فرشاد مومنی: حساسیت زدایی از مسائل حاد کمک کننده حل مشکل نیست/ سالانه 16 تن در هکتار فرسایش خاک داریم؛ نرخ جهانی 4 تن در هر هکتار است/ هدررفت آب در ایران سه برابر بیشتر از میانگین جهانی است

گروه اقتصاد و درآمدجی پلاس: نشست معاونت فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع «چالش ها و راهکارهای مدیریت بحران آب در ایران» برگزار شد.

فرشاد مومنی اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه در بخش کشاورزی شاهد هستیم ابتدایی ترین تناسب ها رعایت نمی شود، گفت: باید با بسیج دانایی و توانایی مشکلات را حل و فصل کنیم. در اولین سند برنامه ریزی توسعه که در نیمه دوم دهه 1320 شمسی تدوین شد، این مساله مطرح شد که ایران در معرض یک بحران جدی آب قرار دارد. درحالیکه که میانگین کشت دیم در دنیا 10 درصد است، در ایران چندین برابر این رقم است لذا این مساله جدی است. وقتی شما به تحولات عددی دشت های ممنوعه ما نگاه می‌کنید می‌بینید مساله بحرانی شده است.

وی افزود: موسسه پژوهش اقتصاد کشاورزی در گزارش خود که همزمان با برنامه چهارم تدوین شده بود تصریح کرده است که به موازات افزایش تعداد سدهای ساخته شده در ایران از 1335 تا آن روز، تعداد وقوع سالانه و ده ساله سیل در ایران افزایش چشم گیر پیدا کرده است و این حکایت از آن دارد ما در این زمینه ماجراها داریم. در یک سرزمین نیمه خشک و کم آب حدود 1044 واحد تولیدی انواع فولاد با ظرفیت اسمی 258 میلیون تن مجوز ساخت میگیرند و معادل 288 میلیون تن ظرفیت جدید هم در دست احداث داریم. از این تعداد واحد فعال 278 مورد فقط در استان اصفهان و 94 مورد آن در استان یزد قرار دارد. ما 120 واحد کاشی و سرامیک داریم که از این تعداد 54 درصدشان در یزد مستقر شده است. اینها هر کدام دلالت های خیلی جدی اندیشه ای و اقتصاد سیاسی دارد. حساسیت زدایی از این مسائل حاد کمک کننده حل مشکل نیست.

یک تمرکز افراطی و مشکوک برروی سرمایه گذاری در بالادست پتروشیمی وجود دارد

مومنی با تاکید بر اینکه یک تمرکز افراطی و مشکوک برروی سرمایه گذاری در بالادست پتروشیمی وجود دارد، گفت: وقتی شما به آرایش قوا در فرآیندهای تخصیص منابع نگاه می‌کنید، ملاحظه می کنید که جهت گیری ها به سمت تشدید این مسائل است. در رویکرد نهادی گفته می شود برای شناخت مساله باید سه نقطه تمرکز مدنظر قرار بگیرد. نقطه تمرکز اول سازه های ذهنی حکومت گران و ذینفعان است.بخش بزرگی از فرآیندهای قاعده گذاری و تخصیص منابع در ایران با سازه ذهنی خطرناک پایان ناپذیری منابع سامان پیدا می کند و این مسئله فقط درباره آب یا خاک نیست و حتی درباره نفت و گاز هم است.

هزینه های محیط زیست را صفر در نظر می گیریم

بی پروا و بی ملاحظه به تخریب محیط زیست می پردازیم

بی مسئولیتی و از کارکردافتادگی و دچار حالت مرگ مغزی شدن در زمینه عدم چاره جویی برای نجات از بحران های ناشی از خام فروشی و همه آثار و تبعات دیگری که به بحران محیط زیست در ایران دامن زده و باعث شده ما به طرز غیرمتعارفی بی پروا و بی ملاحظه به تخریب محیط زیست می پردازیم و وقتی که میخواهیم قیمت تمام شده برای محصولات تولیدی و صادراتی مان تعیین کنیم هزینه های محیط زیست را صفر در نظر می گیریم، نشان می دهد که ما چقدر نیازمند آن هستیم به این سازه ذهنی پایان ناپذیری منابع فکر کنیم.

بحران هایی را تجربه می کنیم که ریشه در غافلگیری و نگاه سطحی مقامات ما دارد

وی در ادامه خاطرنشان کرد: یک سازه بسیار خطرناک دیگر در نظام قاعده گذاری وجود دارد و آن این است که اینها در مواجهه با مسائل پیچیده تصور می کنند که بهترین راه حل ها ساده ترین آنها است. ما بحران هایی را تجربه می کنیم که ریشه در غافلگیری و نگاه سطحی مقامات ما دارد. ما مرتبا در معرض وقوع پدیده های غیر مترقبه هستیم. یعنی در سرزمینی زندگی می کنیم که از 43 گونه بلایای طبیعی شناخته شده 34 مورد در آن فعال است بنابراین ما به یک ارزیابی آسیب شناختی جدی در زمینه سازه های ذهنی مسلط در فرآیندهای تخصیص منابع نیاز داریم و باید حکومتگران را متوجه کنیم که در هیچ دوره ای در تاریخ، بهترین راه حل ها دم دست ترین آنها نبوده و نیستند.

همین الان که هنوز یک دلار به ما اضافه نشده و ماجرای توافق ایران و غرب به سرانجام نرسیده بلافاصله مافیاهای پشتیبان واردات چه بساطی راه انداخته اند

عضو هیات علمی دانشگاه علامه افزود: سازه ذهنی خطرناک سوم که به ویژه در دوران گرفتار شدن به مناسبات رانت نفتی گریبان فرآیندهای تصمیم گیری ما را گرفته این است که اگر ما اگر ارز ریال در اختیار داشته باشیم همه چیز قابل انجام است. تجربه ای که ما در دوران سی و چندساله اجرای برنامه شکست خورده تعدیل ساختاری داشته ایم در همین کادر قابل تفسیر است. با وجود اینکه از ناحیه این برنامه ضربه های بزرگی خورده ایم ذخیره دانایی بشر می گوید وفور ارز و ریال نه تنها به تنهایی کارگشا نیست بلکه می تواند بحران های بزرگتری برای کشور ما ایجاد کند. همین الان که هنوز یک دلار به ما اضافه نشده و ماجرای توافق ایران و غرب به سرانجام نرسیده بلافاصله مافیاهای پشتیبان واردات چه بساطی راه انداخته اند. مسئولان قوه مجریه از گشایش واردات محوری بویژه در صنعت خودرو سخن به میان می آورند. همین اتفاق در سال های 94 تا 96 رخ داد و کشور را به امواج شدیدی از فساد و وابستگی های ذلت بار به دنیای خارج روبرو کرد. ما اگر اینها را جدی نگیریم و درباره آن چاره اندیشی نکنیم، نمی توانیم از دورهای باطل توسعه نیافتگی خارج شویم.

سالانه 16 تن در هکتار فرسایش خاک داریم

نرخ جهانی آن 4 تن در هر هکتار است

این سازه دهنی در حوزه آب نیز اینگونه تصور میکند که ما می توانیم برای آب برنامه ریزی کنیم بدون آنکه در حوزه خاک برنامه ای داشته باشیم. گزارش ها می گوید ما سالانه 16 تن در هکتار فرسایش خاک داریم درحالیکه نرخ جهانی آن 4 تن در هر هکتار است. وقتی ما به مساله آب به مثابه یک مساله انتزاعی نگاه می کنیم و  ذینفعان را مشارکت نمی دهیم هزینه های گزاف و کارآمدی اندک درو می کنیم.

مومنی نگاه افراطی عرضه محور به مساله آب را یکی از حیاتی ترین مسائل روز کشور دانست و گفت: در چارچوب این نگاه های افراطی شاهد دستکاری غیرمتعارف واقعیت ها در راستای منافع کوته نگرانه رانت جوها هستیم و جامعه روستایی ما به طور خاص آسیب های پرشماری را متحمل می شوند.

هدررفت آب در ایران سه برابر بیشتر از میانگین جهانی است

مصرف سرانه جامعه شهری تهران سیزده برابر میانگین جهانی است

وقتی گزارش های رسمی می گوید هدررفت آب در ایران به طور متوسط سه برابر بیشتر از میانگین جهانی است، اتکای صرف به عرضه جدید منابع آب بر سر این کشور بلاهای سنگینی می آورد. در اسناد رسمی ادعا می شود که کشاورزی ایران به طور متوسط سه برابر میانگین جهانی آب مصرف می کند. گزارش های رسمی در اختیار داریم که نشان دهنده این است که مصرف سرانه جامعه شهری تهران براساس داده های رسمی در سال های آغازین دهه 1390 سیزده برابر میانگین جهانی است.

وقتی تکلیف ما با این سازه های ذهنی که باعث شده ما دچار یک نوع از کارکردافتادگی شویم، باید بپرسیم چرا رفتارهای نظام های تصمیم گیری ما به هیچ وجه تغییر محسوس و ملموسی از خود نشان نمی دهد؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت مرحله پس از جدی گرفتن آسیب شناختی سازه های ذهنی بازتولید کننده بحران باید ببینیم ترتیبات نهادی ما در این زمینه چکار می کنند؟

با نمونه هایی از فرآیندهای تخصیص منابع توصیح داده شد به وضح می شود مشاهد کرد که در زمینه قاعده گذاری ها هم با مشکلات خیای حاد روبرو هستیم.  هرکس دلسوز ایران و کیفیت زندگی مردم باشد باید از این زاویه مسئله ی خطیر تسخیر شدگی فرآیندهای تصمیم گیری و تخصیص منابه توسط غیرمولدها و رانت جوها را در دستور کار قرار دهد. نظام تصمیم گیری ما در معرض جهت گیری ها و تخصیص منابعی است که حتی موجودیت خودش را به خطر میندازد.

وی در پایان سخنان خود گفت: بخش بزرگی از منابع انسانی و مادی ما به نام کشاورزان و روستاییان و به کام رانت جویان تخصیص پیدا می کند. بعد از آن که  سازه های ذهنی و ترتیبات نهادی که زیر ذره بین قرار دادیم نوبت این می رسد که بیاییم و نظام توزیع منافع را زیر ذره بین قرار دهیم یعنی از دریچه اقتصاد سیاسی واکاوی کنیم. علاقه مندان به مساله آب می دانند که گزارش توسعه انسانی سال 2006 که یکی از درخشان ترین گزارش ها در زمینه بحران جهانی آب محسوب می شود تصریح شده است که ریشه بحران آب را در فقر، نابرابری و روابط نابرابر قدرت جست و جو کرد و همچنین در سیاست های مدیریتی اشتباه که کمبود آب را تشدید کرده است. شما وقتی این گزارش را می خوانید از جهاتی بیش از آنکه بر علم شما افزوده می شود، به ایمان تان اضافه می شود زیرا می گوید ظلم از دریچه قدرت و ثروت در مورد بحران جهانی آب حرف اول را می زند.