جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
عبدالعزیز جلودی که بود؟/چرا به شیخ بصره شهرت داشت؟
ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بصری، مشهور به عبدالعزیز جَلودی از فقیهان قرن سوم و چهارم قمری بود. از وی آثار متفاوتی مانند تفسیر علی (ع)، مسند علی (ع)، مجموع قرائات علی (ع) و... بر جای مانده است.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی عبدالعزیز جلودی اختصاص دارد.
زندگینامه عبدالعزیز جلودی
ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بصری، مشهور به عبدالعزیز جَلودی (درگذشت ۳۳۲ یا ۳۳۰ق)، از روات و فقهای شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری. او را به دلیل زندگی طولانی در بصره، شیخ بصره خوانده‌اند. تفسیر علی (ع)، مسند علی (ع)، مجموع قرائات علی (ع) و...، از آثار اوست.
اطلاعات فردی
عبدالعزیز جلودی
نام کامل ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بصری
لقب عبدالعزیز جلودی مشهور به شیخ بصره
محل زندگی بصره
تاریخ وفات ۳۳۲ق یا ۳۳۰ق
شهر وفات بصره
اطلاعات علمی
استادان محمد بن زکریا غلابی
شاگردان ابوعلی احمد بن محمد صولی
تألیفات کتاب التفسیر عن علی، مجموع قرائة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع)، کتاب الجَمَل، کتاب الصفین، کتاب الحَکَمَین و ...
زندگی نامه
جلودی از نوادگان عیسی جلودی از اصحاب امام باقر (ع) است. [۱] درباره نسبت جلودی، اختلاف نظر وجود دارد؛ از جمله گفته‌اند جلود بر وزن جعفر یا قبول، منطقه‌ای است در شام یا اندلس یا افریقا یا در منطقه‌ای به نام بحر یا نام شاخه‌ای است از قبیله اَزْد.[۲]
عبدالعریز جلودی تمام عمر در بصره بوده است.[۳] تاریخ وفات جلودی را ابن طاووس[۴] سال ۳۰۲ق، و ابن ندیم پس از ۳۳۰ق ذکر کرده است.[۵] با توجه به روایت محمد بن ابراهیم طالقانی[۶] و ابوبکر جرجرائی[۷] از جلودی در ۳۱۷ق، تاریخ وفات عبدالعزیز جلودی در سال ۳۰۲ق نادرست است. به نوشته خزّاز رازی،[۸] جلودی در ۱۷ ذی‌الحجه ۳۳۲ق درگذشت و در روز غدیرخم دفن شد.
اساتید
با توجه به کثرت اخبار منقول جلودی از غلاّبی، می‌توان گفت مهمترین استاد جلودی، محمد بن زکریا غلابی بوده است.[۹] او از ابوالخیر احمد بن محمد بن جعفر طائی،[۱۰] ابوالقاسم عبدالواحد بن عبداللّه بن یونس موصلی[۱۱] و ابوعبدالله احمد بن عمار بن خالد[۱۲] هم حدیث نقل کرده است.
شاگردان
درباره شاگردان وی اطلاع چندانی در دست نیست. احمد بن ابراهیم بن معلّی بصری، علاوه بر روایت آثار جلودی، مستملی وی در بصره بوده است[۱۳] و ابوعلی احمد بن محمد صولی، شاگرد جلودی نیز در ۳۵۲ق یا ۳۵۳ق به بغداد رفته و در مسجد براثا، روایاتی از جلودی نقل کرده است.[۱۴] جلودی از مشایخ اجازه علی بن حماد بصری فقیه و شاعر قرن چهارم است.[۱۵]
آثار
آثار بسیاری درباره اخبار و سِیر و روایات و مباحث فقهی برای وی برشمرده‌اند؛ نجاشی[۱۶] حدود دویست اثر از وی نام برده و گفته که بعضی از آنها را دیده. او[۱۷] یکی از تألیفات جلودی در باب ابن عباس، را «تفسیره عن الصحابة» ذکر کرده است. ظاهرا این اثر، مأخذ منقولات حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از جلودی بوده است. حسکانی این مطالب را به نقل از ابوعبدالله محمد بن عبدالله شیرازی (متوفی ۴۲۸ق) و ابوبکر محمد بن احمد بن محمد جرجرائی (جرجانی) نقل کرده است.[۱۸]
ابن طاووس از برخی آثار جلودی که در اختیارش بوده، مطالبی نقل کرده است.[۱۹] ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی ۹۰۵ق)[۲۰] از کتاب صِفّین جلودی عبارتی نقل کرده است.
برخی آثار جلودی عبارتند از:
کتاب التفسیر عن علی
مجموع قرائة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع)
کتاب الجَمَل
کتاب صِفّین
کتاب الحَکَمَین
کتاب مسند امیرالمؤمنین(ع)
کتاب التجارات عن علی [۲۱]
راویان
ابوالعباس محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی، برخی آثار جلودی را از وی شنیده[۲۲] و مهمترین راوی آثار جلودی برای شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ق) بوده و صدوق در اغلب آثار خود، آنچه را که به روایت از جلودی آورده، از طریق طالقانی نقل کرده است.[۲۳]
هارون بن موسی تلعکبری (متوفی ۳۸۵ق)،[۲۴]ابوسعید حسن بن عبدالله عسکری (متوفی ۳۸۲ق)[۲۵] و ابوعبدالله محمد بن احمد صفوانی (زنده در ۳۵۲ق) [۲۶]، از مهمترین راویان جلودی بوده‌اند.
نزد امامیه
منزلت جلودی در جامعه امامیه بصره بدان حد بود که وی را شیخ امامیه در بصره خوانده‌اند.[۲۷] در هیچ یک از کتب رجال، در درستی عقاید و روایات جلودی تشکیک نشده و او را در علوم گوناگون همچون تاریخ، حدیث، نجوم، فقه و کلام صاحب‌نظر دانسته‌اند.
پانویس
۱. خویی، معجم الرجال الحدیث،۱۳۷۲ش، ج۱۴، ص ۲۲۸.
۲. نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۲۴۰؛ علامه حلّی، رجال، ص ۱۱۶.
۳. شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص ۷۸.
۴. ابن طاووس، محاسبه النفس، ۱۴۱۹ق، ص ۵۲.
۵. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص ۳۱۵.
۶.صدوق، الامالی، ص ۶۳۰.
۷. حسکانی، ج ۱، ص ۶۶.
۸. ص ۳۲۶
۹. صدوق، الامالی، ص ۲۲۹، ۲۵۶؛ ابن بابویه، علل، ج ۱، ص ۹، ۱۷۰، ۱۸۱، ۲۲۹؛ خَزّاز رازی، ص ۱۳۴، ۱۶۰.
۱۰. دلائل الامامة، ص ۵۳۹.
۱۱. نوری، ج ۳، ص ۲۸۴.
۱۲. ابن‌طاووس، الطرائف، ج۲، ص۴۱۷
۱۳. شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص ۷۶.
۱۴. مفید، ص ۱۶۵.
۱۵. نجاشی، رجال، ص۲۴۴
۱۶. نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص ۲۴۰ ـ ۲۴۴.
۱۷. ص ۲۴۲.
۱۸. حسکانی، ج ۱، ص ۶۶، ۱۶۹، ۱۷۸، ۱۹۸، ۴۰۱، ۵۷۲، ج ۲، ص ۱۶۷
۱۹. کولبرگ، ص ۲۳۶.
۲۰. ص ۳۰۱ ـ ۳۰۲.
۲۱. ابن ندیم، ص ۱۲۸.
۲۲. صدوق، الامالی، ص ۶۳۰.
۲۳. ابن بابویه، الامالی، ص ۲۲۹، ۲۵۶، ۲۷۱، ۴۷۲
۲۴. ابن‌طاووس، فلاح، ص ۱۴۴.
۲۵. صدوق، الامالی، ص ۲۲۹
۲۶. دلائل الامامة، ص ۱۱۰، ۱۲۸، ۱۴۶، ۱۵۳
۲۷. ابن داوود حلّی، ص ۱۲۹
منابع
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳/۱۹۸۳ق.
صدوق، الامالی، قم ۱۴۰۴.
ابن بابویه، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
حلّی، ابن‌داوود، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، چاپ جلال‌الدین حسینی، قم، ۱۴۰۰.
ابن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیلة، چاپ غلامحسین مجیدی، قم، ۱۳۷۷ش.
ابن طاووس، علی بن موسی، محاسبه النفس، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، بی‌جا، نشر القیوم، ۱۴۱۹ق.
ابن‌ندیم، الفهرست، تهران، ۱۳۵۰ش.
حسکانی، عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران، ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
خزاز رازی، علی، کفایة الاثر فی النص علی‌الائمة الاثنی‌عشر، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خوئی، قم، ۱۴۰۱ق.
خویی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، قم، نشرالثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
دلائل الامامة، منسوب به محمدبن جریر طبری آملی، قم، مؤسسه‌البعثه، ۱۴۱۳ق.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الفقاهه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
شیخ مفید، کتاب الامالی، چاپ حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
علامه حلّی، حسن بن یوسف، رجال العلامه الحلی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم، ۱۴۰۲ق.
کفعمی، ابراهیم، المصباح، چاپ افست قم، ۱۴۰۵ق.
نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.
نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸ق.
دیدگاه تان را بنویسید