خطر دمنوش‌ها و گیاهان دارویی پرطرفدار پاییز و زمستان! چرا باید در این مورد احتیاط کنیم؟

جی پلاس؛ استاد کنترل دارو دانشگاه علوم پزشکی تبریز اظهار کرد: با هر پیام بدون شواهد علمی و توصیه‌های شبه علم عامیانه، از درمان‌های گیاهی استفاده نکنید، این تصور که گیاهان دارویی و درمان‌های گیاهی اگر مؤثر هم نباشد ضرری ندارد بسیار اشتباه و فوق العاده خطرناک است پس در استفاده از آن باید محتاط عمل کرد.

محمدرضا سیاهی شادباد، با بیان اینکه سموم گیاهان دارویی خطرناک‌تر از سموم شیمیایی است، افزود: سموم قوی الاثر در گیاهان وجود دارد که از سموم شیمیایی خطرناک‌تر هستند، شاید داستان محکومیت سقراط به قتل با سم شوکران را شنیده باشید شوکران سمی گیاهی با برگ‌های شبیه گیاه جعفری و گل‌های شوید است، بنابراین پیدایش صنعت شیمی در قرن 18 تمامی سموم مورد استفاده برای جنایت‌های خاموش، سموم طبیعی و معدنی بودند.

وی با اشاره به اینکه دانشمندان طب قدیم مثل رازی و ابوعلی‌سینا گیاهان و مواد طبیعی را به پنج دسته طبقه بندی کرده‌اند گفت: اولین دسته، گیاهان و مواد طبیعی غذایی هستند مانند مکمل‌ها، ویتامین‌ها، میوه‌ها و سبزی‌های خوردنی که حتی با وجود مفید بودن و نداشتن اثرات سوء، افراط در مصرف آن‌ها می‌تواند موجب بیماری شود.

وی ادامه داد: مصرف بیش از حد ویتامین C می‌تواند در کلیه‌های سنگ ساز موجب تشکیل سنگ کلیه از نوع اگزالات شود مازاد ویتامین‌های محلول در چربی(A,D,E,K) در بدن تجمع پیدا می‌کند، آهن که برای خونسازی بدن لازم است، در صورت مصرف بیش از حد اثرات سرطانزایی دارد و همچنین مصرف نابجای آب که مایه حیات است می‌تواند منجر به مسمومیت با آب شود.

وی با بیان دومین مورد از دسته گیاهان و مواد طبیعی با عنوان غذا داروها، گفت:‌ غذا دارو ها، به عنوان غذا استفاده می‌شوند و با دوز معین خاصیت و اثر دارویی هم دارند، مانند؛ چای، قهوه، بارهنگ، تخم ریحان، سیاه دانه، سیر، جعفری، شوید، تره و... است‌.

وی افزود: کافئین چای و قهوه موجب تحریک مغز و افزایش گردش خون می‌شود که خستگی را برطرف می کند، تانن موجود در چای قابض است و تئوبرومین محرک قلبی، تنفسی و مدر است پس چای که یک نوشیدنی معمولی برای پذیرایی است، اثرات دارویی (فارماکولوژیک) دارد و ممکن است برای بعضی افراد به‌ویژه در صورت مصرف بیش از حد ایجاد عارضه نماید، همچنین مواد موجود در سیر موجب کاهش فشارخون و اختلال انعقادی می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان سومین مورد تصریح کرد: سومین مورد دارو غذاها هستند که به عنوان دارو با اثر خاص بر روی سیستم بدن با مقادیر کم مورد استفاده قرار می‌گیرند که به عنوان چاشنی در غذا هم استفاده می‌شود مانند؛ ادویه‌ها، زردچوبه، فلفل سیاه، دارچین، زیره، خردل، زعفران و... که مصرف زیاد آن موجب اثرات نامطلوب خواهد شد. 

وی بیان کرد: چهارمین مورد از گیاهان و مواد طبیعی داروها هستند که اثرات قوی بر روی سیستم بدن ایفا می‌کنند و در طب سنتی هم به عنوان دارو با مقادیر و دوره مصرف و ترکیب معین بصورت نسخه حکیم تجویز می‌شوند این داروها در کتاب هایی با عنوان مخزن الادویه و قرابادین (فارماکوپه فعلی) با خواص و خصوصیات در دو گروه داروهای مفرده و داروهای مرکب معرفی شده‌اند و به فرض تشخیص درست بیماری بسته به وضعیت خاص بیماری هر فرد و مزاج اولیه او تجویز می‌شود، مانند قره قات، انگشتانه، بلادون، ترکیبات تریاک، فلوس، صبر زرد، اقاقیا ( البته اقاقیا درختی نیست که به این نام می‌شناسیم بلکه صمغ عربی است که در اصطلاح یونانی آکاسیا گفته می‌شود).

وی با اشاره به آخرین مورد از این دسته خاطر نشان کرد: سموم‌ها آخرین مورد از این دسته بندی است، مواد طبیعی گیاهی و معدنی موادی هستند که با مقادیر بسیار اندک خاصیت سمی دارد مانند؛ قارچ‌های سمی، سیانور، شوکران، بات بات وغیره است، باید توجه داشت که کبد حساس‌ترین و آسیب پذیرترین عضو بدن در مقابل مصرف خودسرانه این ترکیبات است.

تأخیر درمان اصلی و از دست دادن فرصت برای درمان مؤثر 

وی در ادامه با اشاره به خطرات استفاده خودسرانه از درمان‌های طبیعی و گیاهان دارویی خاطر نشان کرد: در اولین مورد می‌توان به تأخیر درمان اصلی و از دست دادن فرصت برای درمان مؤثر اشاره کرد.

تشخیص و اقدام به‌موقع بعضی بیماری‌ها مانند بدخیمی‌ها، لخته شدن خون در عروق قلبی، مغزی، ریوی و عفونت بسیار حائز اهمیت است، بنابراین در این نوع بیماری‌ها از دست دادن فرصت طلایی و تأخیر شروع درمان استاندارد با مراجعه به افراد فاقد صلاحیت طبابت و توصیه مدعیان طب سنتی غیر قابل جبران خواهد بود.

 وی ادامه داد: تداخل نامطلوب درمان موازی با درمان های کلاسیک و استاندارد یکی دیگر از اثرات مصرف خودسرانه گیاهان دارویی است بیماران موقع مراجعه به پزشک هیچ اطلاعاتی از درمان موازی با گیاهان دارویی و طب سنتی نمی‌دهند بنابراین داروها با همدیگر تداخل اثر پیدا می‌کنند و این تداخل با مواد غذایی و گیاهی هم به وجود می آید، بسیاری از تداخل اثر داروها و گیاهان هنوز شناخته شده نیست، اما در تداخل‌های شناخته شده موارد بسیار مهم و حتی خطرناکی وجود دارد.

وی بیان کرد: گریپ‌فروت منبعی عالی برای ویتامین C و پتاسیم است، اما ممکن است با برخی از داروهایی که شما مصرف می‌کنید، تداخل کند و مشکلاتی به وجود آورد گریپ‌فروت و برخی مرکبات مانند پرتقال تلخ، حاوی فورانوکومارین‌ها هستند، فورانوکومارین‌ها ممکن است میزان‌ خونی بیش از ۸۵ داروی گوناگون را بالا ببرند و باعث عوارض جانبی شوند که ممکن است این عوارض در بسیاری از افراد بسیار وخیم باشد.

استاد کنترل دارو دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، با اشاره به تداخل برخی داروها با گریپ فروت، تصریح کرد: داروهای ضد چربی استاتین، ضد فشار خون نیفدیپین، لوزارتان، ضد اضطراب ها مانند بوسپیرون، دیازپام، تریازولام، برخی کورتون‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها و مواد ضدمیکروب، ضد اچ‌آی‌وی، ضد مالاریا، مواردی هستند که با گریپ‌فروت تداخل دارند.

وی یادآور شد: تشدید اثر، ممانعت از جذب و متابولیسم کبدی، رقابت در اتصال پروتئین، افزایش غلظت خونی دارو و اختلال در دفع و تجمع دارو در بدن از انواع تداخل‌های نامطلوب داروهای تجویز شده توسط پزشک و مصرف خودسرانه همزمان گیاهان دارویی است.

آلوده بودن سموم صنعتی در گیاهان دارویی جمع آوری شده در حاشیه‌ شهرها

وی با بیان اینکه بسیاری از گیاهان دارویی که از مناطق حاشیه شهرها به‌ویژه کنار جاده‌ها جمع آوری می‌شوند آلوده به سموم صنعتی و مواد سرطان زا هستند، خاطر نشان کرد: این گیاهان دارویی به علت عدم کنترل و جداسازی ترکیبات همراه ماده مؤثره ترکیب گیاهی این سموم نیز وارد بدن می‌شوند. 

سیاهی شادباد بیان کرد: بسیاری از گیاهان دارویی، مواد طبیعی و داروهای سنتی که در منابع قدیمی ذکر شده است به علت قید نشدن مشخصات گیاه دارویی و یا اشتباه جمع آوری کننده چه بسا ممکن است در انتخاب گیاه دارویی دچار خطا شویم.

وی افزود: گل سرخ ارومیه مسهل و گل سرخ دامنه های سهند قابض است، بعضی ترکیبات طبیعی نیز بسته به نوع فرآوری اثرات متفاوتی دارند، شکل ظاهری شوکران به رازیانه بسیار شباهت دارد، تلخ بیان با شیرین بیان فقط از نظر تعداد برگ جفت و یا طاق تفاوت دارد بنابراین بدون تجویز مبتنی بر شواهد توسط افراد صلاحیت دار با تحصیلات آکادمیک چه گیاهان دارویی درطب سنتی، چه داروهای شیمیایی در طب نوین هیچ دارویی مصرف نکنید. 

وی در پایان با توصیه بر اینکه هر گیاه دارویی شفا بخش نیست گفت: حواسمان باشد هر دمنوش، دم کرده، جوشانده، ضماد و عرقیات را به امید بهبودی از بیماری به توصیه عطار و حکیم مدعی فاقد تحصیلات مصرف نکنیم.

*این مطلب سال گذشته در خبرگزاری ایسنا منتشر شده که با توجه به شرایط امروز بازنشر شده است