در ایران آب هست، مدیریت نیست! - محمد درویش، فعال محیط زیست: 12 برابر نیاز کشور منبع آب داریم، مدیریت نداریم

جی پلاس؛ فرهیختگان نوشت: حتما متوجه گرمای بیش از حد هوای پایتخت در آخرین ماه از فصل بهار شده‌اید. طبیعی است؛ چراکه نزدیک به تابستان و در شرف ورود به این فصل هستیم اما هنوز اوایل خرداد بود که تهران روزهای با دمای بالای 30 درجه را تجربه کرده و گرمای هوا شهروندان را حسابی کلافه کرده است. معاون اداره کل هواشناسی استان تهران به‌تازگی از افزایش دما طی هفته جاری، خیزش گردوخاک و وقوع توفان لحظه‌ای خبر داده است.

به گفته این منبع «تهران درحال تجربه هوای تابستانی در فصل بهار است، با توجه به اینکه تا پایان هفته جاری استقرار هوای گرم و روند افزایش دما با شیبی ملایم در انتظار است، مصرف برق به‌دلیل استفاده از سیستم‌های برودتی افزایش خواهد یافت، بنابراین در چنین شرایطی مدیریت مصرف انرژی درتمامی مجموعه‌ها، ادارات و منازل ضروری است.» از طرفی میزان حجم کل مخازن سدهای استان تهران که درحال‌حاضر ۶۳۲ میلیون مترمکعب در سال گذشته ۸۰۳ میلیون مترمکعب بوده، با مصرف بیش از ۶۰ هزار مگاوات برق در روز گذشته، رکورد کشوری مصرف برق نیز شکسته شده است. با کاهش حجم بارندگی بیش از 20 درصد نسبت به سال گذشته، حجم ذخایر سدهای پنجگانه تهران نسبت به سال گذشته، 22 درصد کاهش پیدا کرده و این درحالی است که سطح مصرف روزانه آب در پایتخت نیز با رسیدن به 3543هزار مترمکعب، نسبت به مصرف سال گذشته، افزایشی 12درصدی را تجربه کرده است. آیا این افزایش دمای زودرس، کاهش منابع آبی استان و افزایش مصرف آب و برق در پایتخت ما را به‌سمت یک بحران قریب‌الوقوع در تابستان پیش رو سوق می‌دهد؟

ضمن بررسی‌های آمارها و داده‌ها در این خصوص، با کارشناسان حوزه محیط‌زیست، هواشناسی و منابع آبی گفت‌وگوهایی داشتیم تا به سوال فوق پاسخ دهیم.

حجم ذخایر سدهای پنجگانه تهران بیش از 22 درصد  نسبت به سال پیش کاهش داشته است

طبق گفته مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران «حجم ذخایر پنج سد امیرکبیر، طالقان، لتیان، لار و ماملو درحال‌حاضر به ترتیب ۱۳۰، ۲۵۳، ۶۱، ۱۲۲، ۶۶ میلیون مترمکعب است، درحالی‌که در زمان مشابه سال گذشته، حجم ذخایر آبی پنج سد مذکور، به ترتیب ۱۸۳، ۲۹۶، ۶۲، ۱۵۶، ۱۰۷ میلیون مترمکعب بوده است.» محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای تهران، هفته گذشته درباره وضعیت منابع آبی استان گفته بود: «با ثبت بیش از ۱۸۰ میلی‌متر باران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، ذخایر سدهای تامین کننده آب استان تهران، به ۶۳۲ میلیون مترمکعب رسید. میزان حجم کل مخازن سدهای استان تهران درحال‌حاضر ۶۳۲میلیون مترمکعب است که این میزان در سال گذشته ۸۰۳ میلیون متر مکعب بوده است. میزان بارش‌ها از ابتدای خردادماه سال‌جاری تاکنون ۰,۹ میلی‌متر بوده که این مقدار در مدت مشابه سال گذشته رقم ۶,۸ میلی‌متر بود. بررسی وضعیت ورودی سدهای استان تهران نشان می‌دهد که میزان ورودی به مخازن در سال آبی جاری ۸۸۴, ۸ میلیون مترمکعب رسیده که نسبت به ورودی ۱۱۱۸, ۶ میلیون مترمکعبی در مدت مشابه سال آبی گذشته ۲۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. خط قرمز وزارت نیرو تامین آب شرب پایدار است. با توجه به شرایط اقلیمی کشور و فصل گرمای پیش‌رو، رعایت الگوی بهینه مصرف در بخش‌های مختلف مصرف امری ضروری است و باید موردتوجه همه اقشار جامعه قرار گیرد.»

توان اکولوژیکی پایتخت، حداکثر جوابگوی 3 میلیون نفر است

محمد درویش، فعال و پژوهشگر حوزه محیط‌زیست علت بحران منابع آبی و حجم مصرف بیش از حد انرژی در پایتخت را عدم توجه به توان اکولوژیکی این شهر می‌داند. به گفته وی «منطقه‌ای که تهران بر رویش مستقرشده به وسعت ۷۵۰ کیلومترمربع مطابق بررسی‌هایی که اکولوژیست‌ها انجام داده‌اند، بر مبنای منابع آبی و خاکی که در اختیارش بود که در جوار کوهستان چهارهزار متری توچال قرار داشت، بهترین سرویس را می‌تواند حداکثر به سه‌میلیون نفر بدهد اما الان در شرایطی با هم صحبت می‌کنیم که در تهران دست‌کم 10 میلیون نفر اقامت شبانه دارند و ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر تردد روزانه در این شهر دارند. درواقع تهران اسیر پدیده‌ای شده است که از آن به‌عنوان جزیره گرمایی یاد می‌کنند. طبیعی است زمانی که ما به واقعیت‌های مسلم اکولوژیکی توجه نکنیم با بحران روبه‌رو می‌شویم. تهران الان در بین همه پایتخت‌های جهان بالاترین نرخ فرونشست زمین را دارد،این شهر از نظر آمار بزهکاری، طلاق، اعتیاد و فحشا و نیز یکی از بالاترین رقم ها را در کشور به خود اختصاص داده است و براساس گزارش‌هایی که سازمان زندان‌ها و نیروی انتظامی منتشر می‌کنند، وقت و انرژی بخش بزرگی از نیروی انتظامی کشور برای مقابله با بزهکاری‌هایی است که یا در تهران انجام می‌شود یا ریشه آنها به تهران بازمی‌گردد و همه این ماجراها به این برمی‌گردد که ما توان اکولوژیکی تهران را به‌رسمیت نشناخته‌ایم و گمان کرده‌ایم اگر از رودخانه کرج برای تهران آب بیاوریم، اگر از سرشاخه‌های سپیدرود و قزل‌اوزن، از طالقان برای تهران آب بیاوریم، اگر از مسیر رودخانه لار که به‌سمت مازندران و خزر می‌رفت به تهران آب اختصاص دهیم -و حالا هم می‌خواهیم از رودخانه هراز برای تهران آب بیاوریم - اینها یعنی داریم به تهران خدمت می‌کنیم اما هنوز هم متوجه نشده‌ایم که اینها نه‌تنها خدمت نبود، بلکه یک خیانت است به همه ایران.»

تهرانی‌ها بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب شرب کشور هستند

درویش در ادامه صحبت‌هایش بار دیگر می‌گوید کشور دچار کمبود منابع آب نیست و از بحران مدیریت رنج می‌برد؛ «غم‌انگیزتر اینکه الان هم عبرت نگرفته‌ایم، همین حالا بزرگ‌ترین طرح‌های مسکن مهر را در تهران داریم اجرا می‌کنیم و مصیبت و عظمت فاجعه دارد افزایش پیدا می‌کند. تهران بالاترین مصرف آب شرب را در ایران دارد درحالی‌که میانگین مصرف آب شرب در ایران 8.5 کل آب قابل استحصال کشور است، در استان تهران این رقم ۴۰ درصد است و در شهر تهران ۹۵ درصد است. بنابراین آن مساله‌ای که می‌گویند نگران مصرف آب در هنگام استحمام، مسواک و شست‌وشو نباشید، چون کل مصرف آب شرب شهری درمجموع رقم خاصی نیست، این در مورد شهری مثل تهران اصلا صادق نیست؛ چراکه اتفاقا بخش بزرگ آب در بخش شرب دارد استفاده می‌شود و غم‌انگیزتر اینکه به‌جای آنکه سراغ سرانه استاندارد مصرف آب شرب حرکت کنیم که ۱۵۰ لیتر است، در تهران بالای ۲۲۰ لیتر در روز برای هر شهروند آب مصرف می‌شود. نکته دیگر ان است که خود شرکت آب منطقه‌ای تهران اعلام کرده که دست‌کم ۳۰ درصد از آبی را که با این هزینه‌های گزاف در اختیار شهروندان قرار می‌دهد، در صورت‌حساب روزانه لحاظ نمی‌شود، یعنی یا به‌دلیل فرسودگی لوله‌ها درنهایت در دسترس مصرف‌کنندگان قرار نمی‌گیرد یا به‌دلیل وجود چند مشترک قلدر که اصلا پول آب را حساب نمی‌کنند یا به‌دلیل ضعف قوانین که به‌عنوان‌مثال در برخی مجتمع‌های ساختمانی فقط یک کنتور آب داریم، انگیزه‌ای برای شهروندان ایجاد نمی‌کنیم تا صرفه‌جویی کنند و برخلاف بسیاری از کلانشهرهای دنیا تفکیکی بین آب شرب و آب بهداشتی برای مصارف شست‌وشو قائل نشده‌ایم و همه اینها دست‌به‌دست هم می‌دهند تا پرتی آب در تهرانی که همین حالا با دریوزگی آب روبه‌رو است و با فرونشست زمین و افت سفره‌های زیرزمینی‌اش مواجه است، اینها همه بیشتر و بیشتر شوند.»

رکورد مصرف روزانه برق در کشور شکسته شد

در گزارش‌های قبلی گفته بودیم که براساس اظهارات عضو کمیسیون انرژی مجلس ایران «امسال در حوزه برق با رقمی حدود 14هزارمگاوات کمبود در تولید مواجه هستیم که این رقم خود را در خاموشی‌ها نشان خواهد داد»؛ رقمی که به گفته کارشناسان این حوزه در واقعیت تا 17هزار مگاوات می‌رسد، درحالی‌که سال گذشته این رقم تنها 11هزار مگاوات بود. بنابر آمار اعلامی از وزارت نیرو، مصرف برق کشور تا پایان اسفند 99، 287378 میلیون کیلووات ساعت بود و حال این رقم در اسفند 140 به 305353 میلیون کیلووات ساعت رسیده است. امروز اما از شرکت مدیریت شبکه برق ایران خبر می‌رسد که رکورد مصرف برق در کشور شکسته شده است؛ «مصرف برق کشور روز گذشته در ساعت ۱۴ و ۴۳ دقیقه مجدد مرز ۶۰هزار مگاوات را پشت سر گذاشت و به ۶۰ هزار و ۴۹۱ مگاوات رسید.» این درحالی است که طرح تشدید برخورد با مشترکان پرمصرف و طرح‌های تشویقی نظیر مصوبه تازه هیات‌دولت که براساس آن کشاورزانی که از برق چاه‌های کشاورزی در اوج مصرف برق یعنی 12 ظهر تا پنج بعدازظهر استفاده نکنند، کلا از پرداخت پول برق معاف خواهند بود، هم‌اکنون درحال اجراست اما مجموعه این اقدامات نه‌تنها مصرف برق در کشور را کاهش نداده، بلکه رکورد مصرف هم شکسته شده است. روشن است که افزایش دمای هوا در روزهای گذشته موجبات مصرف برق را  دوچندان کرده اما سوال این است که آیا گرمای هوا نسبت به سال پیش و سال پیش از آن تفاوتی داشته که نتوانیم این میزان مصرف را پیش‌بینی کنیم؟

عدم همکاری بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان برق کشور با دولت

تا امروز این رکوردشکنی و این افزایش قابل‌توجه حجم مصرف برق در شبکه کشوری، منجر به خاموشی در پایتخت نشده است، آیا وضعیت به همین صورت خواهد ماند یا با ورود به فصل تابستان قرار است دوباره شاهد خاموشی‌های متعدد و آزاردهنده در سطح شهر باشیم؟ محمد درویش، فعال و پژوهشگر حوزه محیط‌زیست می‌گوید: «صددرصد ما به خاموشی خواهیم رسید، اصلا در این شک نکنید و یکی از مهم‌ترین دلایل خاموشی نیز صنایع به‌شدت انرژی‌بری هستند که در هر شرایطی فعالند. فقط فولاد مبارکه اصفهان به‌تنهایی بیشتر از شهر اصفهان و شهرستان‌های اطرافش برق مصرف می‌کند، یعنی بیش از یک کلانشهر 2.5میلیون نفری برق مصرف می‌کند. ما مثل همین فولاد مبارکه اصفهان چندین پروژه بزرگ صنعتی داریم که آنها کمترین میزان همکاری را با وزارت نیرو دارند و متاسفانه به‌جای آنکه تمرکز فعالیت‌هایشان را بگذارند در ساعت‌هایی که کمترین میزان مصرف برق را داریم، یعنی از ۱۱ شب تا ۷ صبح، به این خاطر که از حمایت‌های رانتی برخوردارند، انگیزه‌ای برای این کارها ندارند و می‌گویند حتی اگر لازم باشد، ما برای خودمان نیروگاه می‌زنیم این مجموعه‌هایی که می‌گویند ما می‌خواهیم برای خودمان نیروگاه بزنیم، فکر این را نمی‌کنند که این نیروگاه جدید یعنی انتشار دی‌اکسیدکربن بیشتر، یعنی مصرف آب بیشتر و هرچند کیلووات برقی که در اختیار این نیروگاه و واحد صنعتی قرار می‌گیرد، یعنی0.1 تا 0.15 لیتر مصرف آب بیشتر. متاسفانه سیاست غلطی هم در کشور داشتیم که همه راه‌ها برای تولید برق ارزان به استفاده از نیروگاه‌های حرارتی و برقابی ختم می‌شد و سراغ سرمایه‌گذاری برای اتصال انرژی خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و جزر و مدی نرفتیم، حاصلش این وابستگی شدید شده که مجبوریم در زمستان‌ها یا مازوت را تحمل کنیم یا خاموشی را و در تابستان هم با این فلاکت جدید یعنی بحران آب روبه‌رو شویم.»

به بارندگی در تابستان نمی‌توان امیدی داشت

همانطور که گفتیم، اوضاع بارندگی در کشور نسبت به سال آبی قبل، بیش از 20درصد کاهش داشته و برای جبران کمبود منابع آبی در تابستان امسال نمی‌توان امیدی به بارندگی داشت.  بنا به گزارش‌های اخیر مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، در هفته گذشته، استان تهران حداقل دمایش 1.5 درجه بیش از میانگین بلندمدت بوده و درمجموع هم بیش از ۱,۸ درجه بیش از میانگین بلندمدت بوده است. در همین ماه جاری یعنی خرداد، از ابتدا تا الان تهران نسبت به میانگین دمای بلندمدت خیلی تغییر محسوسی نداشته و ۰,۷ درجه هم دمایش کمتر بوده است. از ابتدای فصل بهار تا امروز، استان تهران ۰,۶ درجه دمایش بیش از میانگین بلندمدت بوده است. در تابستان نیز انتظار می‌رود درحدود یک درجه نسبت به میانگین بلندمدت افزایش دما داشته باشیم.

صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی  درباره وضعیت دمای هوا و بارش در تابستان امسال می‌گوید: «میانگین بلندمدت بارش‌ها نشان می‌دهد تابستان درمجموع تنها چهار درصد بارش کشور را تامین می‌کند. به‌طور عمومی و معمولی هم ما در تابستان بارش قابل‌توجهی نداریم، امسال هم انتظار داریم بارش‌ها کمتر از میانگین بارش‌های بلندمدت باشد. بنابراین خیلی نمی‌توان به بارش امید بست و باید با همین ذخایری که موجود است، ادامه دهیم. اگر هم چیزی به منابع آبی اضافه شود، ناشی از ذوب‌شدن یخ‌های یخچال‌های رشته‌کوه‌های البرز است که آنها هم خیلی وضع مناسبی ندارند. انتظار داریم تابستان امسال چیزی بین یک تا دو درجه افزایش دما را نسبت به بلندمدت داشته باشیم و منظورمان از بلند‌مدت هم میانگین ۳۰ سال اخیر است. این افزایش دمای بلندمدت منجر به افزایش تبخیر منابع آبی شده و درنهایت منجر به کاهش منابع آبی استان خواهد شد.»

12 برابر نیاز مصرفی کشور منابع آبی داریم که باید مدیریت شوند

محمد درویش ضمن تایید این واقعیت که نمی‌توان به بارندگی در تابستان امیدی داشت، اوضاع بارندگی و منابع آبی کشور را این‌گونه شرح می‌دهد: «در این مقطع از سال هم نمی‌توان امیدی به بارندگی داشت. عمده بارندگی سال آبی ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ تمام شده و تنها ممکن است چند بارندگی سیلابی، آن‌هم به‌صورت استثنایی اتفاق بیفتد. تنها می‌توانیم به این امید داشته باشیم که پاییز بهتری را در پیش داشته باشیم. اما خردمندانه‌تر از اینها آن است که ما چیدمان توسعه‌مان را به نحوی در این کشور طراحی کنیم که آنقدر چشم‌مان به آسمان و بارندگی نباشد. شما نگاه کنید، کشور همسایه جنوبی ما، عربستان سعودی، کل آب قابل‌استحصالش در سال، یک‌میلیارد مترمکعب است، این درحالی است که ما صدمیلیارد مترمکعب آب قابل‌استحصال داریم. عربستان ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارد و فقط برای تامین آب شرب مردمش به سه میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد و این یعنی ۳۰۰ درصد آب قابل‌استحصالش، اما نیاز مردم ما تنها هشت تا 8.5 درصد آب قابل‌استحصال‌مان است. به‌عبارتی ما با کمبود آب روبه‌رو نیستیم، ما با کمبود خرد مدیریتی در این سرزمین روبه‌رو هستیم. معقولانه‌ترین کاری که می‌توان کرد آن است که به‌جای آنکه همه امکانات را به تهران بیاوریم و یک شهر 10 میلیونی درست کنیم، 10 شهر یک میلیونی درست کنیم. هنوز هم برای برنامه‌ریزی در این مورد دیر نشده است. بخش‌های بزرگی از سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان و هرمزگان و بسیاری از استان‌های جنوبی ما می‌توانند تبدیل به سکونتگاه‌هایی به‌مراتب زیباتر از ابوظبی، ریاض و شهرهایی که الان مردم دنیا دارند برایشان سرودست می‌شکنند که بروند آنجا پول‌شان را خرج کنند، بشود و من متاسفم که همه راه‌ها دارد به تهران ختم می‌شود.»