استاد دانشگاه تهران: برداشت سیاستگذاران از اتفاقات اخیر چیست؟ آیا قرار است بودجه سال آینده همانند بودجه بعد از اتفاقات آبان 98 بسته شود؟

گروه اقتصاد و درآمد جماران: نشست تخصصی موسسه دین و اقتصاد با موضوع «سیاستگذاری در بحران» برگزار شد.

رضا امیدی جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در این نشست با بیان اینکه سیاست گذاری در بحران چند وجه دارد، گفت:  سیاست گذاری در شرایط بحران به ظرفیت نظام های سیاسی بر می گردد. این ظرفیت در سه بعد دانشی، سیاسی و اجرایی شکل می گیرد. در پایه ترین تعریف هایی که از علم سیاست گذاری وجود دارد، منظور دانشی است که از مشکلات اجتماعی پیشگری می کند. فوکو می گوید گفتمان در کنش است که معنا پیدا می کند لذا سیاست در عرصه اجرا پیدا می کند و این دو از هم مجزا نیستند. ما زیاد می شنویم که برخی می گویند قوانین خوبی داریم اما اجرا نمی شوند یا سیاست های خوبی اتخاذ شده که بد اجرا می شوند درحالیکه اصلا اینطور نیست. سیاست آن چیزی است که اجرا می شود نه آن چیز که انشا می شود.

وی افزود:  بودجه ریزی نیز یک مساله تکنیکال نیست. در همه دنیا بودجه به عنوان سیاسی ترین سندی که دولت ها تدوین می کنند، شناخته می شود. هم بودجه ریزی و هم سیاست گذاری از دل رابطه دولت و جامعه بر می آیند. از این زاویه می خواهم به بودجه سال 1398 بپردازم چراکه یک بخشی از این پردازش ناشی از نگرانی هایی است که نسبت به بودجه سال 1402 وجود دارد که مبادا آن تاثیراتی که در سال 98 منجر به تدوین بودجه سال 1399 شد، در رابطه با سال آینده هم رخ دهد. ما می خواهیم بدانیم برداشت سیاست گذار از اتفاقات اخیر چه بوده و آن برداشت چگونه در بودجه نمایان می شود. 

امیدی با اشاره به نتایج پیمایش ملی سلامت اجتماعی که در سال 1397 صورت گرفته است، گفت: تقریبا در اکثر حوزه های رفاهی، نشاط اجتماعی، وضع اقتصادی، مسکن، اشتغال و ... بین 60 تا 70 درصد پاسخ دهندگان گفته اند وضعیت ما در 5 سال آینده بدتر خواهد شد. جالب است که بدانید در تمام این محورها، گروه سنی جوانان 18 تا 29 سال نگاه بدبینانه تری به آینده داشته اند. دلالت های مهمی که می توان از این پیمایش دریافت این است که جامعه فکر می کند به میزان تلاشی که می کند، دستاوردی برای او حاصل نمی شود. از اواخر دهه 1380 تا سال 1399 که آخرین پیمایش ملی انجام گرفت، ما می بینیم مرتب اعتماد به اینکه دولت ها توان حل مسائل دارند در بین پاسخ دهندگان کمرنگ تر می شود. این ناامیدی نه فقط نسبت به نظام سیاسی بلکه نسبت به سایر گونه های اقتدار مانند دانشگاهیان، نخبگان و ... ایجاد شده است. اینجا است که شما می بینید سلبریتی ها بیشتر دیده می شوند. 

وی افزود: یافته دیگری که در پیمایش های صورت گرفته وجود دارد، حس تضییع حق است یعنی جامعه فکر می کند حق شان بیشتر تضییع می شود و سازوکارهای قانونی به تسخیر صاحبان قدرت درآمده است. وقتی جامعه چنین تصویری از وضعیت خود دارد، یک نقد به میان می اید که وضعیت کشور بهتر از چیزی است که جامعه درک میکند اما واقعیت این است وقتی شما به داده های رسمی مراجعه می کنید، می بینید اتفاقا وضعیت بدتر از چیزی است که مردم احساس می کند. چیزی حدود 50 درصد از شاغلان فاقد هرگونه بیمه هستند. نرخ پوشش بیمه بیکاری حدود 9 درصد است در حالیکه میانگین جهانی آن 30 درصد و در برخی کشورها 90 درصد است. گزارش های موجود نشان می دهد در فاصله سال های 1390 تا 1398 نسبت هزینه های ثروتمندترین دهک نسبت به فقیرترین دهک از 10 به 14 برابر افزایش پیدا کرده است. 

به گزارش جماران، استاد دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: من سال 1398 را به عنوان یک نقطه مهم تلقی می کنم. در سال 1397 آمریکا ازبرجام خارج شد، در آبان 1398 افزایش قیمت بنزین به موجی از اعتراضات دامن زد سپس ترور شهید سلیمانی، ساقط کردن هواپیما و کرونا رخ داد لذا سال 1398 سال بسیار سنگینی بود اما سوال این است که این سختی ها چگونه خودرا در قانون بودجه سال بعد نشان داد؟ بودجه سال 1399 تنها بودجه ای بود که بدون مطرح شدن در صحن علنی تصویب شد. در همین قانون، مجلس حدود 60 هزار میلیارد تومان به حجم بودجه ای که دولت ارائه کرده بود اضافه کرد. از این مقدار حدود 40 هزار میلیاردتومان برای امور دفاعی، امنیتی و انتظامی افزوده شده است. به عنوان مثال فقط بودجه یکی از بخش های نیروی انتظامی حدود 6 هزار میلیارد افزایش داشته است درحالیکه کل بودجه نظام سلامت در سالی که کرونا آمد 1300 میلیاردتومان بوده است. ممکن است گفته شود این عددها در کل بودجه دولت، رقمی به حساب نمی ایند اما برای من که سال ها در سازمان برنامه بودم، عددهای مهمی هستند.

امیدی خاطرنشان کرد: در همان بودجه اعتبارات برای بازماندگان از تحصیل که در 8 استان هدف در نظر گرفته شد، نصف شد. امسال وزارت آموزش و پرورش برآوردهایی داشته که اگر 2300 میلیارد تومان بودجه به او اختصاص پیدا کند، می تواند در سال 1402 حدود 560 هزار دانش آموز بازمانده از تحصیل را به مدرسه برگرداند اما می بینیم در سال 1401 ردیف اعتباری خرید تجهیزات امنیت شهری بالغ بر 3 هزار میلیارد تومان بوده در حالیکه در لایحه دولت اول 10 میلیارد تومان بوده سپس بعد ازبازگرداندن لایحه بودجه به دولت این رقم به 800 میلیارد تومان افزایش یافت که همین رقم هم توسط مجلس تغییر کرد و به 3 هزار میلیارد تومان رسید اما می بینیم یارانه شیر مدارس که اینهمه مورد تاکید است، در سال 1401 اعتباری معادل 300 میلیارد تومان داشته است. چرا من نیروی انتظامی را مثال می زنم؟ چون ما وقتی از لحاظ نظری به مشروعیت دولت ها می پردازیم، می گوییم دولت ها از طریق کارایی یا دموکراسی کسب مشروعیت می کنند لذا اگر این دو را نداشته باشند، به ابزار زور تبدیل می شوند. در حوزه فرهنگ، مجلس حدود 3600 میلیاردتومان را به بودجه امور فرهنگی و هنری اضافه کرده است که از این مقدار 2400 میلیارد تومان به صداوسیما اضافه شده است. شما وضعیت فقرتان به این صورت است که می بینید، آن تنش اجتماعی سال 1398 هم را داشته اید و با کرونا روبرواید اما اینگونه عمل می کنید؟ در همین مجلس یک سری برنامه به بودجه نیروی انتظامی اضافه شده است مانند طرح ذوالفقار تحت عنوان تقویت بنیه امنیت شهری با اعتبار 2500 میلیارد تومان که اصلا در برنامه های دولت نبوده است. به طور کلی در سال های 1397 تا 1399 اعتبار نیروی انتظامی حدود دو برابر شده است درحالیکه در همین مدت بودجه حوزه سلامت 25 درصد و بودجه آموزش و پژوهش 57 درصد افزایش یافته وکل اعتبارات حوزه محیط زیست در سال 1399 حدود ششصد میلیارد تومان بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به وقایع آبان 1398 گفت: علیرغم اینکه رییس جمهور وقت اعلام کرد من صبح متوجه قضیه شدم، ما دیدیم که نیروهای انتظامی در همان صبح در میادین شهر حضور داشتند. این یعنی ما بیش از پیامدهای اجتماعی آن طرح، پیامدهای انتظامی آن را مورد توجه قرار دادیم. یک اقتصاددان فرانسوی می گوید اگر دولت ها در زمان مناسب اعتبارات کافی را برای حل مسائل اجتماعی اختصاص ندهد، ناگزیر می شوند بعد برای سرکوب اعتراضات ناشی از پیامدهای آن بی توجهی، اعتبارات بیشتری هزینه کنند. آن چیزی که از بودجه سال 1399 فهمیده می شود، همین مساله است یعنی سیگنالی که دولت به جامعه میدهد این است که من در حوزه هایی که به زندگی شکل می دهد عقب نشینی کرده ام. تحلیل خیلی از جامعه شناسان ازاعتراضات اخیر این است که واکنش های مشاهده شده، برای زندگی است. ما یکی از کشورهایی هستیم که پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت، بیش از دوبرابر میانگین جهانی است. در حوزه آموزش عمومی، این شاخص 2.5 برابر میانگین جهانی است درحالیکه در قانون اساسی دولت مکلف به تامین رایگان است. البته ما در دوره هایی آموزش رایگان داشته ایم. 

به گزارش جماران، وی در پایان گفت: آیا این اتفاقی که در ساحت سیاست گذاری ما در سال 1398 اتفاق داد و نمود آن را در سال های 1399 و 1400دیدیم، برای سال 1402 هم می خواهد تکرار شود؟ اگر تکرار شود، ما چه مواجهه ها و چه شکاف های بیشتری در رابطه دولت و ملت خواهیم داشت؟