جزییات تولد توله های یوز آسیایی در ایران/ بیماری عجیب توله ها چیست؟

جی پلاس؛ عصر شنبه 10 اردیبهشت برای نخستین بار سه توله یوز آسیایی در اسارت متولد شدند. یوز آسیایی زیرگونه‌ای است که تنها در کشور ایران زیست می‌کند و در کل دنیا به عنوان یک گربه‌سان نادر شناخته می‌شود. روز یکشنبه علی سلاجقه، رییس سازمان حفاظت محیط زیست مژده تولد این 3 توله یوز را در حالی اعلام کرد که هیچ آمار دقیقی از جمعیت یوزهای آزاد در طبیعت وجود ندارد و متاسفانه دقت در برآورد جمعیت یوزهای آسیایی روز به روز کمتر می‌شود. بهرنگ اکرامی، دامپزشک مسوول یوزها در بعدازظهر یکشنبه وضعیت این سه توله و مادر را 24 ساعت پس از تولد مثبت ارزیابی کرد و آن را دستاوردی بزرگ برای کشور ایران نامید. 

از آغاز تکثیر در اسارت یوز تا به امروز 

از آذر سال ۹۳ تکثیر در اسارت یوزهای آسیایی به عنوان یک گزینه مدنظر سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. نخست مرکز نگهداری و تحقیقات یوزپلنگ آسیایی پارک پردیسان تهران و بعد از آن سایت مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی توران از فروردین ۹۹ مقدمات را برای تکثیر افراد در اسارت مهیا ساختند.  ایجاد دانش تجربی به واسطه‌ قرار داشتن زیرنظر متخصصان، تاکید بر ارزش‌های آموزشی و تحقیقاتی، مطالعه و بررسی دقیق بیماری‌ها و انگل‌های این زیرگونه به دلیل احتمال آسیب‌پذیری شدید و به‌تبع آن نابودی افراد موثر جمعیت، بررسی امکان زادآوری و حفظ ذخیره ژنتیکی و در نهایت نگهداری و مراقبت از سایر افراد احتمالی که می‌توانند در آینده سرنوشتی مشابه یوزهای در اسارت داشته باشند؛ از اهداف مراکز نگهداری و تکثیر در اسارت یوز شناخته شده است.  بعد از تلاش‌های مکرر در تهران، سازمان حفاظت محیط زیست تصمیم به انتقال ۳ فرد در اسارت به نام‌های کوشکی، دلبر و ایران به پارک ملی توران استان سمنان می‌گیرد. فیروز، یوز نر غالب منطقه توران نیز در اسفند سال ۹۹ توسط بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست و به منظور حضور در پروسه تکثیر در اسارت از طبیعت زنده‌گیری و به سایت تکثیر توران منتقل می‌شود. ایران و فیروز در بهمن سال 1400 جفتگیری کرده و تیم دامپزشکی بهرنگ اکرامی، پس از گذشت چندین ماه پر اضطراب و در نهایت یک هفته پر افت و خیز و بررسی‌های شبانه‌روزی فعالیت‌های یوز ماده جوان، موسوم به «ایران» سرانجام شنبه شب (10 اردیبهشت) با توجه به شرایط فیزیکی حیوان باردار و حساسیت حفظ همزمان مادر و توله‌ها تصمیم بر سزارین می‌گیرد. اقدامات به موقع دامپزشکی نه تنها جان مادر بلکه جان هر 3 توله را حفظ کرد و خوشبختانه وضعیت توله‌ها که هر 3 ماده هستند، پس از 24 ساعت از تولد توسط دامپزشک مسوول مثبت گزارش شده است.  بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست و مسوول یوزهای در اسارت پارک ملی توران نه تنها از روزها و ساعت‌های سخت و دشوار تصمیم‌گیری برای نادرترین گربه‌سان جهان صحبت می‌کند، بلکه از حرف‌ها و حاشیه‌های زیاد پیرامون این مساله نیز پرده برمی‌دارد؛ مساله‌ای که در ابتدا بیمارستان‌های دامپزشکی مختلف و همکاران او را ترسانده چنانکه حتی برخی هم بوده‌اند که حاضر نشده اند اعتبار شغلی خود را به خطر بیندازند. اما امروز موفقیت تحسین‌برانگیزی حاصل شده که همه خود را در آن شریک می‌دانند. 

سه قلوهای  انتظار

اکرامی که هفته گذشته را با نگرانی سپری کرده و بعدازظهر یکشنبه 11 اردیبهشت پس از چندین روز بیخوابی در پاسگاه محیط‌بانی دلبر به سوال‌ها پاسخ می‌دهد، می‌گوید: «با توجه به تاریخ جفتگیری که در اوایل بهمن سال گذشته ثبت شده بود، انتظار تولد توله‌ها را از اوایل اردیبهشت داشتیم. یوز ماده معمولا یک روز قبل از زایمان اشتها برای غذا خوردن را از دست می‌دهد، شاخص ما هم همین بود یعنی انتظار داشتیم تا 12 ساعت بعد از غذا نخوردن، شاهد علایم زایمان باشیم.» او اتفاق‌های منتهی به تولد نوزادان را این‌گونه تشریح می‌کند: «نشانه‌هایی مانند برجستگی ناحیه شکم در یوز ماده وجود داشت اما اینها تنها شاخص ما نبودند بلکه شاخص اصلی رفتار حیوان بود و از آنجایی که سونوگرافی را هم به دلیل ریسک آن انجام نداده بودیم، قدری تردید وجود داشت اما رفتار حیوان به نوبه خود کاملا مشخص بود. از دو روز پیش از زایمان، غذای حیوان کم شد و به مرور بی‌قراری هم شدت گرفت. در محل سکونت حیوان، تعدادی جان‌پناه با دوربین از پیش تعبیه شده بود و ما شاهد بی‌قراری حیوان و تحرک زیادش بودیم. به همین دلیل در حالت آماده باش قرار داشتیم. شنبه صبح ساعت 8 حیوان علایمی نشان داد که به نظر بیانگر آغاز زایمان بود. دفعات فشارها به‌طور مشخص زیاد شد و لرزش‌هایی هم در ناحیه شکمی دیده می‌شد. وقتی انقباضات عضلانی شروع می‌شود، فاصله آنها به ترتیب کم می‌شود یعنی اول نیم ساعت به نیم ساعت است و بعد یک دقیقه به یک دقیقه و حتی کمتر می‌شود. اگر روند طبیعی پیش برود، نیم ساعت پس از انقباض‌های با فواصل کوتاه، خروج آب و جنین اتفاق می‌افتد. اما مشاهدات ما از حیوان چیز دیگری را نشان می‌داد.»  او در ادامه به شرایط مشکوک یوز مادر اشاره می‌کند: «ساعت بین 10 و 11 بود که من به شرایط مشکوک شدم. عجیب بود که پیشرفتی در زایمان مشاهده نمی‌شد. کم‌کم شرایط به هر 3 دقیقه یک زور رسید، به دلیل نگرانی از بروز مشکل شرایط را مجدد ارزیابی کردم و با مدیرکل استان سمنان، آقای ظاهری صحبت کردم. نظر ایشان این بود که کمی صبر کنیم، تا حدود ساعت 3 و 4 عصر که حیوان بی‌حال شد، آنجا به قطعیت رسیدیم که شرایط طبیعی نیست. ساعت 6 عصر بود که دیگر خطر مرگ توله‌ها کم‌کم پررنگ می‌شد و حال مادر هم خوب نبود، لذا ضمن نظرسنجی با معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست تصمیم به سزارین گرفتیم. البته واقعا یک در هزار هم این احتمال را نمی‌دادم اما تجهیزات جراحی را همراه برده بودم، پس از مشورت با معاونت محیط طبیعی عنوان کردم که اگر بتوانند تیم جراحی را بالای سر حیوان حاضر کنند اما چون میسر نشد، خودم مسوولیت سزارین و جراحی را برعهده گرفتم.»  او محل زایمان حیوان را شرایط صحرایی عنوان کرده و می‌گوید: «حیوان ساعت 6 بیهوش شد، با باز شدن محوطه بطنی و رحم یکی از توله‌ها را که به نسبت بزرگ‌تر بود، مشاهده کردم. این توله در دوراهی شاخ رحم در ناحیه گردن رحم که به لگن نزدیک است، گیر افتاده بود. توله اول را که زنده بود خارج کردم، اما توله دوم و سوم کمی من را نگران کردند چون ابتدا حرکت نداشتند. این دو توله هم بعد چند دقیقه احیا کم‌کم به خودشان آمدند. بعد از احیای توله‌ها و تیمار مادر، حدود 10 سی‌سی از شیر آغوز مادر گرفته شد که در دو الی سه مرحله به هر 3 توله با سرنگ انسولین داده شد و آنها خوردند. شیر آغوز به دلیل ایمنی اهمیت بسزایی برای تغذیه زاده‌ها دارد و ساعت 8 شب بود که کار جراحی به اتمام رسید.» اکرامی شرایط مادر و توله‌ها را در ساعت‌های اولیه مثبت ارزیابی کرده و می‌گوید: «مادر شب هنگام در جان‌پناه و همراه فرزندان مستقر شد اما حالت گیجی داشت و نمی‌توانست توله‌ها را شناسایی کند؛ به دلیل بارندگی و هوای سرد بعد از مدتی توله‌ها را از مادر جدا کردیم. اما فردای روز تولد توله‌ها مادر هوشیارتر شده بود و دور آنها دور می‌زد و بو می‌کشید اما به آنها شیر نمی‌داد. توله‌ها بعد از چند ساعتی مجدد با شیر مخصوص گربه‌سانان به صورت دستی تغذیه شدند و دفع مدفوع هم مشاهده شد. مادر در حال حاضر خوب است و غذا هم خورده اما هنوز منتظر هستیم که توله‌ها را بپذیرد و تغذیه استاندارد مشاهده شود.»

یکی از سه توله «ایران» تلف شد 

پزشک معتمد مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی ذخیره‌گاه زیست کره توران از تلف شدن یکی از سه توله ایران ماده یوزپلنگی که ۱۱ اردیبهشت در توران سزارین شد، خبر داد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست؛ بهرنگ اکرامی گفت: این توله از زمان تولد ضعیف و در این چهار روز افزایش وزنی نداشت‌‌ و بعد از کالبدشکافی علت تلف شدن ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین شد. وی خاطرنشان کرد: توله‌های دوم و سوم از زمان تولد افزایش وزن خوبی دارند و تیم اجرایی و علمی مرکز تکثیر یوز آسیایی به صورت شبانه‌روزی تمامی رفتار‌ها و تغذیه توله‌یوزهای دوم و سوم و یوز ماده را بعد از جراحی رصد و پایش می‌کنند. علاوه بر این، سرپرست اداره کل محیط زیست استان سمنان از نر بودن سه توله یوز متولدشده در مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی ذخیره‌گاه زیست کره توران خبر داد. ظاهری اظهار کرد: پس از تاکید رییس سازمان حفاظت محیط زیست برای تشکیل کارگروه حقیقت‌یاب علل بررسی تلف شدن یکی از سه توله‌یوز ایرانی که در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ به‌صورت سزارین در مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی ذخیره‌گاه زیست کره توران متولد شده بودند، دکتر اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نماینده ویژه رییس سازمان عازم سمنان شد. جلسه فوری و اضطراری بررسی علل تلفات تکثیر گربه‌سانان در اسارت با توجه به یافته‌های علمی و تجارب جهانی با حضور معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، تیم علمی و اجرایی و دامپزشک معتمد برگزار شد و علت تلف شدن یکی از سه توله ضعیف بودن در ابتدا و با وزن 300 گرم و ناهنجاری مادرزادی ریه سمت چپ و چسبندگی ریه تعیین و صورتجلسه گزارش با حضور حاضرین در جلسه امضا شد. همچنین در این جلسه پس از بررسی‌های لازم و علمی عنوان شد که تشخیص جنسیت گربه‌سانان مخصوصا یوزپلنگ در روزهای اول که توله‌ها متولد شده بودند بسیار سخت و حساس بوده و اندام‌های تناسلی آنها به راحتی قابل تشخیص نیست که با رشد حیوان، تعیین جنسیت مرحله به مرحله آسان‌تر خواهد بود. در بازدید به همراه دامپزشکان حاذق و مجرب، مجددا توله یوزها مورد معاینه قرار گرفتند و مشخص شد توله‌ها نر هستند. همچنین کارشناس تغذیه حیات وحش مرکز تکثیر یوز آسیایی به درخواست دامپزشک معتمد تغییر کرد و بعد از تولد آغوز به توله‌ها با سرنگ داده شد و در حال حاضر از شیر خشک مخصوص گربه‌سانان با برند معتبر جهانی برای تغذیه استفاده می‌شود و وزن توله‌ها در زمان تولد۳۵۰ گرم توسط دامپزشک معتمد در گزارش اعلام و بعد از چهار روز به ۵۰۰ گرم افزایش داشته است.

منبع: روزنامه اعتماد