرد: هر حادثه کار در حوزه برق می‌تواند خط تولید یا محیط فعالیت خاصی را تا ماه‌ها از بین ببرد. مورد آتش سوزی ناشی از اتصال بیمارستان گاندی یا مورد کارخانه تولید روغن در سال‌های پیش عملاً شرایط را برای چندین شهر دچار بحران کرد که در این حوزه لازم است دقت مضاعفی از سوی مسئولان و متولیان انجام شود. 

این کارشناس ایمنی برق با اشاره به مشکل بسیاری از واحدها در زمینه سوء استفاده کارفرما از شبکه برق و خطرات آن برای نیروی کار گفت: در سال گذشته تجربه‌ای در یک مجتمع رستورانی داشتیم که این رستوران بزرگ برای کاهش هزینه برق اقدام به برق دزدی کرده بود و اقدام به رد کردن سیم از پشت کنتور به صورت غیرحرفه‌ای برای نپرداختن قبض برق باعث بروز حادثه و سپس آتش سوزی و ایجاد زیان مالی و جانی برای کارفرما و نیروی کار مجموعه شد. 

وی ادامه داد: بسیاری از کارگاه‌های کوچک از جمله صنایع مبلمان در جنوب تهران دچار حوادث مشابهی شدند یا کارگاه‌هایی در حاشیه شهر با استفاده از برق شهری اقداماتی نامتعارف بصورت غیر حرفه‌ای کردند که باعث بروز حادثه برای کارگاه و نیروی کار شاغل شده است. این درحالی است که آموزش لازم در این حوزه نیز صورت نمی‌گیرد. 

این کارشناس ایمنی تاکید کرد: ما در ایران از نظر تامین وسایل مدرن و استاندارد کار با برق مثل دستکش‌ها و لباس‌های خاص مشکلی نداریم، بلکه مساله‌ای که در ایران باعث افزایش حوادث ناشی از کار با برق بوده بیشتر بخاطرعدم استاندارد بودن تجهیزات و ابزارآلات برقی است و ابزارهای ایمنی در برابر برق تنها شدت جانی حادثه را اندکی کاهش می‌دهند و از بروز خود حادثه جلوگیری نمی‌کنند. 

وحدت فرجی در پایان با اشاره به اینکه «بسیاری از افسران HSE و کارشناسان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در کارخانجات دریافت دانش و آموزش کافی درباره حوزه ایمنی برقی ندارند و در حوزه‌های دیگری متخصص هستند و در این بخش با کمبود مواجه هستیم» گفت: متاسفانه در سال‌های اخیر تمرکزی روی افزایش دانش استفاده، نگهداری و ایمنی برقی واحدهای مختلف صورت نگرفته و افسران HSE و بهداشت حرفه‌ای و ایمنی ما در این حوزه تخصص جداگانه کسب نمی‌کنند که این خود منجر به حادثه می‌شود. 

چالش حوادث کار ناشی از اتصالات برقی در کارگاه‌های ساختمانی

اکبر شوکت (رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی) نیز در رابطه با بروز حوادث کار مرتبط با برق در کار ساختمانی گفت: اساساً با روی کار آمدن دولت جدید وزارت کار توجه کمتری به حوزه ایمنی داشته و این از افزایش آمار کشته‌ها و آسیب‌دیدگان حوادث کار مشخص است. مبنای آمار نیز بیش از هرچیز باید پزشکی قانونی باشد و معمولاً وزارت کار به غلط تنها گزارشاتی که به ادارات کار در قالب شکایت می‌شود، استناد آماری می‌کند که این استناد صحیحی نیست. 

وی با اشاره به افزایش آمار تلفات حادثه‌های مرتبط با مشکلات برقی در کارگاه به نسبت سال‌های گذشته گفت: با افزایش پروژه‌های بزرگ ساختمانی ما به ویژه در قالب مسکن ملی در پایان سال گذشته و سال جاری، ما با حوادث مرتبط با زیرساخت‌های آب و برق در کارگاه‌های ساختمانی نیز مواجه هستیم. بسیاری از تجهیزات لازم برای کنترل ریسک برق گرفتگی یا حفاظت در برابر برق در پروژه‌های دور از شهر وجود ندارند. ضمن اینکه سیستم‌های گرمایشی نیز در شب‌ها و فصل سرما عمدتا به شکل غیر استاندارد برقی است که بارها حادثه آفریده است. 

شوکت با بیان الزام در دوره‌های قبلی وزارت کار به حضور افسران HSE متخصص در پروژه‌های ساختمانی به منظور رعایت ایمنی کار، اظهار کرد: در زمان آقای ربیعی اقداماتی جدی در حوزه ایمنی انجام شد. با مشارکت سازمان تامین اجتماعی و وزارت کار، یکصدهزار نیروی کار ساختمانی طی یکسال آموزش ایمنی کار ساختمانی را داد که یکی از دوره‌های مهم آن کنترل برق ساختمانی و کار با ابزارهای کار ساختمانی مرتبط با برق (مثل دستگاه جوش و سایر دستگاه‌ها مثل فِرِز) بود. 

وی ادامه داد: منبع تغذیه برق و اتصالات برقی ماشین آلاتی که در کار ساختمانی بکار می‌روند، حتما باید ایمن باشند و همین فقدان ایمنی باعث شده که بخشی از حوادث کار ساختمانی ما به جز مورد سقوط از ارتفاع، بخاطر برق گرفتگی کارگر (و گاه سقوط بعد از برق گرفتگی) باشد. زخمی شدن کابل‌های غیراستاندارد حین کار ساختمانی و در عین حال روان بودن آب در سطح کف ساختمان یکی از دلایل عمده گزارشات برق گرفتگی ما حین کارهای ساختمانی است. 

رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی تصریح کرد: از آنجا که نظارت و بازرسی صحیح از سوی افسران HSE در ساختمان‌ها صورت نمی‌گیرد و دستورالعمل قبلی مبنی بر الزام به حضور افسر HSE در سال‌های اخیر اجرا نمی‌شود، لذا شاهد این هستیم که حادثه رخ می‌دهد. 

این فعال کارگری در حوزه کارگران ساختمانی اضافه کرد: بسیاری از موارد کار با دستگاه جوش و موتوربرق در ساختمان‌ها به درستی آموزش داده نمی‌شود و این گونه وسایل برقی گاه ایمن نیستند. ضمن اینکه گاهی کارفرمایان از روی ناچاری و حتی سودجویی از برق شهری برای تغذیه این گونه وسایل پرمصرف استفاده می‌کنند. در اینجا مشکل از ادارات برق است؛ زیرا وقتی مجوزی برای ساخت یک ساختمان صادر می‌شود، باید برق و آب کارگاهی خاص باید خدمات و انشعابات مخصوص را به کارگاه ارائه دهند تا با بکارگیری برق شهری حادثه ایجاد نشود. 

وی تاکید کرد: حتی در برخی پروژه‌های مسکن ملی که پروژه کلان نیمه دولتی محسوب می‌شود، اداره برق هیچ تعهدی به تامین برق کارگاهی نمی‌دهند. در این پروژه‌ها از دیزل ژنراتور برای تامین برق استفاده می‌شود که بسیار خطرناک و غیراستاندارد است. گاهی حتی یک کابل فشارقوی برق از سوی ادارات برق و وزارت نیرو برای تامین پروژه اختصاص نمی‌یابد. ژنراتورهای گازوییلی قدیمی معمولا خطرات بسیار بیشتری دارند و ما هر لحظه آماده هستیم که یک گزارش حادثه ناشی از این ابزارآلات غیراستاندارد به گوش مخاطب برسد. 

شوکت در پایان با اشاره به اینکه افسران HSE باید کلیه اتصالات الکتریکی موجود در کارگاه ساختمانی را بررسی کنند، گفت: اگر افسران و بازرسان حضور داشته باشند و آموزش ایمنی برق را برخوردار شوند، از بسیاری تخلفات حادثه ساز برقی مثل برق دزدی از دکل‌های برقی برای تامین برق ساختمان جلوگیری می‌کنند؛ اقداماتی غیرقانونی که اغلب به دلیل‌ عدم مهارت کارگر ساختمانی در حوزه برقی، منجر به حادثه می‌شود و باید برای جلوگیری از آن‌ها نظارت قوی و نقطه‌ای داشت.