شواهد، قرائن و همچنین تناقض‌های آشکار بین گفتار و کردار مسئولان کشوری و استانی متولی این موضوع نشان می‌دهد متأسفانه در آینده‌ای نه چندان دور بخش بزرگی از بافت تاریخی شیراز و بناهای تاریخی و ارزشمند آن تخریب خواهد شد.
جی پلاس؛ روزنامه شرق نوشت: همه اتفاقات این روزهای شیراز شگفت‌انگیز است؛ از دستگیری دختران اسکیت‌سوار و تعطیلی کتابخانه‌ها تا ممنوعیت دوچرخه‌سواری بانوان و داستان ناتمام تخریب خانه‌های قدیمی و بافت تاریخی شیراز. این آخری اما رخداد عجیبی است و با وجود اینکه دولت و وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مدعی هستند این تخریب‌ها متوقف شده اما شواهد نشان می‌دهد این روند همچنان ادامه دارد.
ماجرا از آنجا آغاز شد که در دولت قبل «طرح ۵۷ هکتاری توسعه حرم» که باعث تخریب بیش از 200 خانه تاریخی می‌شد، متوقف شد اما با روی‌کارآمدن دولت ابراهیم رئیسی ورق برگشت. امام‌جمعه شیراز از طولانی‌شدن روند طرح توسعه حرم مطهر که 11 سال طول کشیده گلایه کرد و شهردار شیراز هم گفت یکی از اولویت‌های او اجرای این طرح خواهد بود، سفر رئیس‌جمهور به شیراز در سال گذشته این روند را سرعت داد. نگرانی‌ها در این خصوص چنان شد که بیش از 180 نفر از استادان دانشگاه و حوزه و همچنین فعالان میراث فرهنگی در نامه‌ای به ابراهیم رئیسی خواستار جلوگیری از تخریب‌ها شدند. حتی بیش از 20 هزار نفر از مردم در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از او خواستند به‌عنوان متولی این حوزه، از خروج این خانه‌های تاریخی از فهرست میراث فرهنگی جلوگیری کند و احیای آنها را در اولویت اقدام قرار دهد.
فشارها و توجه افکار عمومی به این موضوع باعث شد سخنگوی دولت در نشست خبری اسفند سال گذشته در پاسخ به سوالی درباره تخریب‌ها، این‌گونه بگوید: «پیش از این، هم از سوی پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی و هم از سوی استاندار فارس اعلام شد که به‌هیچ‌وجه بحث تخریب خانه‌های تاریخی یا میراث فرهنگی در طرح توسعه حرم وجود ندارد. در آنجا سه دسته خانه وجود دارد؛ اول، خانه‌های تاریخی است که تنها دستوری که داده شده، بهسازی، حمایت و صیانت از این بافت است. دوم، خانه‌های کهنی هستند که ماهیت تاریخی و قابلیت ثبت ندارند که حتی برای آن دسته نیز دستور و برنامه دولت با مشارکت بخش خصوصی، حفظ یا بازسازی آنهاست. دسته آخر، بافت فرسوده آن منطقه است که باید بهسازی شود تا امکان صیانت و بهره‌برداری از جاذبه‌های گردشگری این خانه‌های تاریخی وجود داشته باشد».
ضرغامی نیز در اولین نشست خبری خود در اول خرداد به این موضوع اشاره کرد و گفت: «در مورد بافت تاریخی شیراز، رئیس پژوهشگاه میراث اطلاعیه‌ای منتشر کرده و مواضع ما هم همان است. نه کسی به دنبال تخریب بافت تاریخی است و نه قرار است آنجا پاساژ و مجتمع تجاری ساخته شود. ما می‌خواهیم منطقه را ترمیم کنیم. آنجا پر از خانه‌هایی است که آسیب دیده‌اند و مأمن معتادان شده است. این در کنار بافت تاریخی و توریستی اصلا مناسب نیست. از سویی به نحوی با مسئله برخورد شده که گویا ما می‌خواهیم بولدوزر بیاوریم و اینجا را خراب کنیم. این درست نیست».
او گفته بود: «این منطقه شامل بافت تاریخی و خانه‌های تاریخی است و هر دوی این موارد باید برای ما مهم باشد. مشاور این طرح زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی است، این مشاور هم برای دسترسی این دو حرم طرح‌های مختلفی داده اما ما قبول نکرده‌ایم. نظر اصلاحی دادیم چون باید با حداقل تخریب این راه ایجاد شود و هر زمان به جمع‌بندی نهایی رسیدیم آن را اعلام می‌کنیم».
تخریب‌ها ادامه دارد!
اما «محمدمهدی کلانتری» پژوهشگر و دبیر کمیته میراث فرهنگی اتحادیه انجمن‌های علمی - دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران که این موضوع را پیگیری می‌کند، خبر داد تمام شواهد حاکی از در جریان بودن طرحی پنهانی، ضدفرهنگی و غیرقانونی برای تخریب بافت تاریخی شیراز است.
او که دبیر «پویش مردمی نجات بافت تاریخی شیراز» است، گفت: «بهمن ماه 1400، شاهد اوج‌گیری مخالفت‌ها با تخریب بافت تاریخی شیراز بودیم که به مدت چهار ماه از مهر 1400 و بلافاصله پس از سفر هیئت دولت سیزدهم به استان فارس و تصویب مجدد طرح 57 هکتاری توسعه حرم شاهچراغ شیراز انجام شده بود. نقطه اوج مخالفت‌ها که بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای داشت نامه دکتر غلامحسین معماریان استاد معماری دانشگاه علم و صنعت ایران به محمدهادی ایمانیه استاندار فارس و دیگر مقامات استانی و مدیران شهر شیراز مبنی بر توقف کامل طرح تخریب بافت تاریخی شیراز بود». کلانتری افزود: «این نامه که با عباراتی نظیر «توسعه شیوه عربستانی را در شیراز متوقف کنید»، «تاریخ و هویت شیراز را نابود نکنید» و «چگونه چند مسئول می‌توانند چنین تصمیمی برای تاریخ شیراز که متعلق به همه مردم است بگیرند؟» همراه بود، باعث شد روزه سکوت چهارماهه مسئولان کشوری و استانی بشکند و اظهارنظرها و تکذبیه‌های مختلفی را بیان کنند».
این پژوهشگر مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، عنوان کرد: «مثلا خبرگزاری فارس در بهمن ماه سال گذشته صحبت‌های محمدهادی ایمانیه استاندار فارس را منتشر کرد که شایعه تخریب تعدادی از خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی شیراز را تکذیب کرده و گفته بود به نظر می‌رسد عده‌ای می‌کوشند به دلایلی این شایعه را به یک معضل اجتماعی تبدیل کنند. ایمانیه از رسانه‌ها خواست که در مواجهه با موضوع بافت تاریخی شیراز عالمانه و به دور از جنجال و هیاهو عمل کنند».
کلانتری ادامه داد: «همچنین مصیب امیری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی که از سوی عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی به عنوان متولی نظارت بر طرح معرفی شده، در اسفندماه گذشته در جوابیه‌ای که منتشر شد، نوشت اصلا نه ۲۰۰ خانه خراب خواهد شد و نه اینکه قرار است مجتمع تجاری به جای آن ساخته شود. آنچه از این طرح برمی‌آید و البته هنوز مراحل نهایی را طی نکرده است، بیشتر بحث مرمت، بازسازی و جداره‌سازی و حتی بازسازی فضاهایی است که در گذشته تخریب شده و همچنین ساماندهی مسیر به شکلی است که رفت‌وآمد بین این دو مسیر تسهیل شود».
او در ادامه گفت: «با اینکه در جوابیه‌ها و تکذیبیه‌های ذکرشده توسط مسئولان کشوری و استانی، طرح تخریب بناهای تاریخی بافت پیرامونی حرم حضرت شاهچراغ شیراز از اساس کذب و شایعه فضای مجازی خوانده شده و دلسوزی‌های مخالفان این تخریب بی‌سابقه، تلاش برای ایجاد معضل اجتماعی قلمداد شده، اما دو اتفاق مهم تناقض رفتار و گفتار مسئولان این موضوع را برملا می‌کند. اولین مورد در طرحی که توسط مشاور وزارت راه و شهرسازی تهیه شده، خط بدنه‌ای توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و کارگروه ویژه بررسی طرح مجموعه 57 هکتاری پیشنهاد شده که به موجب آن 35 خانه تاریخی ارزشمند (پنج پلاک ثبت ملی و 30 پلاک تاریخی غیرثبتی) تخریب خواهد شد. این خط بدنه که با اعمال فشار در طرح مشاور گنجانده شده، در مرحله پایانی تصویب در کمیسیون ماده 5 استانی قرار گرفته و پس از تصویب به شورای‌عالی معماری و شهرسازی برای تأیید و تصویب نهایی خواهد آمد. با توجه به این طرح، تکذیبیه‌های مطرح‌شده صرفا انحراف افکار عمومی بوده و حداقل 35 بنای تاریخی تخریب خواهد شد».
این استاد دانشگاه ادامه داد: «دومین مورد با اینکه طرح مذکور هنوز مصوبه کمیسیون ماده 5 استانی و مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی را ندارد، اداره راه و شهرسازی استان فارس با همکاری شهرداری شیراز و تولیت شاهچراغ در حال تملک بناهای محدوده شرقی شاهچراغ هستند و به مالکان فراخوانده‌شده اعلام کرده‌اند که بناهای آنان در طرح توسعه تخریب خواهد شد و در صورت عدم موافقت نسبت به واگذاری، هزینه کارشناسی‌شده توسط کارشناسان رسمی دادگستری به حساب دولتی ریخته شده و املاک مورد نظر تخریب خواهد شد».
کلانتری افزود: «حتی مالکان بناهایی هم که در خط بدنه پیشنهادی پژوهشگاه و کارگروه ویژه قرار ندارند برای تملک فراخوانده شده‌اند. این نشان می‌دهد که حجم تخریب‌ها حتی فراتر از آن خط پیشنهادی و فراتر از 35 بنای تاریخی خواهد بود و مشخص نیست در عمل چه تعداد خانه تاریخی و چه مساحتی از بافت تاریخی شیراز جولانگاه لودرها و بولدوزرهای توسعه خواهد شد».
ضرغامی؛ وزیری که فقط تکذیب می‌کند
ضرغامی در 25 خرداد نیز به سؤال خبرنگاری درباره موضوع «تملک پیش از تصویب طرح» پاسخ داده بود که کلانتری به این جواب نیز انتقاد وارد کرد. وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفته بود: «درباره بین‌الحرمین (شیراز) طرحی را کمیسیون مربوطه در وزارت راه و شهرسازی داشت که هر زمان ارائه کرد ما مخالفت کردیم. آن طرحِ بازکردن راه باید در حداقل بناهای تاریخی انجام شود که به‌هیچ‌وجه معنای آن تخریب حتی بخشی از این بناها نیست. وضعیت بافت تاریخی شیراز واقعا افتضاح و غیرقابل قبول است. باید این بناها را مرمت و بازسازی کنیم و در آنجاهایی که از بین رفته است، در حداقل فضای ممکن راه را باز کنیم تا گردشگران بناهای تاریخی موجود را ببینند. هدف ما حفظ و تقویت بافت تاریخی است، هرگونه خبر درباره اینکه قرار است در بافت تاریخی پاساژ و مجتمع تجاری ساخته شود را نیز تکذیب می‌کنم. قصدی وجود ندارد».
او درباره خرید پنهانی برخی املاک ثبتی در بافت تاریخی شیراز به انگیزه اجرای طرح بین‌الحرمین شیراز نیز گفته بود: «در این باره چیزی نمی‌دانم، ولی تملک جزء برنامه‌های ماست، اگر دستگاهی ۲۰۰ ملک را تملک کند، خیلی خوب است، چون ما پول نداریم، وگرنه این کار را انجام می‌دادیم».
ضرغامی همچنین درباره احتمال مطرح‌شده از سوی افراد مطلع و پیگیر مبنی بر اینکه انگیزه این تملک‌ها تخریب است، گفته بود که تصمیم‌گیری در این باره با وزارت میراث است و درباره خانه‌های بافت تاریخی شیراز هر اتفاقی بیفتد، اول باید تملک شود؛ حالا اگر دستگاهی خواب‌نما شده و ۴۰ خانه خریده است، ۸۰ خانه بخرد، اما به آن بناها نمی‌تواند دست بزند. کلانتری اما پاسخ ضرغامی را این‌گونه می‌دهد: «اول آنکه بین دو حرم حضرت شاهچراغ و آستانه سید علاالدین حسین در حال حاضر راه ارتباطی و مسیر دسترسی وجود دارد و بازکردن مسیر جدید قطعا با تخریب بافت درهم‌تنیده و ارزشمند و تاریخی همراه خواهد بود. آنجا زمین بایر نیست که بشود طراحی مسیر جدید کرد بلکه بافت تاریخی است و هرگونه ایجاد مسیر جدید منجر به تخریب بناهای تاریخی آن خواهد شد».
این استاد دانشگاه ادامه داد: «دوم اینکه، قطعا و یقینا اداره راه و شهرسازی فارس با نیت خیرخواهانه و جهت مرمت و بازسازی، این بناها را تملک نمی‌کند و به گفته خودشان جهت تخریب برای طرح توسعه در حال تملک آنها هستند. با رجوع به تاریخ 25ساله تخریب بافت تاریخی شیراز می‌توان دریافت که تمام تملک‌های صورت‌گرفته توسط اداره راه و شهرسازی فارس و شهرداری شیراز منجر به تخریب‌های عظیم چندین هکتاری این بافت تاریخی بی‌نظیر در این سال‌ها شده است».
شواهد، قرائن و همچنین تناقض‌های آشکار بین گفتار و کردار مسئولان کشوری و استانی متولی این موضوع نشان می‌دهد متأسفانه در آینده‌ای نه چندان دور بخش بزرگی از بافت تاریخی شیراز و بناهای تاریخی و ارزشمند آن تخریب خواهد شد. باید منتظر ماند و دید آیندگان از شیراز دوران ابراهیم رئیسی چگونه یاد خواهند کرد.
