ملا اسماعیل بن محمد حسین مازندرانی مشهور به خواجویی، از حکما، فقها و متکلمان شیعه در قرن دوازدهم هجری قمری به دنیا آمد. وی استادانی مانند فاضل هندی و ملا محمد تنکابنی داشت و شاگردانی همچون ملا مهدی نراقی و آقا محمد بیدآبادی را پرورش داد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی ملا اسماعیل خواجویی اختصاص دارد.
زندگینامه ملا اسماعیل خواجویی
ملا اسماعیل بن محمدحسین مازندرانی (۱۱۰۰-۱۱۷۳ق) طبری‌الاصل مشهور به خواجویی، حکیم، فقیه و متکلم شیعی قرن دوازدهم هجری قمری. آثار متعدد و شناخته شده‌ای همچون بشارات الشیعه دارد و نیز شاگردان برجسته او همچون ملا مهدی نراقی بر اهمیت و شهرت او افزوده است.
اطلاعات فردی
لقب خواجویی
تاریخ تولد ۱۱۰۰ق
تاریخ وفات ۱۱۷۳ق
محل دفن تخت فولاد
شهر وفات اصفهان
اطلاعات علمی
استادان فاضل هندی و ملا محمد تنکابنی
شاگردان ملا مهدی نراقی، آقا محمد بیدآبادی
تألیفات ثمرة الفؤاد فی نبذ من مسائل المعاد، ابطال الزمان الموهوم، مفتاح الفلاح و مصباح النجاح فی شرح دعاءالصباح
تولد و وفات
خواجویی در سال ۱۱۰۰ق به دنیا آمد.[۱] خود او در هیچ یک از آثارش از محل تولد و اجدادش یاد نکرده است. با این حال به احتمال قوی زادگاه او مازندران بوده است چنان که خود او نیز در آثارش خود را مازندرانی خوانده است.[۲]
شهرت خواجویی او را به خاطر اقامت طولانی‌اش در محلۀ خواجوی اصفهان دانسته‌اند.[۳]
دربارۀ تاریخ وفات خواجویی، اختلاف نظر وجود دارد. عبدالنبی قزوینی وفات وی را در ۱۱۷۷ق دانسته، اما منابع متأخر آن را در ۱۱۷۳ق نوشته‌اند.[۴] مدفن وی در تخت فولاد اصفهان در نزدیکی قبر استادش فاضل هندی است.
اساتید و شاگردان
از استادان مشهور وی فاضل هندی و ملا محمد تنکابنی معروف به فاضل سراب را نام برده اند. همچنین ممکن است که وی از اساتید زیر نیز بهره برده باشد :
محمدجعفر خراسانی اصفهانی
ملا حمزه گیلانی
محمد صادق اردستانی[۵]
از مشهورترین شاگردان او می‌توان به چهره‌های زیر اشاره کرد:
ملا مهدی نراقی
آقا محمد بیدآبادی
میرزا ابوالقاسم مدرس خاتون آبادی
ملا محراب گیلانی[۶]
حوادث و رویدادها
حملۀ افغان ها به ایران و محاصرۀ اصفهان از رویدادهای مهم سیاسی و تاریخی زندگانی خواجویی است. وی در حاشیۀ کتاب الاربعین شیخ بهایی، پاره‌ای از آن حوادث را گزارش کرده است.[۷] آنها در آن حمله او را حبس کردند و اموالش را به غارت بردند. پس از این حمله خواجویی به خاتون‌آباد در نزدیکی اصفهان رفت.
جایگاه علمی و معنوی
خواجویی از محققان و مدرّسان علوم عقلی و نقلی بود و تا پایان عمر خود به تعلیم این علوم پرداخت. او بارها کتاب الشفاء ابن سینا را درس داد و با داشتن حافظۀ قوی، بسیاری از قسمت‌های آن را از بر بود.[۸]
او جامع علوم عقلی و نقلی و از احیاکنندگان حوزۀ فلسفی اصفهان، پس از حملۀ افاغنه، بود.[۹] ملا اسماعیل خواجویی را با این‌که در عصر پس از ملاصدرا زندگی می‌کرده است متأثر از او ندانسته اند.[۱۰]
او در زهد و تقوا و اعراض از دنیا و تأسی به سیرۀ رسول اکرم(ص) و امامان شیعه سرآمد عصر خود و نیز مورد احترام همۀ اقشار و اصناف جامعۀ روزگار خود بود. گفته اند او نزد نادر شاه افشار (۱۱۰۰ ۱۱۶۰ق) منزلت خاصی داشته است و نادر به توصیه های او عمل می کرده است.[۱۱]
محمدجعفر خواجویی فرزند وی و نیز نوه خواجویی، محمداسماعیل خواجویی ثانی، بعدها از عالمان و ادیبان عصر خود شدند.
آثار
خواجویی صاحب آثار متعدد و متنوعی بوده است. برخی از آثار منتشر شدۀ وی عبارت‌اند از:
الرسائل الاعتقادیة. این اثر مجموعه‌ای است شامل هجده رساله در موضوعات کلامی و اعتقادی که توسط سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در قم منتشر شده است.
ثمرة الفؤاد فی نبذ من مسائل المعاد
ابطال الزمان الموهوم. این اثر در جلد چهارم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران (ص ۱۵۱ ۲۹۱) به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی در ۱۳۵۷ در مشهد چاپ شده است.
مفتاح الفلاح و مصباح النجاح فی شرح دعاءالصباح. این اثر به اهتمام سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۱ق در مشهد منتشر شده است.
رسالة فی الغناء. این اثر به کوشش علی مختاری و سیدرسول کاظمی‌نسب، در مجموعۀ میراث فقهی، غنا و موسیقی در ۱۳۷۶ش در قم چاپ شده است.
پانویس
1. مدرس گیلانی، منتخب معجم الحکماء، ص ۴۵
2. مشاهیر تخت فولاد، شماره ۲، ص ۶، سید مهدی رجایی، چاپ شهرداری اصفهان، مجموعه فرهنگی - مذهبی تخت فولاد
3. قزوینی، تمیم امل الامل، ص ۶۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ج ۱، ص ۱۱۴
4. آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ص ۶۳
5. خوانساری، روضات الجنات،ج ۱، ص ۱۱۹؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۳، ص ۳۰۹
6. خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص ۱۱۹
7. خوانساری، روضات الجنات،ج ۱، ص ۱۱۴ -۱۱۵
8. زنوزی، ریاض‌الجنة، ج ۲، ص ۷۲و۷۳
9. خوانساری، روضات‌الجنات، ج ۱، ص ۱۱۴
10. آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران ج ۴، ص ۱۵۳
11. مهدوی، تذکرة‌القبور، ص ۱۳۷
منابع
مدرس گیلانی، مرتضی، منتخب معجم‌الحکماء، چاپ منوچهر صدوقی‌ها، تهران، ۱۳۸۱ش.
قزوینی، عبدالنبی، تمیم امل‌الامل، چاپ سیداحمد حسینی، قم، ۱۴۰۷ق.
خوانساری، محمدباقربن زین العابدین، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰/۱۳۹۲.
زنوزی، محمدحسن حسینی، ریاض‌الجنة، چاپ علی رفیعی، قم؛ ۱۳۷۸ق.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، مشهد، ۱۳۵۷ش.
طهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
رساله رضاعیه
