علی بن محمد سمری، چهارمین نایب خاص امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، آخرین نایب خاص بود که با وفات وی، غیبت کبری آغاز شد. امام علیه السلام، در توقیعی خبر از وفاتش دادند. وی از یاران امام حسن عسکری علیه السلام نیز بود.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی علی بن محمد سمری، چهارمین نایب خاص امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف اختصاص دارد.
زندگینامه علی بن محمد سمری
علی بن محمد سَمَری یا سَمُری (متوفای ۳۲۹ق) چهارمین نائب از نواب اربعه امام زمان(عج) که پس از حسین بن روح نوبختی، سه سال (۳۲۶ - ۳۲۹ق) عهده‌دار مقام نیابت بود. وی در زمان نیابت، رابط میان حضرت مهدی (عج) و شیعیان بود و مردم، وجوه شرعی را در اختیار او می گذاردند. او را از اصحاب امام عسکری(ع) هم شمرده‌اند که مکاتباتی با آن امام علیه السلام داشته است. دوران نیابت سمری کوتاه و نسبت به سه نائب خاص دیگر، کمتر بود و تفصیلی از آن گزارش نشده است. دلیل فعالیت کمتر علی بن محمد سمری، سختگیری حکومت دانسته شده که او را از فعالیت گسترده در سازمان وکالت باز داشت. توقیع امام زمان (عج) به علی بن محمد سمری درباره خبر وفات و پایان یافتن دوران نیابت او، از مهمترین اتفاقات این دوره است. با وفات وی، ارتباط مستقیم بین سفیران و امام دوازدهم پایان یافت و دوران غیبت کبری آغاز شد.
مشخصات فردی
علی بن محمد سمری
لقب سمری، صیمری
محل زندگی بغداد
وفات ۳۲۹ق ، بغداد
مدفن بغداد
مشخصات دینی
از یاران امام حسن عسکری(ع)، امام مهدی(عج)
فعالیت‌ها چهارمین نائب از نواب اربعه
زندگینامه
در منابع سال تولد علی بن محمد سمری ذکر نشده است. کنیه او را ابوالحسن[۱] و لقب او را سَمَری، سَیمُری، سَیمَری یا صیمَری گفته اند، ولی مشهور همان سَمَری است.[۲] با این حال در برخی از منابع شیعی، لقب او سَمُری ثبت شده است. سَمَّر یا سُمَّر[۳] یا صیمر یکی از روستاهای بصره است که بستگان او در آن می‌زیسته اند.[۴]
خاندان
علی بن محمد از خاندانی متدین و شیعه بوده که در خدمتگزاری به امامان شیعه، شهرت زیادی داشته اند و همین اصالت خانوادگی او باعث شد که در مقام نیابت امام، با مخالفت چندانی روبه‌رو نشود.[۵] یعقوبی معتقد است بسیاری از اعضای این خاندان، در بصره املاک زیادی داشتند و نیمی از درآمد این املاک را وقف امام یازدهم(ع) کرده بودند. امام هر ساله درآمد آن را دریافت و با ایشان مکاتبه می کرد.[۶] از دیگر بستگان سمری، علی بن محمد بن زیاد از وکلای امامین عسکریین بود که کتابی به نام «الاوصیاء» در اثبات امامت امام دوازدهم(ع) نوشت.[۷]
ارتباط با امام عسکری(ع)
شیخ طوسی او را «علی بن محمد صیمری» خوانده و جزء اصحاب امام حسن عسکری(ع) به شمار آورده[۸] که مکاتباتی هم با امام داشته است. علی بن محمد سمری می‌گوید: ابو محمد (امام عسکری) به من نوشت: «فتنه ای پیش می‌آید که شما را گمراه می کند. بر حذر باشید و از آن بپرهیزید.» پس از سه روز، حادثه ای برای بنی‌هاشم پیش آمد که ناگواری ها و دشواری های زیادی برای آنان در برداشت. من به حضرت نامه‌ای نوشتم: آیا همان است که فرمودید؟ ایشان پاسخ داد: «خیر، غیر از این است. خود را محافظت کنید.» چند روز بعد، جریان کشته شدن معتز پیش آمد.[۹]
درگذشت
بنا بر نقل شیخ طوسی، سمری در سال ۳۲۹ق درگذشت و جنازه اش در بغداد در خیابان خَلَنْجی در نزدیکی نهر ابوعتاب دفن شد.[۱۰] قبر او در نزدیکی مقبره کلینی قرار دارد.[۱۱] صاحب اعیان الشیعه تاریخ درگذشت او را پانزدهم شعبان دانسته است.[۱۲] شیخ صدوق و طبرسی سال درگذشت او را ۳۲۸ق ثبت کرده اند.[۱۳] [۱۴]
نیابت امام زمان(عج)
«خداوند در وفات تو به برادرانت اجر عنایت فرماید. تو تا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. پس کارهایت را تمام کن و هیچ کس را جانشین خود قرار نده؛ زیرا اکنون غیبت دوم آغاز شده و تا زمانی طولانی که خداوند اجازه فرماید، ظهوری نخواهد بود تا قلوب (مردم) از قساوت، و جهان از بی‌عدالتی مشحون شود و کسانی به سوی هواداران (شیعیان) من آیند و مدعی شوند که مرا رؤیت کرده اند. لکن آگاه باش، هر کس قبل از قیام سفیانی و صیحه آسمانی ادعای رؤیت مرا کند، افترا زنندهٔ دروغگوست.»
صدوق، کمال‌الدین و تمام النعمه، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۶.
سومین نایب امام زمان(عج) وصیت کرد علی بن محمد سمری قائم مقام او در امر نیابت شود.[۱۵] این انتخاب به دستور و تصریح شخص امام زمان(عج) صورت گرفته است. در این باره روایتی نیامده ولی طبرسی در کتاب «احتجاج» می‌نویسد: هیچ یک از اینان (نواب) بدین منصب بزرگ نرسید، مگر اینکه قبلاً از طرف صاحب الامر فرمان انتصاب آن‌ها صادر می شد و شخص قبل از او، جانشین خود را معرفی می کرد.[۱۶]
دوران نیابت
از فعالیت های سمری در دوران نیابت سه نائب پیشین، سخنی به میان نیامده و درباره فعالیت های او در دوران نیابت هم اطلاعات مفصلی نقل نشده،[۱۷] اما گفته شده اعتقاد شیعیان به جلالت و وثاقت او، مثل سایر نواب بود و مورد قبول و تسالم عموم شیعیان قرار گرفت.[۱۸] طبق روایت شیخ صدوق، وکلا او را به عنوان سفیر راستین امام به رسمیت می شناختند و وجوهات شرعی را به وی تقدیم می کردند.[۱۹]
دوران نیابت سمری، دوران ظلم و خونریزی بود و همین امر سبب شد فعالیت های او نسبت به دیگر نواب، مخفیانه تر باشد.[۲۰] برخی از محققان، علت اصلی کوتاه بودن دوره نیابت او و حتی انقطاع و پایان‌یافتن دوره غیبت صغری را سختگیری و خفقان بیش از حد دستگاه عباسی در آن دوره می دانند.[۲۱][۲۲]
توقیع امام زمان(عج)
شش روز قبل از رحلت سمری، توقیعی از سوی امام دوازدهم علیه السلام صادر شد. امام در این توقیع از وفات سمری و آغاز غیبت کبری خبر داد و به او امر کرد کارهای ناتمام خویش را تمام کند و کسی را جانشین خود معرفی نکند.[۲۳][۲۴] شش روز پس از صدور این توقیع، وکلای اصلی بر بستر مرگ سفیر چهارم جمع شدند و از او پرسیدند چه کسی جانشینی او را عهده‌دار خواهد شد. سمری پاسخ داد: «امر، امر خداست و خود به او رسیدگی خواهد فرمود». این آخرین سخنی بوده که قبل از مرگ از او شنیده شد.[۲۵] پس از مرگ سمری ارتباط مستقیم بین نائبان و امام دوازدهم و دوره غیبت صغری پایان یافت.[۲۶]
کرامات
در منابع روایی، کراماتی از علی بن محمد سمری نقل شده که برای برطرف کردن تردید شیعیان بوده است. خبر دادن به جماعتی از مردم قم درباره وفات ابن بابویه (پدر شیخ صدوق و ساکن قم)، از جمله آنهاست.[۲۷] صالح بن شعیب طالقانی از احمد بن ابراهیم مخلد نقل می کند که من در بغداد به حضور مشایخ رسیدم و در آن محفل، علی بن محمد سمری حضور داشت. وی سخن را آغاز کرد و گفت: خداوند علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) را رحمت کند. مشایخ حاضر در مجلس، تاریخ آن را نوشتند، تا آنکه خبر رسید علی بن بابویه همان روز وفات یافته بود.[۲۸]
پانویس
1. مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۲، ص۳۰۵.
2. صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۳.
3. نهاوندی، العبقری الحسان، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۱۱۶.
4. جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۷۹.
5. جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۲۱۰.
6. جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۵۸۳ به نقل از اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۵.
7. جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۷۹.
8. طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۴۰۰.
9. صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۹۹.
10. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۶.
11. ره‌توشه عتبات عالیات، ص۳۹۴.
12. امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۸.
13. صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۵۰۳.
14. طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۶۰.
15. طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۵.
16. طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۷۸.
17. جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج ۲، ص۴۸۰.
18. صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۳.
19. صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۵۹ش،ج۲، ص۵۱۷.
20. غفارزاده، زندگانی نواب خاص امام زمان، ۱۳۷۵ش، ص۳۰۴.
21. صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۴.
22. جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۸۰.
23. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۶.
24. طبرسی، الاحتجاج، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۵۵۵-۵۵۶.
25. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۵.
26. صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۱۴.
27. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۶.
28. صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۰۳.
منابع
امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
جاسم، حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، ترجمه محمد تقی آیت اللهی، امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۵ش.
جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمة علیهم السلام، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ١٣٨١ش.
جمعی از نویسندگان، ره‌توشه عتبات عالیات، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش.
صدر، سید محمد، تاریخ الغیبه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ق.
صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، اسوه، ۱۳۸۳ش.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۳ش.
طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، المطبعة المرتضویة، ۱۳۵۲ق.
نهاوندی، علی‌اکبر، العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان، قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.
