«مصطفی معین» استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می گوید: «برای نمونه یک اسپری «سالبوتامول» که از ساده‌ترین و در عین‌حال پرمصرف‌ترین داروهای مورد نیاز در آسم بوده اکنون در بازار دارویی نایاب یا بسیار کمیاب شده است. این دارو که در پیشگیری از حمله آسم شدید، حاد یا در درمان فوری آن نقش حیاتی دارد و روزانه در درمانگاه، مطب، اورژانس و بیمارستان مصرف می‌شود، به سختی تأمین می‌شود. بسیاری از داروهای استنشاقی تنفسی از نوع «کورتیکواستروئیدی» درگیر همین معضل شدند؛ این داروها خیلی کمیاب یا نایاب هستند و اگر هم پیدا شود با قیمت‌های نجومی به فروش می‌رسند».
جی پلاس؛ روزنامه شرق نوشت:از تعدادی داروخانه سراغ اسپری استنشاقی «سیمبیکورت» را می‌گیریم. قیمت ۳۲۰ میکروگرم آن را ۳۸۰ هزار تومان می‌دهند. وقتی می‌گوییم همین اسپری هفته پیش ۸۵ هزار تومان بوده، جواب می‌دهند که الان فقط با این قیمت پیدا می‌شود و اگر تا چند ساعت دیگر معطل کنیم، همین هم تمام می‌شود و به‌سختی در داروخانهها گیر می‌آید! گویا اسپری‌های استنشاقی برای بیماران آسم یکی از همان صدها قلم دارویی است که در داروخانه‌های ایران دچار کمبود یا نایابی شده است. حتی این روزها با وجود محدودیت و مشکلات اینترنتی، فضای مجازی از نگرانی و درخواست خانواده‌ها برای پیدا‌کردن یک دارو اشباع شده است. مادری با گذاشتن تصویر اسپری یا دارویی، از مخاطبانش می‌خواهد تا اگر داروخانه‌ای سراغ دارند که فلان دارو در آن موجود است، اطلاع دهند. پدری می‌گوید که ساکن جنوب تهران است، اما اسپری فرزندش را که حساسیت فصلی و آسم دارد، در محدوده غرب تهران پیدا کرده است. خانواده‌ای قید خرید دارو را می‌زند یا برای تغییر و جایگزینی آن اقدام می‌کند.
بیماران داروخانهها را به احتکار دارو متهم می‌کنند
متصدی داروخانه‌ای می‌گوید این روزها از جواب‌دادن به دلخوری‌های تمام‌نشدنی بیماران خسته شده است؛ «نه‌فقط اسپری‌های آسم بلکه تمام داروها بیش از ۵۰ درصد گران شدند؛ یعنی علاوه بر کمیابی دارو، با گرانی آنها هم مواجه هستیم. به‌وضوح می‌بینیم که خیلی از بیماران قبل از نسخه‌پیچی می‌خواهند که قیمت داروها را جمع بزنیم تا ببینند توان پرداخت دارند یا نه. کارت‌شان موجودی دارد یا نه».
او که سال‌های زیادی سابقه فعالیت در داروخانه‌های تهران را دارد، ادامه می‌دهد: «در ۱۵ سالی که در داروخانه‌های تهران کار کردم، اوضاع دارو را هرگز این‌گونه نابسامان ندیده بودم. دفترهای ما پر از لیست‌های بلندبالای داروهای مورد نیاز بیماران و کسری‌های روزافزون داروها است. بیماران بسیاری سرگردان شدند و برای تهیه یک قلم دارو دست‌و‌پا می‌زنند. نه‌فقط در مورد داروهای آسم و آلرژی، بلکه وضعیت داروهای دیگر همین است. دارو یا کمیاب است یا گران. مراجعه‌کننده‌ای نسخه می‌دهد، شربت آنتی‌بیوتیک برای بیمارش می‌خواهد. وقتی می‌گوییم موجود نیست، فریاد می‌زند که حتما انبار داروخانه‌تان پر از داروهای احتکار‌شده است که وقتی گران شد آن را به مردم بفروشید. ما نمی‌دانیم به این بیماران و مراجعه‌کننده‌های عصبانی که دست‌خالی و بدون پیدا‌کردن دارو از داروخانه بیرون رفته تا سراغ داروخانه‌های دیگر بروند، چه بگوییم».
تهیه اسپری معمولی «سالباتامول» سخت شده است
این متصدی داروخانه با بیان اینکه شرایط همکارانم در داروخانه‌های دیگر هم مشابه است، ادامه می‌دهد: «در روز با تعداد زیادی از همکارانم در داروخانه‌های دیگر صحبت داریم و از مشکلات بیماران و مراجعان می‌گوییم. همه مثل هم، پزشکان داروخانه، تکنیسین‌ها و نسخه‌پیچ‌ها این روزها بسیار تحت فشار هستند».
او از مشکلات داروهای بیماران آسم انتقاد دارد؛ «اسپری معمولی سالباتامول» دیگر داروی آنتی‌بیوتیکی نیست که بگوییم مصرف بی‌رویه و بدون نسخه دارد. بیماران زیادی به این اسپری احتیاج دارند؛ درحالیکه این اسپری اولیه و ساده بسیار کمیاب شده و به صورت سهمیه‌ای توزیع می‌شود. دست ما هم بسته است و جواب قانع‌کننده‌ای برای بیماران نداریم».
این روزها شربت‌های آنتی‌بیوتیک و اسپری‌های تنفسی معضل اصلی داروخانهها شده است. این مسئله را این متصدی داروخانه عنوان می‌کند؛ «اسپری‌هایی مثل «فلوکسوتاید» یا «بکلومتازون» برای آسم‌های مزمن هم کمیاب شده‌اند و نمونه‌های ایرانی آن هم به داروخانهها نمی‌رسد که جواب تقاضای بیماران را بدهیم؛ اما اگر سری به بازار آزاد بزنید، تمام این اسپری‌ها، داروها یا آمپول‌ها ازجمله «آتروونت» برای نبولایزر با قیمت‌های بالا یافت می‌شود؛ حالا شرایط داروهای بیماران شیمی‌درمانی، ام‌اس، تالاسمی و... مسئله دیگری دارد که واقعا این روزها به‌سختی پیدا می‌شود».
قیمت جدید اسپری «سیمبیکورت» 400 هزار تومان
این متصدی داروخانه از ناامیدی مراجعانی می‌گوید که داروهای متعددی از نسخه فرزند بیمارشان را پیدا نکرده‌اند؛ «پدر و مادر برای بچه‌ای که تب دارد، شربت «بروفن» یا شیاف «استامینوفن» می‌خواهند که وقتی می‌گوییم «نداریم» بسیار ناامید و نگران می‌شوند. در نهایت داروخانه‌داران با این بیماران طرف هستند و نمی‌دانند چه جوابی به آنها بدهند. پدری که می‌گفت به خاطر بی‌کاری ناگهانی، بیمه درمانی‌شان قطع شده، برای پرداخت هزینه 200 هزار تومانی داروی دخترش به دوست و آشنا زنگ می‌زد و نسخه‌پیچ ما که شاهد ناراحتی این پدر بود، دارو را با تخفیف زیادی به این مشتری تحویل داد، حق فنی را هم دریافت نکرد که هزینه‌اش کمتر شود».
«و.ن» یکی از بیماران مبتلا به آسم است که در کرج زندگی می‌کند. او که تأکید داشت نام اصلی‌اش در گزارش مطرح نشود، پیدانشدن اسپری معمولی به نام «سالباتامول» یا «سیمبیکورت» برای بیماران تنفسی را برابر با مرگ تدریجی می‌داند؛ «قیمت اسپری «سیمبیکورت» بسیار بالا رفته است. این اسپری اول به‌سختی پیدا می‌شد، اما حالا با قیمت‌های جدید موجود شده است. بیمار تنفسی به اسپری وابستگی شدیدی دارد. ما همیشه باید یک اسپری همراه خودمان داشته باشیم. قبلا داروخانهها تعدادی اسپری سالباتامول را با تجویز پزشک و حتی بدون نسخه می‌دادند؛ اما حالا بدون نسخه اسپری نمی‌دهند و اگر نسخه باشد فقط یک اسپری می‌دهند. یک اسپری فایده ندارد. داروهای ما وابسته به اسپری است، هر بار که نمی‌توانیم سراغ دکتر برویم و هزینه ویزیت دهیم تا برایمان دارو تجویز کند».
یک میلیون تومان هزینه اجاره یک روز دستگاه اکسیژن
یکی از نزدیکان این بیمار که ساکن شهر اهواز بوده، نیز به دلیل بیماری تنفسی و آسم چند بار در بیمارستان بستری و هر بار شرایط سختی را تجربه کرده است. او با بیان اینکه بیماران علاوه بر سردرگمی برای تهیه اسپری و داروهای مربوط به آسم، هزینه و نگرانی‌های دیگری هم دارند، درباره شرایط سخت این بیمار ساکن در اهواز که دچار حمله‌های شدید آسمی می‌شود، می‌گوید: «بیماری این فرد بسیار شدید است و توانایی مالی خرید دستگاه اکسیژن را هم ندارد. مگر چند درصد از بیماران می‌توانند دستگاه اکسیژن تهیه کنند؟ قیمت اجاره یک روز این دستگاه حدود یک میلیون تومان است و برای خرید آن باید حدود ۲۰ میلیون تومان پرداخت شود. هزینه بستری دوره‌ای در بیمارستان هم بسیار بالاست».
این بیمار از فاصله طبقاتی برای رسیدن و تهیه دارو در ایران می‌گوید: «فاصله طبقاتی به تهیه دارو رسیده است. نمونه‌های ایرانی اسپری‌ها مثل «بودفورم» یا «گلدفورم» هم تأثیر چندانی ندارد و دکتر تأکید می‌کند که برای پیدا‌کردن نمونه خارجی اسپری‌ها بیشتر تلاش کنیم. اگر بیماری آشنا و پارتی در داروخانهها داشته یا پول و بیمه مناسب درمانی و تکمیلی داشته باشد، می‌تواند بدون نگرانی دارو تهیه کند؛ اما بیماری که پارتی، بیمه و درآمد چندانی ندارد، از امکان رسیدن به داروهای کمیاب و گران‌قیمت محروم می‌ماند».
افزایش میزان نیاز به بستری کودکان در بیمارستان‌ها
شیوع زودهنگام بیماری و همه‌گیری آنفلوانزا به‌ویژه در اطفال و هم‌زمان‌شدن آن با مشکلات دارویی در کشور باعث شده است که نیاز به بستری‌شدن کودکان بیمار در بیمارستان‌ها نیز بیشتر شود؛ این جمله را «سید‌علیرضا مهدویانی»، رئیس بخش کودکان بیمارستان «مسیح دانشوری» و ادامه می‌دهد: «به نظر می‌رسد شدت شیوع آنفلوانزا بیشتر از مدت مشابه سال‌های پیش، قبل از اپیدمی کرونا در کشور بوده است. همه‌گیری ویروس کرونا در دو سال گذشته باعث شد تا چهره و خطرات آنفلوانزا خودش را نشان ندهد، درحالیکه امسال با شیوع گسترده آن به‌خصوص در حیطه اطفال روبه‌رو شدیم و تمام مشکلات فوق باعث پیچیده‌شدن مشکلات و گرفتاری‌های بیماران آسماتیک در بزرگسالان و مهم‌تر از همه اطفال شده است».
استیصال پزشکان برای تجویز اسپری‌های آسم
فوق‌تخصص آلرژی و ایمونولوژی بالینی با بیان اینکه اسپری‌های مربوط به بیماران تنفسی درست در فصل آنفلوانزا و سرماخوردگی دچار کمیابی شده و شرایط بیماران آسماتیک را وخیم کرده است، تصریح می‌کند: «متأسفانه بسیاری از اسپری‌های دهانی و بینی با کمبود مواجه شدند و بیشترین زحمت و گرفتاری‌های آن در درجه نخست بر دوش بیمارانی افتاده است که برای تهیه دارو به داروخانه‌های متعددی سر می‌زنند، یک اسپری یا دارو را پیدا می‌کنند و داروی دیگر در همان داروخانه وجود ندارد. در همین رابطه داروخانه‌داران هم سردرگم می‌شوند. از طرف دیگر پزشکان هم به عنوان مسئول مستقیم درمان بیماران دچار استیصال می‌شوند که کدام دارو را بر اساس موجودی داروخانهها تجویز کنند».
مهدویانی می‌افزاید: «زمانی که لازم است پزشک برای درمان بیماران آسماتیک، نوع خاصی از اسپری را تجویز کند، با محدودیت زیادی روبه‌رو می‌شود و با دیدن سختی‌های بیماران برای تهیه دارو، از روی ناچاری به بیمار می‌گوید که در حال حاضر فلان اسپری استنشاقی یا دهانی را با هر نام، برند و داروخانه‌ای که پیدا کردید، تهیه و استفاده کنید. درحالیکه نمی‌دانیم این شرایط تا چه زمانی ادامه داشته و فقط امیدوار هستیم مشکلات دارویی به‌زودی برطرف شود».
تجویز داروهای قوی‌تر برای مبتلایان به آسم به خاطر نبود داروی اصلی
رئیس بخش کودکان بیمارستان «مسیح دانشوری» از نایابی داروهای اصلی در بیماری آسم می‌گوید؛ «به عنوان نمونه درخصوص اطفال، اسپری «فلوتیکازون» به عنوان پایه در درمان آسم تجویز می‌شود که نمونه‌های ایرانی یا وارداتی این اسپری در داروخانهها موجود بود اما متأسفانه این اسپری در حال حاضر به هیچ عنوانی موجود نبوده و مجبور می‌شویم در حیطه اطفال از اسپری‌های قوی‌تر که ترکیب «فلوتیکازون» با یک مولکول اضافه یعنی «سالمترول» است، استفاده کنیم که گاهی این ترکیب بیشتر از آن ترکیبی است که پزشک معالج برای بیمار مدنظر داشته و در مراحل بالاتر و شدیدتری از حملات آسم تجویز می‌شود، درحالیکه به خاطر موجودنبودن داروی اصلی و پایه مجبوریم داروهای قوی‌تری را برای بیمار استفاده کنیم».
«مهدویانی» می‌افزاید: «حقیقت این است که کمبودهای معضل‌ساز دارویی فقط به داروهای خارجی منتهی نشده و داروهای ایرانی هم دستخوش معضل و مشکلات فراوانی هستند؛ اگر زمانی یک بیمار امکان تهیه نوعی اسپری خارجی تجویزشده توسط پزشک را نداشت، حالا همین مشکل را برای تهیه اسپری‌های تنفسی ایرانی دارد».
پزشکان در حوزه‌های مختلف درمانی بی‌تفاوت نمانند
«درد روزافزون بیمارانی که به خاطر مشکلات معیشتی، گرفتار فقر و تنگدستی هستند از یک سو، نایابی داروهایی که توسط پزشکان برایشان تجویز می‌شود از سوی دیگر بسیار نگران‌کننده شده است». این مسئله را «مصطفی معین»، رئیس انجمن آسم و آلرژی ایران می‌گوید و به مشکلات بیماران برای تهیه انواع دارو اشاره می‌کند: «این روزها نه‌فقط بیماران بلکه پزشک معالج نیز با دیدن حال بیمارش که به دلیل نبود دارو و درمان مناسب رو به وخامت می‌رود، دچار ناراحتی و افسردگی می‌شود و پاسخ قانع‌کننده‌ای هم برای بیمارانش ندارد».
او ادامه می‌دهد: «دفاع از حقوق و منافع بیماران از وظایف مهم اخلاقی و اجتماعی پزشکان است و پزشکان و متخصصان در حوزه‌های مختلف دارویی و درمانی نباید نسبت به مشکلات فعلی در نظام سلامت و درماندگی بیماران برای تهیه دارو و درمان بی‌تفاوت باشند».
رئیس انجمن آسم و الرژی ایران با اشاره به مشکلات بیمارانی که با مسائل آسم روبه‌رو هستند، تأکید می‌کند: «در زمینه بیماری‌های تنفسی و آلرژی مانند آسم که بسیار هم شایع هستند، شرایط بدی وجود دارد. اکنون در فصل پاییز و شیوع انواع بیماری‌های ویروسی تنفسی به‌ویژه آنفلوانزا هستیم، دمای سرد پاییز هم باعث تشدید آلودگی هوا می‌شود و بیماران مبتلا به آسم، آلرژی‌های بینی، پوست، سینوزیت و همچنین امراض انسدادی مزمن تنفسی(COPD) در شرایط عدم کنترل و در برخی موارد خطرناک قرار می‌گیرند».
کمبود دارویی در بسیاری بخش‌ها نمایان نشده است
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌افزاید: «برای نمونه یک اسپری «سالبوتامول» که از ساده‌ترین و در عین‌حال پرمصرف‌ترین داروهای مورد نیاز در آسم بوده اکنون در بازار دارویی نایاب یا بسیار کمیاب شده است. این دارو که در پیشگیری از حمله آسم شدید، حاد یا در درمان فوری آن نقش حیاتی دارد و روزانه در درمانگاه، مطب، اورژانس و بیمارستان مصرف می‌شود، به سختی تأمین می‌شود. بسیاری از داروهای استنشاقی تنفسی از نوع «کورتیکواستروئیدی» درگیر همین معضل شدند؛ این داروها خیلی کمیاب یا نایاب هستند و اگر هم پیدا شود با قیمت‌های نجومی به فروش می‌رسند».
او با اعلام اینکه موضوع دارو و چالش‌های فعلی آن بسیار جدی بوده، هنوز کمبود جدی برخی از داروها خودش را نشان نداده درحالی که حوزه دارو نباید با بی‌مسئولیتی برخی از مدیران دارویی و درمانی کشور روبه‌رو شود، ادامه می‌دهد: «اسپری‌هایی مثل داروهای سرتاید، بودسوناید، سیمبیوکورت نمونه‌ای از همین دارو‌هاست که به خاطر ضعف مدیریتی کمیاب شدند؛ به‌تازگی طبق گزارش سازمان دیده‌بان شفافیت و عدالت حدود بیش از ۲۰۰ قلم از اقلام دارویی ایران در معرض کمبود هستند که ۸۰ قلم آن در مرحله بسیار پرخطر و مابقی در مراحل بعدی قرار دارند؛ چنانچه تدبیر درست، فوری و جدی اعمال نشده و در بر همان پاشنه بچرخد، کمبود آنها نیز به‌زودی آشکار شده و بیماران را با مشکلات مضاعفی روبه‌رو خواهند کرد».
مگر نماینده‌های مجلس درگیر تهیه دارو نمی‌شوند؟
این روزها شاید رسانه‌ای‌شدن معضلات دارویی، گرانی، کمبود و نایابی بسیاری از داروها در داروخانهها باعث شد تا صدای مشکلات بیماران در این حوزه به گوش نمایندگانشان در مجلس برسد و آنها بعد از اینکه بیماران به اندازه کافی برای تهیه یک قلم دارو به سختی و مشقت افتاده و داروخانه‌داران یا شرکت‌های دارویی در مورد مشکلات مردم در زمینه دارو مصاحبه کردند، در ارتباط با نابسامانی‌های حوزه دارو از وزیر بهداشت طرح سؤال کنند. گویا تا قبل از پیگیری این موضوع در مجلس، هیچ‌کدام از نماینده‌ها در این زمینه با مشکلی روبه‌رو نشده، مثل بقیه مردم نسخه‌شان روی زمین نمانده و در جست‌وجوی یک داروی ساده آنتی‌بیوتیک، شربت، اسپری استنشاقی و... از یک داروخانه به داروخانه دیگری نبودند. درگیر بیماری فرزند و طفل خودشان یا آشنایان نبودند که این‌چنین دیرهنگام در این زمینه بحث و بررسی کردند. بهانه‌تراشی، عذرخواهی و دادن آمار و ارقام از واردات یا تولیدات جدید، برای بیماران و خانواده‌هایشان دارو و درمان نشده و باید برای پیش‌بینی و حل مشکلات بیشتر تدبیر شود.
