در گفت و گو با کارشناسان مطرح شد؛
افزایش 40 تا 50 درصدی قیمت میوه/ در طول دهه 90، میزان مصرف میوه و سبزیجات مردم ایران حدود 55 درصد کاهش یافته است!
به همان میزان که سهم میوه در سبد هزینه خانوار کاهش یافته همزمان سهم سایر اقلام این سبد غذایی همچون شیر و لبنیات، گوشت و مرغ و غیره نیز کوچکتر و کمتر شده است. رئیس اتحادیه بارفروشان می گوید: «میزان کاهش مصرف میوه بیش از ۴۰ درصد است؛ این امر به طور عمده در نتیجه کاهش قدرت خرید و شرایط اقتصادی است».
جی پلاس؛ ایرنا نوشت: در حالی که کارشناسان حوزه سلامت، مصرف میوه و سبزیجات را یکی از شرط‌ها برای سلامت جامعه می‌دانند اما آنان همراه با فعالان بازار میوه و تره‌بار ضمن بررسی روند افزایش قیمت‌ها در انواع محصولات باغی و صیفی‌جات، در مورد کاهش میزان مصرف این اقلام در سبد خانوار هشدار می‌دهند.
میوه‌های خوش‌رنگ و لعاب با عطر و طعم بهشتی که هر چه به سمت تابستان می‌رویم بر تعدد، تنوع و فراوانی آنها بیشتر می‌شود اما برخلاف انتظار نه تنها از قیمت آن کاسته نمی‌شود که روزبه‌روز هم بالاتر می‌رود. میوه‌هایی که در طبق‌ها و ظرف‌های میوه فروشی‌ها خودنمایی می‌کند و عطر و بوی آنها خریداران را وسوسه اما قیمتشان، آنها را منصرف می‌کند.
تا چند سال پیش شاید کسی فکر نمی‌کرد روزی میوه‌های به نرخ هر کیلویی ۸۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ هزار تومان ببیند؛ حتی اگر خارج از فصل باشد. البته بماند که برخی میوه‌های شیک و گرمسیری یا همان استوایی که وارداتی هستند، قیمت‌های بالایی داشته و دارند؛ میوه‌هایی که حتی اسمشان به گوش بسیاری ناآشناست؛ مانند «پاپایا» کیلویی۴۰۰ هزار تومان، «رامبوتان» ۵۰۰۰ تومان، «پشن فروت» ۶۰۰ هزار تومان، «بلوبری» یک میلیون تومان و ... .
از این میوه‌های خاص که بگذریم، بازار میوه‌های معمول و خاص چهار فصل ایران زمین که تنوع بسیاری هم دارد، در طول بیش از یک سال اخیر شاهد افزایش قیمتی محسوس و زیاده از حد بوده است.
بررسی میدانی قیمت‌ها در هفته پایان خرداد ۱۴۰۱ نشان می‌دهد: در آستانه ورود به تابستان و فراوانی میوه و ورود انواع میوه و صیفی‌جات به بازار ، قیمت‌ها همچنان بالاست؛ به طور مثال میوه‌هایی مانند توت فرنگی که در سطح خرده‌فروشی بسته به نوع، منطقه عرضه در شهر تهران و درجه کیفیت هر کیلو بین ۵۰ تا ۹۰ هزار تومان است؛ گوجه سبز حدود ۷۰ هزار تومان و بیشتر، هلو و زردآلو ۸۰ تا ۹۰ هزار تومان و بالاتر و گیلاس ۹۰ تا ۱۴۰ هزار تومان عرضه می‌شود.
موز کیلویی ۳۵ هزار تومان، طالبی و جانا ۱۸ تا ۲۰ هزار تومان، سیب قرمز هر کیلو بیش از ۲۸ هزار تومان، سیب زرد ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان، پرتقال تامسون ۱۳، پرتقال جنوب ۲۵ و پرتقال توسرخ ۳۰ هزار تومان است؛ البته هندوانه هر کیلو بین ۷ تا ۸ هزار تومان رسیده که می‌توان گفت تقریبا ارزانترین میوه بازار است اما وقتی همان را هم محاسبه کنید یک هندوانه کوچک بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان آب می‌خورد.
البته این شرایط در میادین میوه و تره‌بار شهرداری اندکی تعدیل می‌شود؛ چنانچه قیمت هر کیلو توت فرهنگی ۴۷ تومان، زردآلو درجه دو و سه کیلویی ۴۵ هزار تومان، موز ۳۷ هزار تومان، سیب زرد ۱۸ و سیب قرمز ۱۳ هزار تومان و ... است.
مشاهدات عینی در برخی بازارهای تره‌و بار نشان می‌دهد در حالی که بسیاری از افراد پیشتر میوه را کیلویی و حتی جعبه‌ای و کارتنی می‌خریدند اما در شرایط کنونی فقط به خرید محدود و چند عدد اکتفا می‌کنند. در مراکز تره‌بار حتی بارفروشان، میوه دوریز خود را نیز در انتهای روز با قیمتی کمتر می‌فروشند که با توجه به افزایش قیمت‌ها، استقبال از این نوع میوه‌ها افزایش یافته است.
تاثیر کاهش مصرف میوه بر سلامت
برخی کارشناسان، متوسط رشد قیمت میوه را نسبت به سال پیش دستکم ۴۰ تا ۵۰ درصد عنوان می‌کنند و بر تاثیر قیمت‌های افزایشی بر میزان مصرف مردم و کاهش هزینه‌کرد خانوارها برای خرید این بخش از سبد غذایی اذعان داشته و نسبت به کاهش مصرف هشدار داده‌اند؛ از آن‌رو که این شرایط در درازمدت می‌تواند برسلامت خانواده‌ها و به دنبال آن جامعه اثر منفی بگذارد.
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می‌گوید: از نظر تغذیه، سبزی و میوه دو گروه غذایی عمده و اصلی است که وجودش در سفره خانوار ضروری و منبع اصلی تامین‌کننده ویتامین، املاح و فیبر است. میوه و سبزیجات به دلیل داشتن فیبر بالا، انواع ویتامین‌ها و آب از ارکان اصلی و مهم سبد غذایی مطلوب و تامین کننده سلامت بدن است.
دکتر «زهرا عبداللهی» مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌افزاید: کمبود این گروه غذایی می‌تواند عوارض و بیماری‌های مختلف را که حتی خطرناک است، در پی داشته باشد.
به گفته وی، «تغییر در سهم میوه و سبزیجات در سبد مصرف خانوار با سلامت جامعه رابطه مستقیم دارد و باید بدان توجه جدی شود.»
دکتر «ناصر شاهنوشی» عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی نیز در این زمینه با تاکید بر اینکه الگوی مصرف ما در اساس مدیترانه‌ای است، می‌گوید: میوه و سبزیجات در این الگو سهم زیادی دارد، محصولاتی که به دلیل سرشار بودن از ویتامین‌ها و فیبر به سلامت مردم کمک می‌کند و حذف و کاهش مصرف آنها پیامدهای منفی در پی دارد.
شاهنوشی تاکید می‌کند: اگر بتوانیم سهم میوه و سبزیجات را در رژیم غذایی مردم افزایش دهیم، جامعه سلامت بیشتری خواهد داشت.
این در حالی است که در سال‌های اخیر روند مصرف میوه و سبزیجات کاهش داشته و همچنان هم این افت ادامه دارد. البته به تاکید برخی فعالان این حوزه، هر چند قیمت میوه افزایش محسوسی یافته اما این افزایش نرخ‌ها در مقایسه با سایر اقلام و کالاهای مصرفی اساسی خیلی گسترده و ادامه‌دار نبوده اما در جای خود در کوچک شدن سبد مصرفی میوه خانوار بی‌تاثیر نبوده است.
حتی به فرض اینکه هیچ افزایش قیمتی در بخش میوه و سبزیجات نداشته باشیم باز هم افزایش هزینه‌های خانوار در سایر بخش‌ها و ضرورت تامین نیازهای اولیه و کالاهای اساسی در عمل به کاهش هزینه‌کرد برای میوه و سبزی منجر می‌شود.
۲ کیلو در هفته؛ میزان میوه مصرفی هر خانوار ایرانی در سال ۱۳۹۹
بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، به طور متوسط میزان مصرف میوه خانوارهای ایرانی در دهه ۹۰ رقمی معادل ۱۲۴.۸۳ کیلوگرم بوده که از میانگین جهانی هم بالاتر است.(۱)
طبق این آمارها، در ابتدای این دهه یعنی سال ۱۳۹۱، متوسط مصرف میوه خانوار ایرانی در سال معادل ۱۵۱ کیلو و ۳۰۰ گرم بوده که این میزان از آن زمان تا پایان این دهه روند کاهشی به خود گرفته و در سال ۹۹ این میانگین به ۹۵.۱ کیلوگرم رسیده است. یعنی هر خانوار ایرانی در آن سال به طور متوسط هفته‌ای ۲ کیلوگرم میوه مصرف می‌کرده که به اذعان کارشناسان، این میزان از آن سال تاکنون در پی افزایش نرخ‌ها بویژه بعد از اجرای طرح اصلاحات اقتصادی دولتی در اردیبهشت‌ماه امسال کاهش بیشتر و محسوس‌تری هم داشته است.
در جدول زیر، مقایسه نرخ چند میوه پرمصرف در ۳۱ خرداد سال‌های ۱۳۹۹ و ۲۵ خرداد ۱۴۰۱ در سطح خرده‌فروشی در میادین میوه‌وتره بار شهرداری تهران و نیز متوسط قیمت خردادماه ۱۴۰۱ در سطح مغازه‌های میوه‌فروشی شهر ارائه شده است. ضمن آنکه قیمت میوه‌ها در سطح مغازه‌های میوه‌فروشی با محاسبه کمترین قیمت‌ها در زمان تهیه گزارش ارائه شده است. (۲)
این جدول نشان می‌دهد که نرخ میوه و صیفی روند رو به رشد و قابل توجهی داشته که این وضعیت در مورد سبزیجات هم از جمله سیب زمینی، کدو، بادمجان، گوجه فرنگی و مانند البته با شدت و حدت کمتری رخ داد.
کاهش ۵۵ درصدی مصرف میوه وسبزیجات در دهه ۹۰
عضو هیأت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی در این رابطه می‌گوید: در طول دهه ۹۰، میزان مصرف میوه وسبزیجات حدود ۵۵ درصد کاهش داشته است.
دکتر شاهنوشی می‌افزاید: طبق آمارهای رسمی، سرانه مصرف میوه در ابتدای سال ۹۰ تقریبا ۱۵۱ کیلوگرم بوده که این میزان در شهریور ۹۹ به رقمی حدود ۱۰۰ کیلوگرم کاهش یافته و در این دو، سه سال هم ادامه داشته است.
وی بیان می‌کند: این کاهش مصرف به طور عمده به‌دلیل افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم بوده و در واقع رشد هزینه‌ها از رشد تقاضا بیشتر است چون میوه به طور منطقی جزو کالاهای ضروری است و مشکل تولید و کاهش تولید هم نداشته‌ایم.
وی توضیح می‌دهد: به طور طبیعی افزایش قیمت تمام‌شده، کاهش قدرت خرید مردم و نیز حضور واسطه‌ها و دلالان بر این وضعیت و کاهش سرانه مصرفی اثر داشته است و همچنان هم این روند ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود حتی شدت یابد. در طول این سال‌ها سهم میوه در سبد خانوار بین ۱۴ تا ۱۸ درصد در نوسان بوده که باید این سهم ارتقا یابد.
اما در موضوع وضعیت سبد میوه مصرفی مردم در یکی، ۲ سال اخیر آمارهای رسمی مشخصی از سوی مرکز آمار ارائه نشده و فقط دست‌اندرکاران امر بر اساس برداشت‌های خود از میزان عرضه و فروش در میادین و سطح خرده‌فروشی و میادین تره‌بار شهرداری و غیره و برآوردهایی از این شرایط ارائه می‌کنند که بیانگر تداوم کاهش مصرف است.
چنانکه اواخر سال گذشته در پی تشدید این نوسان‌های قیمتی و افزایش نرخ میوه «معین‌الدین سعیدی» سخنگوی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با انتقاد از افزایش قیمت میوه در بازار گفت: قیمت شوک‌آور میوه، امنیت غذایی مردم را تهدید می‌کند.
وی افزود: اگر تدبیری از سوی دولت نشود شاهد این خواهیم بود که میوه در سبد غذایی مردم کمرنگ‌تر شود.
اینک بیش از چهار ماه از آن زمان می‌گذرد و دولت از اردیبهشت‌ماه اقدامات مهمی در قالب جراحی بزرگ اقتصادی، حذف ارز ترجیحی و آزادسازی نرخ برخی کالاهای اساسی را آغاز کرده که این خود موجب تغییرات جدی در بازار و نرخ کالاها شده و این وضعیت به طور قطع بر سبد میوه مصرفی خانوار نیز تاثیر خود را داشته است.
کاهش مصرف صیفی‌جات و میوه
در همین رابطه «مصطفی دارایی‌نژاد» رئیس اتحادیه بارفروشان تهران با بیان اینکه به طور متوسط ۶۶ قلم میوه، سبزی و صیفی در میادین بار عرضه می شود، می‌گوید: در حوزه سبزیجات مصرف روزانه خیلی تغییر نکرده اما محصولات فرنگی (مثل شلغم، هویج، فلفل، گوجه و خیار) بین ۱۵ تا ۲۰ درصد و حدود ۳۰ درصد نیز در مصرف صیفی‌جات کاهش داشته‌ایم که البته اوایل امسال با افزایش تولید و کاهش قیمت‌ها مصرف اندکی بهبود یافت اما دوباره روند کاهشی به خود گرفته است.
دارایی‌نژاد، میزان کاهش مصرف میوه را بیش از ۴۰ درصد بیان کرده و می‌گوید: این امر هم به طور عموم به دلیل کاهش قدرت خرید و شرایط اقتصادی است.
وی با بیان اینکه نوسان‌های قیمت در برخی از میوه‌ها ۲ برابر و بیشتر هم بوده است، اضافه‌می‌کند: به طور مثال یک میوه که پارسال در میدان‌بار کیلویی هفت هزار تومان بود اینک به هر کیلو ۲۰ و ۲۵ هزار تومان رسیده؛ با این حال متوسط افزایش‌ها در میادین بار حدود ۳۰ درصد است.
وی توضیح می‌دهد: وقتی این میوه به بازار مصرف و خرده‌فروشی می‌رسد؛ گاه درصد رشد بیش از ۲ برابر و بیشتر هم می‌شود.
او می‌گوید: سبد مصرف میوه خانوار مقداری کوچک شده و اگر در گذشته یک فرد در هر خرید خود ۵ کیلو میوه می‌خرید، اکنون به یک کیلو رسیده است.
دارایی‌نژاد با بیان اینکه امسال تولید میوه وضعیت خوبی دارد، ادامه داد: کمبود و مشکلی در بخش تولید نداریم اما نوسان‌های قیمتی زیاد است.
افزایش نرخ محصولات کشاورزی همپای سایر کالاها
«فاطمه پاسبان» عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه طبق اطلاعات مرکز آمار، نرخ میوه و تره‌بار به طور متوسط نسبت به سال پیش بیش از۵۰ درصد و حتی بیشتر رشد داشته است، می‌گوید: قیمت محصولات کشاورزی و غذایی همپای سایر کالاها و حتی بیش از آنها رشد داشته؛ ضمن آنکه این رشد از استانی به استان دیگر متفاوت است.
وی می‌افزاید: با افزایش قیمت‌ها، مصرف هم کم شده اما تاثیر آن به طور طبیعی بر دهک‌های پایین درآمدی خیلی زیاد است و در این شرایط، این اقشار نهایت بتوانند کالاهای اساسی را تامین کنند.
پاسبان همچنین می‌گوید: افزایش تورم و هزینه‌های تولید مانند سم، کود، نیروی کار و غیره، همواره بر قیمت تمام‌شده تولید اثر مستقیم دارد چنانکه در دو، سه سال اخیر در نتیجه بروز کرونا شاهد افزایش دستمزدها و سایر هزینه‌ها بودیم و در یکسال اخیر هم بر شدت آن افزوده شده است.
اولویت تامین مواد غذایی سیرکننده است
وی توضیح می‌دهد: در کشور ما اگر در نتیجه یک اتفاق، قیمت‌ها افزایش یابد، بعد از برگشت به شرایط عادی، قیمت‌ها دیگر به شرایط معمول بازنمی‌گردد، چنانکه شوک ناشی از کرونا هم بر بازار پایدار ماند.
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان رضوی می‌افزاید: در واقع تورم بیش از ۴۰ درصدی در عمل بخشی از سبد مصرفی خانوارها را حذف می‌کند و در این میان مواد غذایی که برایشان اولویت و به نوعی سیرکننده نیست، حذف می‌شود در حالی که مصرف میوه بر سلامت افراد، ضریب هوشی و بهره‌وری و غیره به شدت اثرگذار است اما گروه‌های پایین درآمدی فقط فکر سیر شدن هستند و کم نیستند خانوارهایی که میوه مصرف نمی‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: در این میان رشد تورم موجب شد تا هزینه کود و سم، انرژی، بسته‌بندی، جمع‌آوری، جعبه کردن و نیز حمل‌ونقل میوه و غیره افزایش یابد؛ ضمن آنکه هزینه‌های ناشی از ضایعات که کم هم نیست نیز بر این بار، اضافه کرده که همه اینها از مزرعه تا بازار بر تولید اثر تورمی دارد.
افزایش قیمت میوه‌ها بیش از سایر کالاها نیست
اما دکتر «ناصر شاهنوشی» عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد می‌گوید: نمی‌توان گفت قیمت محصولات دیگر بالا برود اما میوه ثابت بماند که اگر این شود، معادله به ضرر بخش کشاورزی و باغبانی است.
وی در این رابطه تصریح می‌کند: قیمت میوه افزایش یافته اما این افزایش از متوسط رشد نرخ سایر مواد خوراکی و کالاهای اساسی بیشتر نبوده است؛ از این‌رو سهم میوه در سبد هزینه خانوار تغییر عمده‌ای نکرده؛ چنانکه اگر سهم میوه و سبزی در این سبد در طول یک دهه گذشته ۱۵ تا ۱۸ درصد بوده اکنون هم همین حدود است.
وی اضافه می‌کند: در واقع به همان میزان که سهم میوه در این سبد کاهش یافته همزمان سهم سایر اقلام این سبد غذایی همچون شیر و لبنیات، گوشت و مرغ و غیره نیز کوچکتر و کمتر شده است.
او توضیح می‌دهد: به طور طبیعی کاهش مصرف به‌دلیل افزایش قیمت‌ها در این بخش وجود داشته اما این کاهش مصرف در دیگر محصولات مانند گوشت، برنج، مرغ و غیره شاید با شدت بیشتر و روند محسوس‌تری بوده است.
وی عنوان می‌کند: از سویی رشد هزینه‌ها از رشد تقاضا بیشتر بوده، چون میوه به طور منطقی جزو کالاهای ضروری است و مشکل تولید و کاهش تولید نداشته‌ایم؛ کاهش مصرف بیشتر به‌دلیل افزایش قیمت‌ها بوده و به طور طبیعی افزایش قیمت تمام شده و نیز حضور واسطه‌ها و دلالان بر این وضعیت و کاهش سرانه مصرف اثر داشته است.
در واقع برای این افزایش نرخ‌ها هم در این مدت دلایل متعددی بیان می‌شود که از افزایش هزینه‌های تولید مانند آب و برق، کود، سم و غیره تا حمل‌ونقل، فقدان سیاست‌گذاری درست در کنترل بازار و نیز برنامه‌ریزی ناپایدار برای صادرات و واردات مناسب محصولات کشاورزی و غیره عنوان می‌شود.
نایب رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی نیز می‌گوید: نرخ میوه و تره‌بار، روند افزایشی زیادی نداشت اما بعد از اجرایی شدن اصلاحات اقتصادی دولت، با کاهش قدرت خرید و سردرگمی مردم، میزان تقاضا برای خرید میوه کاهش یافته است. اکنون هنوز مردم نمی‌دانند مخارج و هزینه‌ها را چگونه مدیریت کنند.
تاثیر تورم بر میوه نسبت به سایر کالاها متفاوت است
در همین رابطه رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی هم با بیان اینکه در بازار میوه و تره بار در سال‌های گذشته تورم و نیز اثرات طرح‌هایی مثل اصلاحات اقتصادی اخیر دولت را همواره داشته‌ایم، می‌گوید: اما این تورم نسبت به کالاهای دیگر متفاوت و به شکلی خاص است.
اسداالله کارگر می‌افزاید: به طور عام، افزایش قیمت در میوه، سبزی و صیفی مقطعی است و اگر نرخ محصولی افزایش یابد این رشد قیمتی در مقطعی دیگر روند کاهشی به خود می‌گیرد اما در ماه‌های اخیر روند فزاینده نرخ‌ها در همه کالاهای اساسی منجر به افزایش پایدار در قیمت میوه شده است.
وی ادامه می‌دهد: در واقع تا پیش از این برای مدیریت قیمت میوه‌ها نیاز به اقدامات نظارتی و قیمت‌گذاری‌های آنچنانی نبوده و خود به خود نرخ‌ها در زمان فراوانی محصول افت می‌کرد چنانکه میوه‌های نوبرانه قیمت بالایی دارند اما به مرور با رسیدن فصل فراوانی و تولید انبوه، این قیمت‌ها می‌شکند اما امسال اینگونه نشد.
وی می‌افزاید: با همه اینها، وضعیت میوه و صیفی با رشد قیمت سایر اقلام قابل مقایسه نیست چنانکه برخی کالاهای اساسی ۱۰۰، ۲۰۰ درصد و حتی بیشتر رشد یافته اما در میوه و سبزیجات این رشد در حد ۲۰، ۳۰ درصد است.
افزایش تقاضا برای میوه‌های کم‌کیفیت
اما در عین حال، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی در گفت‌وگو با یک رسانه با اشاره به افزایش تقاضا برای میوه‌های کم‌کیفیت (دور ریز) بیان می‌کند: هر چند این نوع از میوه‌ها پیش از این مشتریان خود را داشته که به طور عام افراد بسیار ضعیف جامعه و تولیدکنندگان فرآورده‌های میوه بودند اما طبق گزارش همکاران ما، متقاضیان این نوع از میوه‌ها در حال افزایش است.
کارگر با بیان اینکه افزایش تقاضا برای این نوع میوه‌ها، برخی از میوه‌فروشی‌ها را به فکر فروش میوه‌های کم کیفیت(دورریز) به جای عرضه رایگان انداخته است، می‌افزاید: البته میوه‌های دور ریز بسیار کمتر از میوه‌های سالم قیمت‌گذاری می‌شود اما به هر حال دیگر رایگان نیستند و این‌روزها عموما حذف جعبه میوه‌های دور ریز در خارج از مغازها به همین دلیل است.
وضعیت کنونی منجر به مدیریت مصرف شده است
وی در عین حال تصریح می‌کند: ما منکر گرانی و کوچک شدن سفره مردم نیستیم و آن را تائید نمی‌کنیم اما این شرایط برای بخشی از جامعه موجب شده تا مصارف را مدیریت کرده و کمتر و به روز خرید کنند.
کارگر می‌افزاید: سبد مصرف میوه‌وتره‌بار تامین‌کننده ویتامین و فیبر و بخش مهمی از نیازهای بدن انسان است و مردم به ضرورت و اهمیت مصرف آن رسیده‌اند؛ با این حال می‌گوییم مصرف میوه خیلی کاهش نیافته و دلیل هم برای آن این است که مردم مصرف می‌کنند زیرا برای بدن ضرورت دارد اما این مصرف را مدیریت می‌کنند؛ به طور مثال در هفته به جای ۴ بار، یک بار و به روز و به تناسبِ حداقل نیاز خرید می‌کنند.
وی تصریح می‌کند: شرایط کنونی به طور قطع در مصرف میوه اثر مستقیم دارد اما چون در فصل فراوانی میوه هستیم و تنوع میوه‌ای زیاد بوده، مصرف میوه به ویژه ارزان‌ترها بیشتر شده است.
راهکار چیست؟
۱. ضرورت اصلاح روش‌های فروش میوه
کارگر از جمله راهکارهای کاهش فشار بر خانوارها برای تامین میوه را حذف برخی از روش‌های فروش که قیمت میوه را بالا می‌برد، بیان کرده و توضیح می‌دهد: یکی از روش‌های فروش میوه، دستچین است که این روش فروش علاوه بر افزایش قیمت برای مصرف‌کننده موجب افزایش ضایعات نیز شده است.
وی این روش را برای زمانی مناسب دانست که شرایط اقتصادی بیشتر مردم در سطح مساعدتری بود اما در شرایط کنونی حذف این روش را ضروری است.
رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی می‌گوید: حذف این روش، به بهره‌مندی تعداد بیشتر مردم از میوه‌ها در یک سطح کیفی با قیمت مناسب منجر می‌شود و به‌گونه‌ای اجرای عدالت برای بخش بیشتری از مردم است.
وی توضیح می‌دهد: زنجیره تولید تا عرضه یک چرخه است که همه اجزا آن مستقیم بر هم اثر دارند؛ هر نوع گرانی در یک بخش بر سایر حوزه ها اثر دارد، اگر این افزایش نرخ‌ها امروز بر تولید تاثیرگذار نباشد در آینده‌ای نزدیک به شدت این حوزه را متاثر می‌کند ضمن آنکه اکنون هم تاثیر خود را بر این بخش گذاشته است.
وی می‌افزاید: به عنوان مثال کارگری که در مزرعه کار می‌کند در پی افزایش نرخ مرغ، تخم‌مرغ و روغن و غیره، ناچار به افزایش دستمزد خود است؛ به همان نسبت، قیمت کود و سم و نهاده‌ها و غیره هم افزایش یافته و می‌یابد.
از نگاه وی، به احتمال زیاد در تابستان امسال، طبق سال‌های گذشته مشکلی نخواهیم داشت زیرا در این فصل از نوبری‌های بهاری، به فصل تولید انبوه می‌رویم و تنوع میوه هم زیاد است و این خود به خود بر تعدیل نرخ ها تاثیر می‌گذارد.
۲. عمده افزایش قیمت‌ها در مرحله بعد از تولید است
رئیس اتحادیه بارفروشان تهران هم با تاکید بر اینکه مشکل و کمبودی در تولید نداریم، می‌گوید: در واقع اگر برنامه مشخص و مدونی برای ساماندهی بخش کشاورزی و تولید داشته باشیم و هزینه‌هایی که بی‌رویه به بخش کشاورزی تحمیل و منجر به افزایش قیمت تمام‌شده می‌شود مدیریت شود، می‌توان تولید پایدار و خودکفایی را رقم زد در عین آنکه محصول با قیمت مناسب‌تری در اختیار مردم قرار گیرد.
دارایی‌نژاد بیان می‌کند: قیمت سم و کود از پارسال تاکنون رشد قابل توجهی داشته، سبدهای میوه که پارسال حدود ۶ تا ۷ هزار تومان بود امسال دوبرابر شده، کاغذ کرافت بسته‌بندی پارسال ۱۸هزار تومان بود که اکنون بیش از۵۰ هزار تومان است؛ ضمن آنکه هزینه‌های حمل‌ونقل و غیره، همه بر هزینه‌های کشاورز و قیمت تمام‌شده محصول افزوده است.
وی می‌افزاید: در همه زمینه‌ها بیش از ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته‌ایم؛ با این حال افزایش قیمت محصول تولیدی به نسبت این اقلام زیاد نبوده و عمده رشد قیمت‌ها در مرحله بعد از تولید تا عرضه ایجاد می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه سال زراعی جاری از نظر تولید مطلوب است، ادامه می‌دهد: عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت است و وقتی محصول زیاد باشد به طور طبیعی قیمت‌ها می‌شکند اما در کنار تامین محصول مورد نیاز بازار باید نظارت‌ها هم جدی و گسترده باشد.
وی ادامه می‌دهد: کامیون‌ها فقط در یک هفته، کالاها را جابه‌جا نکردند که در نتیجه قیمت محصولات کشاورزی در بازار به شدت افزایش یافت. در واقع ما در آن زمان کمبود بار نداشتیم بلکه محصول تولیدی عرضه نشد.
وی می‌گوید: قیمت سیب زمینی، گوجه فرنگی و پیاز و غیره با ورود تولیدات به بازار در اردیبهشت‌ماه تا حدی تعدیل و شکسته شد.
«مجتبی شادلو» نایب رئیس اتحادیه باغداران نیز می‌گوید: به جز محصولات استراتژیک در بحث سایر محصولات، بازار تعیین‌کننده است. به طور مکرر همزمان با آغاز برداشت اعلام کردیم تولیدات کشاورزی ما به جز محصولاتی که به خودکفایی نرسیده است، در محصولات باغبانی به صورت عام و در برخی محصولات زراعی اگر صادرات نشود بازار کشش مصرف این حجم کالا را ندارد.
وی ادامه می‌دهد: تولید محصولات باغبانی با توجه به اینکه درختان بارور هستند یک امر قطعی و ادامه‌دار است و در عمل تاثیر این چالش بر بخش باغبانی بیشتر است؛ ضمن آنکه نبود بازار پایدار و وضعیت روشن موجب شد تولیدکننده دچار سردرگمی شده و در تولید متضرر شود.
وی می‌افزاید : مدیریت این فضا راهکار دارد اما در همه دولت‌ها نادیده گرفته شده است.
شادلو می‌افزاید : عمده کار دولت در بحث تنظیم بازار، مربوط به شب عید است؛ چنانکه پیش از نوروز امسال عنوان شد ۵۰ هزار تن میوه برای مدیریت این بازار خریداری کردند حال آنکه ورود دولت به حوزه خریدوفروش منطقی نیست زیرا وقتی پای دولت به میان می‌آید حواشی و پیامدهایی دارد.
وی با بیان اینکه فقط تولیدات باغبانی کشور سالانه فقط ۲۵ میلیون تن است که از این میزان افزون بر ۱۰ میلیون تن متعلق به سیب و پرتقال است، ادامه می‌دهد : دولت پارسال از کل این میزان فقط ۵۰ هزار تن آن هم برای تنظیم بازار میوه شب عید خریداری کرد که همان هم حرف و حدیث‌های بسیاری همراه شد.
وی می‌گوید: این در حالی است که هر ساله همه ۲۵ میلیون تن تولیدات بخش باغبانی کشور بدون آنکه سرو صدایی به پا شود، عرضه شده و هیچ سر و صدایی هم ایجاد نمی شود اما خریداری ۵۰ هزار تن محصول توسط دولت کلی حواشی به دنبال داشت.
وی عنوان می‌کند: اگر هماهنگی و مدیریت لازم اعمال می‌شد، حداقل بیش از ۴.۵ میلیون تن سیب درختی باید صادر می‌شد که با همه پیگیری‌ها، فشارها و تبادل سیب برای تامین و واردات موز فقط یک میلیون تن از این محصول صادر شد که کل صادرات ما همین میزان است.
وی با یادآوری اینکه سیب و پرتقال دو محصول عمده تولیدی ماست، می‌گوید : سال ۹۹ این محصول در باغ‌ها، کیلویی ۶ تا ۸ هزار تومان بود اما با تورم بسیار بالا این تولید سال گذشته متناسب با نرخ این تورم بالا نرفت و در عمل تولید توجیه اقتصادی نداشت. چنانکه پارسال هر کیلو سیب درختی زیر ۵ هزار تومان در باغ فروش رفت.
نایب رئیس اتحادیه باغداران با بیان اینکه عملا این وضعیت ۱۰۰ درصد زیان در پی داشته است، عنوان می‌کند: اما این شرایط نابسامان، به نبود کشت و یا کاهش تولید منجر نمی‌شود چون باغات تولید مستمر چندین ساله دارند اما در محصولات جالیزی، سبزی و صیفی که سالانه کشت می شوند عملا درسال فراوانی محصول، کشاورز بیچاره می‌شود و سال بعد اقدام به کشت محصول نکرده و شاهد افت شدید تولید در بازار هستیم و با کاهش تولید، هم کشاورز و هم مصرف‌کننده متضرر می شود اما در هر دو صورت دلال‌ها سود می‌کنند.
وی تصریح می‌کند: اگر مدیریت و اختیار کار به خود بخش خصوصی واگذار شود و دولت اهرم‌های احتیاطی و نظارتی خود را برای مدیریت این فضا به میان آورد، بازار خودبه خود می‌تواند خود را تنظیم می‌کند. در واقع دخالت دولت، رانت و اختلاس و غیره ایجاد می‌کند؛ باید کار به دست مردم سپرده و اختیاراتی که باید، به آنها واگذار شود.
۳. کار باید به بخش خصوصی واگذار شود
شادلو می‌افزاید: تامین غذای بازار داخلی اولویت اول ماست اما اگر برنامه‌ریزی مشخص و اصولی برای تولیدات کشور و نیز الگوی کشت متناسب با هر منطقه داشته باشیم به طور قطع می‌توانیم بهترین بهره را ببریم در حالی که وقتی امسال محصولی تولید و به قیمت تمام‌شده از کشاورز خریداری نشده و از بین برود سال بعد انگیزه‌ای برای تولید نمی‌ماند.
وی ادامه می‌دهد: تولید با این مشکلات و دشواری‌های بسیار در مسیر تولیدکننده و محدودیت‌های منابع آب و خاک و غیره انجام می‌شود اما بعد می‌بینیم قیمت هر کیلو محصول تولیدی از هزینه آب مصرفی کمتر است.
وی تصریح می‌کند: قرار نیست دور تسلسل بزنیم بلکه باید حرکت رو به جلو باشد؛ برای این منظور هم دولت باید از این همه تولی‌گری دست برداشته و نقش پشتیبان و حمایت‌کننده و تصدی‌گری خود را ایفا کند.
شادلو معتقد است: باید کار به خود بخش خصوصی واگذار شود اما در این راستا تاکنون فقط شعار داده‌ایم.
وی می‌گوید: در این سال‌ها صادرات کشاورزی را جدی نگرفتند و حوزه دیپلماسی و معاونت بازرگانی و اقتصادی وزارت خارجه وظیفه خود را برای روان‌سازی فرآیند صادرات و تسهیل آن انجام نداده و در مسیر صادرات این محصولات، کارشکنی‌ها و عدم برنامه‌ریزی‌ها شرایط را تشدید کرده است.
در واقع این روزها که روند نزولی سهم میوه در سبد مصرفی خانوار شدت یافته باید راه‌چاره‌ای برای این امر اندیشید؛ موضوعی که از ابعاد مختلف نیازمند توجه است.
برای آنکه مصرف میوه به دلیل اهمیت آن در سلامت جامعه مدیریت و حفظ شود، باید تولید را حفظ و حمایت کرد؛ حمایت تولید در گروی کاهش هزینه نهاده‌ها، عدم تحمل هزینه بر بخش، تکمیل زنجیره تولید تا عرضه و نیز صادرات است؛ در واقع باید مصرف داخلی و صادرات، هر دو در کنار هم دیده شود تا تولید و تولیدکننده بتواند محصولی با کیفیت و قیمت مناسب و سود مطلوب عرضه کند و در این چرخه، مدیریت و نظارت بخش‌های نظارتی نیز بسیار مهم است.
پی‌نوشت:
۱. ماخذ جدول و آمار مربوط به متوسط مقدار و سرانه مصرف انواع میوه و سبزی خانوارها در دهه ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران است.
۲. منبع تهیه جدول نرخ میوه‌ها در میادین میوه‌وتره بار شهرداری تهران در خردادماه ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ سایت «بازار» بوده که لینک‌های مورد استناد هم در زیر درج شده است.
۳۱خردادماه ۱۳۹۹ yun.ir/nrlj۷c
۲۴ خردادماه ۱۴۰۱ yun.ir/ic۶qq۸
دیدگاه تان را بنویسید