مردی که به تبعیدی ابدی رفت

جی پلاس ـ منصوره جاسبی: خواجه ابراهیم قوام شیرازی را در دورانی که می‌رفت تا زندگی را وداع گوید، فرزند پسری عطا کردند که ذخیره قبر و قیامتش شد. تک فرزندی که ابراهیم، بیم جانش را داشت. ابراهیم که در دربار صفویان بر مسند اعلا می‌نشست، از زبان تیزِ محمد، چهره‌اش در هم می‌شد و با چشمانش او را عتاب می‌کرد.

«مردی در تبعید ابدی» حکایت صدرالدین محمد شیرازی است. صدرالدینی که فلسفه می‌دانست و قدر و قیمتش را نشناختند، نه آن زمان و نه هیچ زمانه دیگری.

در آغازین فصل کتاب، او را در تبعیدی می‌بینیم که شاه عباس صفوی دستورش را صادر کرده است. نوزاد دخترش به بیماری مبتلاست و همسر از این اوضاع و احوال خسته و درمانده است و شاکی.

«مردی در تبعید ابدی»، زندگی‌نامه شانزده فصلی‌ای است که برهه‌های مختلف زندگی صدرالدین شیرازی را با قلم آهنگین نادر ابراهیمی در آمیزه‌ای از مستند و خیال به تصویر کشیده است.

زندگی شخصی، وجوه شخصیتی و چگونگی بروز و ظهور افکار و اندیشه او، استادانه و همقدم در کتاب پیش می روند.

عنوان های مشترک "راه" زمان حال را روایت می کنند و چون فلاش بک زده می شود عنوان دیگری سردر فصل ها جا خوش می کند.

این کتاب 280 صفحه‌ای اطلاعاتی هر چند مختصر از زندگی فیلسوفان نامداری چون میرداماد، میرفندرسکی و شیخ بهاء را نیز ارائه کرده است. هم آنانی که ملاصدرای جوان در پیشگاه شان دو زانو نشست و ادب کرد اما منطق و استدلالش را سر سوزنی فروگذار نکرد. او مقابل پدر هم چنین بود. تنها چند بند زیر کافی است تا استواری محمد را در کلام تصویرگر باشد:

محمد! سحر که به نماز می ایستی، گهگاه صدایت _ گرچه خوش است _ بیش از اندازه بلند می شود. نمازت را اگر برای خدا می خوانی، بدان که او بی صدا نیز می شنود، و اگر برای همسایگان می خوانی، بدان که از نظر عقلای ایشان، بانگت را هر چه بلند تر کنی، کوته بین تری. عبادت کاریست که انسان در خلوت می کند ، و به زمزمه یا در دل، نه به فریاد.

_ از این که ارشادم می کنی، سپاس می گزارم پدر ؛ اما رخصت بده نکته ای را هم شاگردت به استاد بیاموزد:

سحر که به نماز ایستاده بودی، صدایت را هیچ نشنیدم. نمازت را با صدای بلند بخوان پدر؛ آن قدر بلند که مجاز است و مقبول_ با خلوص اما بلند و خوش آهنگ و دلنشین، تا همسایگان صدایت را بشنوند. اعتقاد، جهان را آباد خواهد کرد. و صدای رسای مرد معتقد، صدای اعتقاد است، نه عربده ی ریا، و اگر حق بود که جملگی عبادات در خلوت و خاموشی انجام گیرد و به زمزمه یا در دل، اذان را بر بلندای مناره ها نمی گفتند _ با صوتِ بلندِ دلنشین پرطنین _ و اعتبار نماز جمعه جماعت را مولای متقیان جهان صد بار بیش از نماز در خلوت نمی دانست و خداوند مقرر نمی داشت که جملگی مسلمانان که حج برایشان واجب است در یک روز گرد هم آیند و به فریادی جهان لرزان از گناه و جرم و کفر برائت بطلبند.

پدر! آموزگاری دارم که می گوید: " آنگاه که با خداوندِ دو عالم و همه عالمیان سخن می گویی، با صدای بلند بگو، و آن گاه که با خدای خویش راز و نیاز می کنی، با چنان صدای بی صدایی بگو که اگر روح می گوید، جسم نشنود. فرق است میان سخن گفتن با خداوند دو عالم و خداوند دل."

نهم جمادی الاولی (دوم آذر) را روز ولادتش گفته‌ اند. ولادتی که سرفصلی از اندیشیدن را ارمغان می‌ آورد و این بهترین فرصت است تا اوراق "مردی در تبعید ابدی" پیش چشمانمان جلوه گری کند و از او برایمان باز گوید.