علت تبعید امام باقر(ع) و امام صادق(ع) از مدینه به شام چه بود؟

‌ به گزارش خبرنگار جی پلاس، ابو عبدالله امام جعفر صادق علیه السلام در بیست و پنجم شوال سال 148 قمری در سن 65 سالگی به دستور منصور دوانیقی مسموم و به شهادت رسیدند. پیکر مطهر ایشان در قبرستان بقیع و در کنار پدر بزرگوارشان امام باقر علیه السلام به خاک سپرده شده است. به مناسبت شهادت آن بزرگوار مروری به علت تبعید امام باقر علیه السلام در هنگام فرزندشان امام صادق علیه السلام داریم. 

تبعید جسارت آمیز امام باقر علیه السلام به همراه فرزندشان امام صادق علیه السلام و به فرمان هشام بن عبدالملک (دهمین خلیفه اموی) از مدینه به شام صورت گرفت. علت این تبعید ذکر چند نکته است که به امام صادق علیه السلام مربوط است و به آن می پردازیم:

1. در ماجرای تبعید و مراجعت از تبعیدگاه، امام صادق علیه السلام از آغاز تا انجام، همراه پدر بودند و چون یاری مخلص و راستین در غم و رنجهای پدر شرکت داشتند و بازوی پرتوان پدر در این سفر پرخطر و رنج آور بودند.

2. عامل سرعت دادن به تبعید، سخنرانی امام صادق علیه السلام در مراسم حج بود. توضیح اینکه: هشام بن عبدالملک در آن سال برای انجام مراسم حج وارد مکه شد، در همان مراسم، امام باقر علیه السلام و پسرشان حضرت صادق علیه السلام نیز شرکت کرده بودند، حضرت صادق علیه السلام از موقعیت و فرصت اجتماع مردم در مراسم حج استفاده کرده و مطالب را در ضمن گفتار و سخنرانی ها بی پرده بیان می کردند، از جمله در یکی از سخنرانی هایشان چنین فرمودند: 

حمد و سپاس خداوندی را که محمد صلی الله علیه و آله و سلم را بر اساس حق به پیامبری برانگیخت و ما را به وسیله او گرامی داشت، ما برگزیدگان خدا و برترین انسان ها در میان مخلوقات و بندگانش هستیم، سعادتمند کسی است که از ما پیروی کند، تیره بخت کسی است که با ما مخالفت کند، بعضی از مردم (اشاره به هشام بن عبدالملک) ادعا می کند که ما را دوست دارد با اینکه او دشمنان ما و همپالگی های آنها را دوست دارد بنابراین او نسبت به کلام پروردگار ما ناشنواست و به آن عمل نمی کند.

مسیلمه بن عبدالملک این سخن سیاسی و قاطع امام صادق علیه السلام را شنید و به برادرش هشام بن عبدالملک گزارش داد.

هشام که پیوسته از ناحیه دودمان آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم احساس خطر می کرد، با شنیدن این سخن تکان خورد (تصمیم گرفت امام باقر و پسرش را به شام تبعید کند و آنها را مورد آزار خود قرار دهد، ولی شاید بنا به ملاحظاتی در اثنای مراسم حج متعرض آنها نشد).

هشام به پایتخت خود دمشق بازگشت و به فرماندار مدینه فرمان داد که امام باقر علیه السلام و پسرشان را از مدینه به شام روان کند.

فرماندار مدینه همین فرمان را اجرا کرد.

بنابراین سخنرانی امام صادق علیه السلام قبل از امامت، در مراسم حج باعث تبعید ایشان و پدرشان از مدینه به شام شده است و با توجه به محتوای سخنرانی به خوبی روشن می شود که امام صادق علیه السلام چگونه با صراحت و قاطعیت، حکومت هشام را تخطئه کرده و مردود شمرده اند.

3. در کاخ هشام بن عبدالملک در شام، هنگامی که هشام، امام باقر علیه السلام را به مسابقه تیراندازی وادار کرد و امام باقر علیه السلام با مهارت و زبردستی عجیب در تیراندازی، همه حاضران را تحت تاثیر قرار دادند، هشام از امام باقر علیه السلام پرسید: آیا جعفر (حضرت صادق) نیز مانند تو در تیراندازی مهارت دارد؟

امام باقر علیه السلام در پاسخ هشام فرمودند:

ما خاندان کمال و مرحله عالی زندگی و دین را از همدیگر به ارث می بریم، همان گونه که خداوند این آیه را (در روز غدیر) بر پیامبرش نازل کرد که: امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کرد و اسلام را به عنوان دین (جاویدان) شما پذیرفتم.

و هرگز زمین از چنین افرادی خالی نمی ماند و این مهارت نشانه اکمال دین و اتمام نعمت ماست که دیگران را یارای دسترسی به آن نیست.

هشام از این سخن امام باقر علیه السلام بسیار خشمگین شد به طوری که آثار خشم از چهره اش آشکار شد...

این تابلو نیز بیانگر عظمت و صلابت امام صادق علیه السلام است که در همان عصر پدر، وارث کمالات و شکوه علمی پدر بودند.

هشام با تهمت زدن و جوسازی، خواست از محبوبیت امام باقر علیه السلام و پسرشان حضرت صادق علیه السلام بکاهد ولی نتیجه معکوس گرفت و به این ترتیب سفری که با اجبار و تهدید آغاز شده بود با سرافرازی امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام به پایان یافت و به عنوان یکی از سفرهای ثمربخش و آموزنده تاریخی در پیشانی زرین تاریخ باقی ماند.

برشی از کتاب نگاهی بر زندگی امام صادق علیه السلام؛ ص 24-27؛ تالیف محمد محمدی اشتهاردی