میرزا ابوالقاسم اردوبادی؛ عالمی که به مناظره با مسیحیان و بابیان می نشست

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی میرزا ابوالقاسم اردوبادی اختصاص دارد.

زندگینامه میرزا ابوالقاسم اردوبادی

میرزا ابوالقاسم اردوبادی (1274-1333ق) یکی از بزرگان عرصۀ فقاهت، حدیث، کلام و قرآن پژوهی در نیمۀ اوّل قرن چهاردهم بوده که در نجف می زیست. وی علی رغم آن که نزدیک به پنجاه اثر تألیفی از خود به جای گذاشت و فرزندی دانشور به نام علّامه میرزا محمّدعلی اردوبادی (1312-1380ق) پرورش داد امّا گمنام مانده و به جز معدودی از منابع که آن ها نیز از طریق این فرزند دانشمند بر احوال وی مطّلع شده اند، خبری از این عالم گرانقدر حتّی در شماری از کتاب های تراجم نگاری برجای نمانده است.

اطلاعات فردی

میرزا ابوالقاسم اردوبادی

تاریخ تولد: ۱۲۷۴ قمری

محل اقامت: نجف اشرف

تاریخ وفات: ۱۳۳۳ق

محل وفات : نجف اشرف

آثار : ارجوزة فی المنطق، اصول الدین، حاشیه بر جامع عباسی شیخ بهائی، سبیل الرّشاد، ...

نام اردوبادی را گاه، محمد قاسم[1] و گاه ابوالقاسم[2] نوشته اند. معلم حبیب آبادی می نویسد: «ظاهراً نام اصلی او قاسم بوده و برای احترام، گاهی محمد قاسم و گاهی ابوالقاسم می گفته اند».[3] اردوبادی را منسوب به اُردباد یا اوردباد، که شهری در مرز بین آذربایجان و قوقاس نزدیک نهر ارس است می دانند.[4]

اردوبادی به سال 1274ق. در اردوباد متولد شد. در سال 1291 ق. برای تحصیل علم به تبریز[5] و در سال 1298ق. به نجف رفت.[6] از برخی از اساتید او می توان به میرزا محمدحسن شیرازی اشاره کرد که روحیۀ دفاع از دین در برابر خصم، در ایشان مثال زدنی بود.[7] این رویکرد به اردوبادی نیز منتقل شد.

در زمرۀ شاگردان ایشان نیز می توان به فرزند دانشمندش، میرزا محمّد علی اردوبادی (1312-1380ق) محقّق معروف حوزۀ نجف اشاره کرد. در مدّت اقامت در نجف، ارتباط او با تبریز و قفقاز و اردوباد پیوسته ادامه داشت، به گونه ای که کتاب الشهاب المبین را در سال 1319 ق. در جواب یکی از رساله های ضد قرآن نوشت که در آن منطقه منتشر شده بود. نام این رسالۀ ضدقرآن یا نویسندۀ آن از سوی اردوبادی معیّن نشده و در جستجوها نیز به دست نیامده است. از آرای متفاوت اردوبادی در این کتاب که کار او را از دیگران متفاوت می کند نگاه ویژۀ او به قصه و کارکرد آن در قرآن و استناد به نهج البلاغه به عنوان شاگردی از شاگردان امیرالمؤمنین علیه السلام اشاره کرد.

اردوبادی علاوه بر فقه و اصول، در زمینۀ کلام و تبیین عقاید و دفاع از قرآن و نبوت خاتم الانبیاء تلاشهایی کرد، به گونه ای که آثار مکتوبش نشان می دهد و برخی از مناظرات خود در دیار آذربایجان با افرادی بابی و مسیحی را گزارش می کند. همچنین تسلط او بر زبان عبری و متون اصلی عهدین  چنانکه از کتاب الشهاب المبین بر می آید در همین راستا قابل ذکر است.

وی صاحب حدود پنجاه کتاب کوچک و بزرگ به زبان های فارسی، عربی و ترکی است که به جز سه مورد، آن هم به صورت چاپ سنگی در زمان حیاتش، هیچ کدام به چاپ نرسیده امّا نُسخ خطی آن ها موجود و در دسترس است. برخی از آثار ایشان نیز در زمینۀ عقاید و دفاع از نبوّت و قرآن است همانند: کتاب القبسات فی الأصول الخمسة، مناهج الیقین فی الرّد علی النصاری، الشهب الثاقبة فی الردّ علی القول بوحدة الوجود، رجوم الشیاطین فی النقد علی تفسیر میرکریم القاضی البادکوبی باللغة الترکیة، السهام النافذة فی الردّ علی البابیّة و نظایر اینها. در زمینۀ فقه با نوشتن یک دورۀ کامل فقه استدلالی به زبان عربی و نیز چند رسالۀ فتوایی توانایی خود را در این حوزه نشان داد.

پی نوشت ها:

[1] اردوبادی، ابوالقاسم. شهاب مبین. نسخه خطی آستان قدس رضوی. تحریر: یوسف بن اسماعیل اردوبادی، ربیع الاول 1320. شماره 36150.؛ برگ آخر.

[2] تهرانی، آقا بزرگ. الذریعه إلی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالأضواء، 1403ق. ج 8 ص 104، ش 384.

[3] معلم حبیب آبادی، محمد علی. مکارم الآثار. اصفهان: مؤسسه نفائس مخطوطات، 1355. 7 ج. ج 6 ص 2061.

[4] قمی، عباس. الکنی و الألقاب. قم: جامعه مدرسین، 1425 ق. 2 جلد. ج 1 ص 21.

[5] صدر، سید حسن. تکملة أمل الآمل. تحقیق: حسین علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، عدنان دباغ. بیروت: دار المؤرخ العربی، 1429 ق. / 2008 م. 6 جلد. ج6، ص322.

[6] اردوبادی، محمد علی. موسوعة العلامة الاردوبادی، تحقیق: سید مهدی شیرازی. کربلا: مکتبة العتبة العباسیة المقدسة، 1436 ق. / 2015 م. 25 جلد. ج17، ص17.

[7] مهدوی، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، ج1 ص353-358.