معضل کمبود نیروی انسانی در مدارس و خطر بازماندگی از تحصیل: کمبود حدود 300 هزار معلم در کشور وجود دارد/ هرچه بیشتر به سمت روستا می‌رویم، کمبود معلم مشهودتر است/ استانداردهای جمعیتی کلاس‌های درس رعایت نمی‌شود

جی پلاس؛ ایلنا نوشت: والدین دانش آموزان در شرایطی که آموزش و پرورش با کمبود معلم مواجه است، می‌گویند: خیلی از روستایی‌ها وقتی می‌بینند وضعیت تشکیل کلاس‌ها و مدرسه نابسامان است و بچه‌ها مدرسه می‌روند ولی معلم ندارند، ترجیح می‌دهند بچه‌هایشان را به مدرسه نفرستند تا لااقل در خانه به مادرشان کمک کنند، قالی ببافند، به دام‌ها رسیدگی کنند یا در کشاورزی همراه پدرشان سر زمین بروند. به همین راحتی به دلیل نبود معلم سر کلاس، بچه‌های روستایی بازمانده از تحصیل می‌شوند و وقتی یک سال دانش آموز مدرسه نرود هم خودش و هم خانواده به مدرسه نرفتن او عادت می‌کنند.

کمبود معلم در آموزش و پرورش بحران تازه‌ای نیست و امسال بیش از سال‌های گذشته نمود پیدا کرده است؛ آمارها می‌گوید هم اکنون حدود ۳۰۰ هزار کمبود معلم در کشور وجود دارد و آزمون استخدامی برگزار شده هم هنوز نتوانسته این کمبود را جبران کند. البته این آزمون حواشی زیادی داشت؛ از اعلام نتیجه نهایی آزمون آموزگاری در دقیقه ۹۰ یعنی در تاریخ ۳۰ شهریورماه تا بلاتکلیف نگه داشتن بخش قابل توجهی از داوطلبان آزمون استخدامی آموزگاری ابتدایی و استثنایی که حدنصاب علمی آورده‌اند، در واقع قبول شده‌اند، ولی از منظر گزینش اصلح نیستند و صلاحیت معلمی ندارند! این افراد باید مجددا گزینش شوند در حالی که با توجه به داشتن نمره قبولی و کسب حدنصاب علمی می‌توانستند در این شرایط کمبود معلم به یاری آموزش و پرورش بیایند. 

اینکه اخبار کمبود معلم را تنها از این نظر که موجب عقب ماندن دانش آموزان از بودجه‌بندی درسی می‌شود نگران کننده بدانیم، لایه سطحی ماجراست، در حالی که کمبود معلم یعنی مواجه دانش آموزان با کلاسی که آموزش دهنده‌ای ندارد، در نتیجه بی‌انگیزگی عده‌ای از دانش آموزان از ادامه تحصیل، جدایی مجدد بازماندگان از تحصیل از مدرسه و بازگشت به فضای کار و ترک تحصیل دوباره و... طبیعتا ثمره چنین روندی، تنها دور شدن دستگاه تعلیم و تربیت کشور از همین عدالت آموزشی نصفه و نیمه‌ای است که در تلاش برای تحقق آن هستیم.

در این گزارش تجربه والدین دانش آموزانی که با کلاس بدون معلم مواجه شده‌اند و چالش‌هایی که به دنبال کمبود معلم ایجاد می‌شود، را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

هرچه بیشتر به سمت روستا می‌رویم، کمبود معلم مشهودتر است

آقای محمدی ساکن کرمانشاه، در مورد کمبود معلم در این منطقه گفت: در منطقه‌ای که ما زندگی می‌کنیم بخصوص هرچه بیشتر به سمت روستا می‌رویم، کمبود معلم مشهودتر است. اصولا برای اینکه معضل کمبود معلم زیاد مطرح نشود و به چشم نیاید مدارس شهری را از این نظر تامین می‌کنند و معلمان را ابتدا برای آن‌ها می‌فرستند، ولی در مناطق روستایی که صدای ما کمتر به گوش می‌رسد و شهرهایی مانند جوانرود، پاوه، صحنه، اسلام آباد غرب، گهواره، هرسم و… کمبود معلم چشمگیر است و خبر دارم که خیلی از کلاس‌های درس، معلم ندارند. 

این پدر که خودش یک فرزند دانش آموز دوم ابتدایی دارد، تصریح کرد: کمبود معلم بیشتر در مقطع ابتدایی به چشم می‌خورد به این دلیل که فکر می‌کنم جمعیت این دانش آموزان بیشتر از مقاطع بالاتر است. مردم این مناطق مرزی و روستایی نسبت به شهر کمتر به اهمیت تحصیل مداوم بچه‌ها واقف هستند. 

بازماندگی از تحصیل در کمین دانش آموزان کلاس‌های بی‌معلم

او در ادامه اظهار کرد: خیلی از هم روستایی‌های ما وقتی می‌بینند وضعیت تشکیل کلاس‌ها و مدرسه نابسامان است و بچه‌ها مدرسه می‌روند ولی معلم ندارند، ترجیح می‌دهند بچه‌هایشان را به مدرسه نفرستند تا لااقل در خانه به مادرشان کمک کنند، قالی ببافند، به دام‌ها رسیدگی کنند یا در کشاورزی همراه پدرشان سر زمین بروند. 

محمدی تاکید کرد: به همین راحتی به دلیل نبود معلم سر کلاس، بچه‌های روستایی بازمانده از تحصیل می‌شوند و وقتی یک سال دانش آموز مدرسه نرود هم خودش هم خانواده به مدرسه نرفتن او عادت می‌کنند. 

این پدر یادآوری کرد: قبلا یک طرح‌هایی بود که از بسیجیان و کسانی که در پایگاه‌های بسیج بودند برای اینکه کلاس‌های درس بی‌معلم نمانند، کمک می‌گرفتند و چند سال در استان کرمانشاه هم اجرا شد که می‌توانست در این شرایط هم به یاری مدارس بیاید. جلوگیری از بازماندگی دانش آموزان از تحصیل موضوع مهمی است که نباید در این خصوص کوتاهی کرد و هر چه سریعتر باید راهکاری برای آن اندیشید. 

 استانداردهای جمعیتی کلاس‌های درس رعایت نمی‌شود

«معصومه نجفی» معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش پیش‌تر گفته بود: اکنون همه کلاس‌های درس پر شده‌اند و با اعلام تکمیل ظرفیت از سوی سازمان سنجش هم اگر کلاسی با نیروهای کیفیت بخشی مانند معاونان پر شده‌است، جا به جا شده و معلم مربوطه سر کلاس درس می‌رود. این در حالی است که صحبت با والدین شرایط دیگری را روایت می‌کند. البته معاون آموزش ابتدایی درباره برخی ادعاها در فضای مجازی مبنی بر تدریس اولیا دانش‌آموزان در کلاس‌های خالی از معلم، اذعان کرده بود: اصلا اینطور نیست که کلاس‌های درس با والدین پر شود. اما والدین به ما می‌گویند اصلا مدارس با این وضعیت کمبود نیرو، بدون نمایندگان کلاس‌ها و انجمن اولیا و مربیان اداره نمی‌شود!

خانم کاظمی؛ یکی از والدین که با این مشکل مواجه است گفت: من خودم الفبا و ریاضی را با فرزندم کار می‌کنم به این دلیل که می‌دانم اگر این کار را نکنم فرزندم از تحصیل عقب می‌ماند و در سالهای تحصیلی بعدی ضعیف می‌شود. در برخی از مدرسه‌ها اولیا از ترس اینکه دانش آموزان بی‌معلم هستند هر کدام نوبتی تا جایی که می‌توانند کتاب‌ها را تدریس می‌کنند. 

وی گفت: حجم دانش آموزان در کلاس‌های درس زیاد شده و گاهی استانداردهای جمعیتی کلاس نیز رعایت نمی‌شود. در شرایطی که معلم کم است، مدارس مجبور هستند دانش آموزان دو الی سه کلاس را با هم تجمیع کنند و یک معلم به همه آن‌ها درس بدهد تا لااقل کسی به دلیل نبود معلم از تحصیل بازنماند. 

این مادر تاکید کرد: پسر یکی از اقوام ما در یکی از همین کلاس‌های پرجمعیت تجمیعی درس می‌خواند. بیش از ۴۰ دانش آموزان کلاس دومی در کلاس کوچکی جمع شده‌اند و یک معلم به همه آن‌ها درس می‌دهد و واقعا ناچار هستند که این شرایط را بپذیرند چرا که اگر نخواهند فرزندشان در چنین کلاس غیراستانداردی درس بخواند، عمل گزینه دیگری ندارند و دانش آموز از تحصیل باز می‌ماند. 

خانم کاظمی با بیان اینکه آموزش و پرورش حتی با آزمون استخدامی که برگزار کرد هم نتوانست مشکل را حل کند، گفت: وقتی امکان تدریس خیلی از نیروهای خرید خدماتی و حق التدریس را از بین بردند، امسال معضل کمبود معلم که معضلی مربوط به سالهای قبل است، بیشتر نمود پیدا کرد. 

معلمان بازنشسته حوصله دانش آموزان ابتدایی را ندارند

این مادر در ادامه اظهار کرد: خیلی از معلمان بازنشسته‌ای که برای جبران کمبود معلم بکارگیری شده‌اند نیز واقعا سال‌ها زحمت کشیده‌اند و دیگر حوصله ندارند و انگیزه‌ای برای آن‌ها باقی نمانده که بعد از ۳۵ سال تدریس دوباره به دلیل نیاز مالی به کلاس درس برگردند. این معلمان ترجیح می‌دهند واقعا بازنشسته شوند، ولی هم نگران بچه‌های بی‌معلم هستند هم خودشان نیاز مالی دارند برای همین پیشنهاد تدریس مجدد را می‌پذیرد و این درحالی است که کیفیت کار آن‌ها در کلاس درس در مقایسه با معلم جوان پایین‌تر است. 

کاظمی بیان کرد: معلم بعد از سال‌ها کار واقعا حوصله سر و کله زدن با دانش آموز دوم ابتدایی را ندارد، ولی مجبور است باز هم این کار را انجام دهد. معلم این وسط گناهی ندارد؛ او به دلیل رتبه‌بندی سال‌ها صبر کرده و استمرار خدمت زده و حالا که معلم کم هست، آموزش و پرورش از شرایط سواستفاده کرده است و این معلمان بازنشسته را به کارگرفته که نه میل واقعی برای تدریس دارند و نه حوصله‌ای برای آن‌ها باقی مانده است. 

او گفت: حتی اگر در همه نقطه‌ها معلم تکمیل شود و همه کلاس‌ها دارای آموزگار و دبیر باشند باز هم مشکل تراکم کلاس‌ها بخصوص در دوره ابتدایی ادامه دارد. 

در دوره ابتدایی باید حجم کلاس‌ها پایین باشد

خانم کاظمی تاکید کرد: تازه این معضل تراکم دانش آموزی وقتی بیشتر می‌شود که معلم بی‌حوصله، مجبور باشد اداره کلاسی تجمیع شده را برعهده بگیرد و ۴۰ دانش آموز ابتدایی را تحمل کند. به نظر شما در چنین شرایطی کیفیت کار معلم پایین نمی‌آید؟ اگر عکس کلاس تجمیع شده‌ای که دانش آموزان در آن درس می‌خوانند را برای شما بفرستم باور نمی‌کنید که چطور بچه‌ها و معلم حاضرند در این شلوغی درس بخوانند؟! 

کاظمی افزود: معلم یکی از عناصر اصلی مدرسه است و نباید نسبت به اهمیت حضور این عنصر اصلی کلاس درس کم کاری کرد. در دوره ابتدایی باید حجم کلاس‌ها پایین باشد تا معلم فرصت داشته باشد به همه دانش آموزان رسیدگی کند و حالا قضیه برعکس شده است. اصلا پایه و ریشه درس خواندن در دانش آموزان که به آن‌ها در مقاطع بالاتر کمک می‌کند، در دوره دبستان شکل می‌گیرد و وقتی معلم به دلیل جمعیت زیاد کلاس نتواند به همه رسیدگی کند، آسیب‌های این معضل سال‌ها بعد به چشم می‌آید. 

مدرسه‌ای که هیچ معاونی ندارد؛ مدیر تنها نیروی رسمی مدرسه

هاشمی؛ پدر یکی دیگر از دانش آموزان که در شهر تهران سکونت دارند، در این گزارش با اشاره به اینکه کمبودها فقط مربوط به کمبود معلم نیست و در آموزش و پرورش و مدارس کمبود نیروی انسانی وجود دارد، توضیح داد: ۶۰۰ دانش آموز کلاس اول، دوم و سوم در یک مدرسه حضور دارند. هر کلاس تا ۴۲ نفر دانش آموز دارد، ولی این مدرسه فقط یک مدیر دارد. دفتردار مدرسه که روی دانش آموزان و رفت و آمد آن‌ها در حیاط و راهروها و پله نظارت ندارد، تا بتواند امنیت دانش آموزان را تامین کند. در واقع مدیر تنها نیروی انسانی رسمی مدرسه است. 

هاشمی بیان کرد: بقیه امور مدرسه را به صورت تمام و کمال انجمن اولیا و مربیان انجام می‌دهد و نصف بیشتر کارهای معلمان را نیز نمایندگانی که برای هر کلاس انتخاب شده‌اند پیش می‌برند. به عنوان نمونه به دلیل اینکه کلاس اولی‌ها کار سنگینی دارند، نمایندگان به معلم کمک زیادی می‌کنند و سرمشق دانش آموزان را می‌دهند، مشق‌ها و تکالیف دانش آموزان را بررسی می‌کنند. 

هاشمی ادامه داد: اصلا معلم با این کلاس‌های تجمیع شده به دلیل کمبود معلم، فرصت نمی‌کند به همه دانش آموزان رسیدگی کند. نظارت روی ۴۰ دانش آموز کلاس اولی اصلا راحت نیست. اگر بخواهد تدریس کند یا درس بپرسد هم در شلوغی کلاس این امکان برایش وجود ندارد که به خوبی چنین کاری را انجام دهد. وقتی والدین از معلم توقع دارند که با دانش آموزان فعالیت‌های بیشتری انجام دهد، درس بپرسد و… معلم می‌گوید با این وضعیت نمی‌توانم به همه رسیدگی کنم. 

این مادر گفت: معلم در این کلاس‌های پرتراکم فقط می‌تواند بودجه‌بندی که آموزش و پرورش به او داده است را تمام کند. معلمان دلسوز هستند، ولی باید پاسخگو باشند. همین حالا مدرسه پسر من نه ناظم دارد نه معاون پرورشی و تمام کارهای مدرسه با کمک اولیا و نمایندگان کلاس‌ها پیش می‌رود. 

او اظهار کرد: در این شرایط کمبود نیرو در مدارس، اعضای انجمن اولیان و مربیان از صبح با بچه‌ها به مدرسه می‌روند و ظهر با دانش آموزان تعطیل می‌شوند و انگار جزوی از کادر مدرسه شده‌اند. به مدیر هم که اعتراض می‌کنیم و می‌گوییم چرا یادگیری بچه‌ها در مدرسه خوب نیست؟ چرا مراسم‌های مختلف برگزار نمی‌شود و چرا کلا وضعیت اینطور است؟ می‌گوید ما کمبود نیروی انسانی داریم. آموزش و پرورش نیرویی که کار بلد باشد و بتواند به ما کمک کند ندارد و کاری از دست ما برنمی آید. 

به نظافت مدارس با کلاس‌های پرتراکم رسیدگی نمی‌شود

در ادامه والدین یکی دیگر از دانش آموزان که در منطقه فلاح- ابوذر تهران سکونت دارد، درمورد معضل کمبود معلم و تبعات آن بیان کرد: معلمان و مدیران تقصیری ندارند و در این شرایط که با کمبود معلم مواجه هستیم، آن‌ها به تنهایی نمی‌توانند رسیدگی کنند. 

او گفت: مدرسه فرزند من در این منطقه هم قدیمی است هم کلاس‌های کوچکی دارد و به دلیل تراکم بالای دانش آموز به نظافت مدرسه هم رسیدگی نمی‌شود. 

خانم اکبری افزود: به دلیل کمبود نیروی انسانی کادر مدرسه فرصت نمی‌کند به دانش آموزان کمک کند و ناظم هم در مدرسه وجود ندارد که این وضعیت مشکلاتی را برای ما به وجود آورده است. بیش از ۶۰۰ دانش آموز در این مدرسه درس می‌خوانند و اولیا مجبور هستند خودشان خیلی از کارها را انجام دهند. 

برگزاری یک جلسه غیرعلنی در مجلس

در رابطه با مشکل کمبود معلم و نیروی انسانی در مدارس، یکی از مقامات مسئول در آموزش و پرورش از برگزاری یک جلسه غیرعلنی در مجلس خبر داد و گفت: ۶ و نیم صبح روز یکشنبه ۳۰ مهر برای همین مسئله جلسه غیرعلنی در مجلس برگزار شد. غیر از وزیر آموزش و پرورش، رئیس سازمان برنامه و بودجه و رئیس سازمان امور اداری استخدامی دعوت شده‌اند تا موضوع به بحث گذاشته شود و یک نتیجه گیری کلی در خصوص رفع کمبود نیروی انسانی در آموزش و پرورش گرفته شود. 

«احمدحسین فلاحی» سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات گفت: در جلسه غیرعلنی وزیر آموزش و پرورش صحبت می‌کند و گزارش خود را ارائه خواهد کرد و نمایندگان نیز با طرح پرسش‌هایی از وزیر، به ارائه راه حل برای این مسئله می‌پردازند. 

فلاحی گفت: در رابطه با کمبود معلم ما جلساتی قبلا برگزار کردیم و موضوعاتی مطرح شده و حالا باید در صحن مجلس گزارش داده شود.