سید جلال الدین حسینی ارموی؛ عالمی که داماد خانواده آل احمد شد

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی سید جلال الدین حسینی ارموی اختصاص دارد.

 

زندگینامه سید جلال‌الدین حسینی ارموی

سید جلال‌الدین حسینی اُرمَوی معروف به محدث ارموی(۱۲۸۳-۱۳۵۸ش) تصحیح‌کننده متون قدیمی اسلامی و شیعی.

محدث ارموی بیش از ۷۰ جلد کتاب و رساله تصحیح کرده است. وی ضمن تصحیح آثار به معرفی نویسنده آنها نیز پرداخته است. از جمله کارهای او تصحیح تفسیر گازر و نقض و تألیف کشف الکربه فی شرح دعاء الندبه است. در تصحیح‌های او برخی آثار فارسی مانند شرح مصباح الشریعه و شرح غررالحکم دیده می‌شود.

 

اطلاعات فردی

سید جلال‌الدین حسینی ارموی

لقب محدث ارموی

محل زندگی تهران

محل دفن حرم عبدالعظیم(س)

شهر وفات تهران

خویشاوندان سرشناس جلال آل احمد

اطلاعات علمی

استادان سید علی ولدیانی، سید حسین عرب‌باغی

محل تحصیل ارومیه، حوزه علمیه مشهد

اجازه روایت از آقا بزرگ تهرانی

تألیفات کشف الکربه فی شرح دعاء الندبه

سایر تصحیح کتب قدیمی

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

اجتماعی مدیریت قسمت کتاب‌های خطّی کتابخانه ملی

 

زندگی‌نامه

سید جلال الدین حسینی ارموی، فرزند سید قاسم در رمضان ۱۳۲۳ق، برابر با ۲ آذر ۱۲۸۳ش، در شهر ارومیه متولد شد. او ادبیات فارسی و مقدمات را در زادگاهش فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل به مشهد رفت و پس از واقعه مسجد گوهرشاد، به تهران مهاجرت کرد.[۱] ارموی پس از استخدام در وزارت فرهنگ در سال ۱۳۱۸ش، برای تدریس به تبریز رفت اما با ورود روس‌ها به آذربایجان در سال ۱۳۲۰ش، به تهران بازگشت و به تدریس در دبیرستان‌های این شهر مشغول شد. وی همزمان مدیریت قسمت کتاب‌های خطّی کتابخانه ملی را برعهده داشت. در ۱۳۳۵ش به سِمت دبیری دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران منصوب شد و در سال ۱۳۴۷ش، بازنشسته شد.[۲] او در ۵ ذی‌الحجه ۱۳۹۹ قمری در ۷۶ سالگی درگذشت و در حرم عبدالعظیم(س) دفن شد.[۳]

آقابزرگ از وی با کنیه ابی‌محمد و شهرت محدث یاد کرده است.[۴]

او در سال ۱۳۲۰ با دختر سید احمد طالقانی، خواهر جلال آل احمد ازدواج کرد و از وی صاحب ۸ فرزند شد.[۵]

 

تحصیل و تدریس

محدث دروس حوزوی را در ارومیه نزد سید علی ولدیانی و سید حسین عرب‌باغی فرا گرفت.[۶] سید حسین عرب باغی او را محدث خواند.[۷] سپس چهار سال در حوزه علمیه مشهد درس خواند. او می‌خواست برای ادامه تحصیل به نجف برود، اما موفق نشد.[۸] در سال ۱۳۴۲ش، از رساله دکتری خود در رشته ادبیات عرب دفاع کرد. وی را در ردیف شاگردان ابوالحسن شعرانی نیز نام برده اند.[۹]

او از آقا بزرگ تهرانی، محمدعلی معزی دزفولی و دیگران اجازه روایت داشت.[۱۰]

 

تدریس

او از سال ۱۳۱۸ش در دبیرستان نظام تبریز و پس از مهاجرت به تهران، در دبیرستان‌های این شهر ادبیات فارسی و عربی درس می‌داد. از سال ۱۳۳۵ش تا ۱۳۴۷ش در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد.[۱۱]

 

فعالیت پژوهشی

فعالیت‌های او در تحقیق و پژوهش که بیش از ۷۰ اثر است، به سه دسته تقسیم می‌شوند:

تصحیح

از محدث تصحیح بیش از ۷۰ جلد کتاب و رساله چاپ شده است. تاریخ چاپ نخستین تصحیح وی سال ۱۳۲۴ش و آخرین آنها سال ۱۳۵۸ش است. برخی از کتاب های تصحیح شده به دست وی همچون تصحیح کتاب الاربعین عن الاربعین من الاربعین فی فضائل امیرالمومنین تألیف منتجب الدین رازی چاپ نشده است.[۱۲] شیوه وی در تصحیح کتاب‌ها، نقادانه بود. [۱۳] وی ضمن تصحیح مؤلف اثر را نیز معرفی می‌کرد. مهارت و جدیت او در تصحیح کتب مورد ستایش برخی از معاصران وی قرار گرفته است.[۱۴]

 

تصحیح تفسیر گازر، تألیف ابوالمحاسن جرجانی. تصحیح این کتاب حدود پنج سال طول کشیده است.

تصحیح تفسیر شریف لاهیجی، این تفسیر چهار جلد است که جلد سوم و چهارم آن را ابراهیم آیتی تصحیح کرده است.

تصحیح محاسن برقی، تألیف احمد بن محمد بن خالد برقی؛

تصحیح شرح فارسی «شهاب الاخبار|شهاب الأخبار» (کلمات قصار پیغمبر خاتم(ص) تألیف قاضی قضاعی.

تصحیح شرح فارسی «غرر الحکم و درر الکلم» آمدی، تألیف جمال الدین خوانساری است که انتشارات دانشگاه تهران، آن را در شش جلد به ضمیمه یک جلد فهرست، چاپ کرده است.

تصحیح میزان الملل تألیف علی بخش میرزا قاجار. (کتابی جدلی - کلامی)

تصحیح الصوارم المهرقه فی نقد الصواعق المحرقه، تألیف قاضی نورالله شوشتری.

تصحیح کتاب النقض و تعلیقات آن.

تصحیح دیوان ابوالرضا راوندی (سید ضیاءالدین ابوالرضا حسنی راوندی کاشانی).

تصحیح دیوان قوامی رازی (شرف الشعرا بدرالدین قوامی رازی از گویندگان نیمه اول قرن ششم هجری).

تصحیح نسائم الأسحار من لطائم الأخبار در تاریخ وزرا، تألیف ناصرالدین منشی کرمانی به سال ۷۲۵ق.[۱۵] محدث ارموی پس از سه سال تحقیق هویت مولف آن را تعیین کرد و اثبات می‌کند که مؤلف هر سه کتاب نسائم الأسحار، سمط العلی و درّة الأخبار، یک نفر است.

تصحیح کتاب الغارات، تألیف ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی. تعلیقات محدث بر این کتاب، بیش از دو برابر حجم اصل کتاب است و مقدمه‌ای در معرفی مؤلف آن آورده است.

فهرست منتجب الدین، تألیف منتجب الدین علی بن ابی القاسم قمی.(کتاب رجالی)

تصحیح شرح فارسی مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، از عبدالرزاق گیلانی.

 

تألیف

کشف الکربة فی شرح دعاء الندبه[۱۶]

شرح بر «الأصول الأصلیه» فیض کاشانی.

برگ سبز، که جُنگ نظم و نثر است.

ایمان و رجعت، در چهار جلد.

تشریح الزلازل بأحادیث الأفاضل؛

عشق و محبت[۱۷]

فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه محدث ارموی

 

ترجمه

ترجمه «وسیلة القربه فی شرح الندبه» که تاکنون چاپ نشده است.

محدث ارموی الفصول الفخریه احمد بن عنبه را با تصحیح سید کاظم موسوی به چاپ رساند. این کتاب علاوه بر مقدمه محدث، مقدمه‌ای نیز از جلال‌الدین همایی دارد.[۱۸]

 

کتابخانه

محدث ارموی کتابخانه شخصی داشت. در کتابخانه او نسخ‌هایی از کتب به دست مؤلفان آن‌ها و کتاب‌های چاپ بولاق، بمبئی، مصر و کلکته وجود داشت.[۱۹] بیش از ۱۵۰۰۰ جلد کتاب چاپی، ۳۰۰۰ نسخه چاپ سنگی و ۳۵۰۰ نسخه خطی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. پس از درگذشت وی کتابخانه او توسط مرکز احیاء میراث اسلامی در قم خریداری شد. در کتابخانه محدث اجازه‌هایی از عالمان وجود داشت.[۲۰]

 

 

پانویس

1. شریف‌رازی، اختران فروزان ری و طهران، ص۲۱۱.

2. جویا، مرحوم محدث ارموی احیاگر میراث تشیع، ۱۳۷۸ش، ص۷۴-۷۳.

3. شریف‌رازی، اختران فروزان ری و طهران، مکتبة الزهرا، ص۲۱۱.

4. آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۴۰۰.

5. بررسی ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد محدث ارموی، ص۵.

6. بررسی ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد محدث ارموی، ص۶.

7. جویا، مرحوم محدث ارموی احیاگر میراث تشیع، ۱۳۷۸ش، ص۷۴-۷۳.

8. شریف‌رازی، اختران فروزان ری و طهران، ص۲۱۱.

9. مطلبی، «نجوم امت - حضرت آیت‌الله علامه میرزا ابوالحسن شعرانی»، ص۷۶-۷۷.

10. محدث، مختصری از شرح حال و کتابشناسی آثار استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳.

11. جویا، مرحوم محدث ارموی احیاگر میراث تشیع، ۱۳۷۸ش، ص۷۴-۷۳.

12. محدث، مختصری از شرح حال و کتاب‌شناسی آثار استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳.

13. مردی، محدث ارموی؛ راوی شکوه ری، ص۳۰.

14. عطاردی، ترجمه الغارات، ۱۳۷۳ش، ص۱۹؛ نک: مردی، محدث ارموی؛ راوی شکوه ری، ص۳۷.

15. آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۱۳۳.

16. آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۶۰، ج۱۸، ص۵۵، ۴۰۰.

17. شریف‌رازی، اختران فروزان ری و طهران، مکتبة الزهرا، ص۲۱۲-۲۱۱.

18. جویا، آشنایی با مصححان و محققان: مرحوم محدث ارموی احیاگر میراث تشیع، ص۷۹.

19. بررسی ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد محدث ارموی، ص۷.

20. حسینی اشکوری، دفتر ثبت کتابخانه محدث ارموی، ص۲۳.

21. نام اصلی این تفسیر «جِلاء الاذهان و جَلاء الاحزان» است محدث در مقدمه‌ای به معرفی کتاب و نویسنده آن پرداخته است. او در این مقدمه پس از مقایسه تفسیر گازر با تفسیر ابوالفتوح، تفسیر گازر را برگرفته از تفسیر ابوالفتوح دانسته است وی اظهار تعجب می‌کند که چرا جرجانی نامی از ابوالفتوح نبرده است اما در تکلمه جلد یازدهم از سخن خود برگشته است. تفسیر گازر، مقدمه، به نقل از مردی، محدث ارموی؛ راوی شکوه ری، ص۳۱.

22. مصحح مقدمه‌ای به این کتاب نگاشته است وی در آن احمد برقی را معرفی و گفتار کسانی که به وی ضعف‌هایی نسبت داده‌اند، را رد می‌کند.

23. محدث باب ۶۹ را به این کتاب افزوده است؛ بابی که به نام معرفة الائمه، در مصباح الشریعه بوده، اما در برخی نسخه‌های آن حذف و باب معرفه الصحابه جایگزین آن شده است. محدث، مختصری از شرح حال و کتابشناسی آثار استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی، ۱۳۸۶ش، ص۱۳-۱۵.

 

منابع

آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، اسماعیلیان، قم و کتابخانه اسلامیه، تهران، ۱۴۰۸ق.

شریف‌رازی، محمد، اختران فرزوان ری و طهران، مکتبة الزهرا، قم، بی‌تا.

محدث، علی، کتاب ماه کلیات، مختصری از شرح حال و کتابشناسی آثار استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی، شماره ۱۱(پیاپی۱۱۹)، سال ۱۳۸۶ش.

جویا، جهانبخش، آشنایی با مصححان و محققان: مرحوم محدث ارموی احیاگر میراث تشیع، آینه میراث، شماره ۵ و ۶، تابستان ۱۳۷۸ش.

محدث، بررسی ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد محدث ارموی؛ گفت‌وگو با علی محدث

حسینی اشکوری، سید جعفر، دفتر ثبت کتابخانه محدث ارموی: سید جلال الدین محدث ارموی، نسخه پژوهی، شماره ۲، پاییز ۱۳۸۴ش.

ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات و شرح حال اعلام آن، ترجمه: عزیزالله عطاردی، انتشارات عطارد، ۱۳۷۳ش.

مردی عباسعلی، محدث ارموی، راوی شکوه ری، آیینه پژوهش، شماره ۸۰، ۱۳۸۲ش.