آیت الله العظمی سید محمد هادی حسینی میلانی در سال ۱۳۱۳ قمری در نجف اشرف به دنیا آمد. وی نزد شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیاء الدین عراقی، میرزای نائینی و... شاگردی کرد. وی به دعوت مردم مشهد به آنجا رفت.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله العظمی سید محمد هادی حسینی میلانی اختصاص دارد.
زندگینامه سید محمد هادی میلانی
سید محمدهادی حسینی میلانی(۱۳۱۳-۱۳۹۵ق)، از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم قمری.
آیت‌الله میلانی بیشتر عمر خود را در عراق گذارند و در آنجا از درس علمایی چون شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیا عراقی و میرزا محمد حسین نائینی بهره برد. وی از سال ۱۳۳۲ش در مشهد ساکن شد. آیت الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران مدتی نزد وی شاگردی کرد.
از میلانی آثاری از جمله محاضرات فی الفقه الامامیه و قادتنا کیف نعرفهم بر جای مانده است.
آیت الله میلانی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز فعال بود. او از انقلاب اسلامی ایران، رهبری آن و نهضت مردم عراق حمایت می‌کرد. وی در تأسیس مدارس علمیه از جمله مدرسه حقانی نقش داشت. با حضور وی در مشهد، حوزه علمیه این شهر رونق گرفت.
اطلاعات فردی
سید محمدهادی میلانی
نام کامل سید محمدهادی حسینی میلانی
نسب امام سجاد(ع)
تاریخ تولد ۱۳۱۳ق
محل زندگی عراق، مشهد
تاریخ وفات ۱۳۹۵ق
محل دفن حرم امام رضا(ع)
شهر وفات مشهد
خویشاوندان سرشناس سید جعفر میلانی، محمدحسین مامقانی
اطلاعات علمی
استادان شیخ الشریعه اصفهانی، آقا ضیا عراقی، میرزا محمدحسین نائینی، محمدجواد بلاغی، ...
شاگردان سید علی خامنه‌ای، عزیزالله عطاردی
محل تحصیل نجف، کربلا
اجازه روایت از سید حسن صدر، عبدالحسین شرف الدین، شیخ عباس قمی، آقا بزرگ طهرانی
سایر محاضرات فی الفقه الامامیه، قادتنا کیف نعرفهم، تفسیر سوره تغابن و جمعه، توضیح المسائل
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی حمایت از انقلاب ایران و رهبری آن، حمایت از نهضت مردم عراق
اجتماعی تأسیس مدارس مختلف
زندگینامه
آیت الله سید محمد هادی میلانی، در ۷ محرم ۱۳۱۳ق در نجف زاده شد. نسبش به علی بن حسین(ع) می‌رسد. پدرش سید جعفر حسینی از شاگردان محمدحسن مامقانی به شمار می‌رفت. سید محمدهادی در کودکی پدرش را از دست داد.[۱] مادرش، دختر محمدحسن مامقانی و همسرش، دختر عبدالله مامقانی (دایی سید محمد هادی) صاحب تنقیح المقال بود.[۲]
آیت الله میلانی تحصیلاتش را در نجف آغاز کرد، و در همانجا به تدریس مشغول شد. او بارها به ایران سفر کرد و در ۱۳۳۲ش که برای زیارت قبر امام رضا(ع) به مشهد رفت، به درخواست مردم و برخی از علمای آن روز خراسان، در آنجا ماندگار شد و به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. وی در ۲۹ رجب ۱۳۹۵ق برابر با ۱۷ مرداد ۱۳۵۴ش در ۸۲ سالگی در مشهد درگذشت و در حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.[۳]
آیت الله میلانی، سه پسر و یک دختر داشت. پسران وی سید نورالدین، سید عباس و سید محمد علی هستند.[۴][۵]
فتوای میلانی در تحریف‌ناپذیری قرآن
«بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدلله و سلام علی عباده الذین اصطفی. راجع به تحریف که مورد سؤال واقع شده به طور قطع بیان می‌نمایم: در قرآن هیچ گونه تحریف نه به زیاده و نه به نقیصه و نه به تغییر الفاظ واقع نشده و اگر در بعض روایات از تحریف نامی برده شده، منظور تغییر معنی به آراء و توجیهات و تأویلات باطله می‌باشد، نه به تغییر الفاظ و عبارات. و آنچه دیده یا شنیده می‌شود از روایاتی در اسقاط آیات و سور از این معجزه خالده خاتمیه، همانا مجعول و ضعیف است، و خود آن آیات و سور دلیل روشنی هستند بر ساختگی بودنشان. مثلاً دو سوره که در کتاب اتقان یا سوره‌ای که در دبستان المذاهب یا در کتاب دیگر نقل شده، هر شخص خبیر و بصیر آنها را عرضه به قرآن کریم بدارد، مجعول و باطل بودن آنها را بدیهی خواهد دید. بعلاوه آنکه در قرآن کریم زیادتی را احدی نگفته است و آنچه بعضی توهم کرده‌اند که نقیصه است آن را هم نتوان گفت. با توجه به تعهد خداوندی که فرمود: «ان علینا جمعه و قرآنه»، و فرمود: «انا له لحافظون» و فرمود: «لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه» و همچنین آیات دیگر که دلالت بر این معنی دارد، بالجمله به همین ملاحظات و جهات علمیه و براهین متقنه دیگر علماء بزرگ شیعه امامیه از صدر اول، مانند شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و شیخ طبرسی و سایر بزرگان، خلفاً عن سلف، تصریح به عدم تحریف نموده‌اند و عقیده‌شان همان است که رئیس المحدثین شیخ صدوق فرموده است. در کتاب اعتقادات که بیش از هزار سال قبل بر این نوشته‌اند و عبارتشان این است: «اعتقادنا ان القرآن الذی انزله الله تعالی علی نبیه محمد صلی الله علیه و آله، هو ما بین الدفتین و ما فی ایدی الناس لیس باکثر من ذلک». تا اینکه می‌فرماید: «و من نسب الینا انا نقول انه اکثر من ذلک فهو کاذب». و الحاصل هر کس تأمل کند و به ادله و براهین مراجعه نماید و تاریخ اهتمام مسلمین را از عصر نبوت و بعد از آن در ضبط و حفظ و تعلیم و تعلم قرآن مطالعه کند، یقین می‌کند که از قرآن کریم محال است یک کلمه اسقاط شده باشد. و اگر کسی روایتی بیند و ظن به صدق آن پیدا کند اشتباه و خطا کرده است «و ان الظن لایغنی من الحق شیئاً». محمدهادی الحسینی المیلانی شهر رمضان، ۱۳۸۳ق».
استادان
شیخ ابوالقاسم مامقانی
شیخ الشریعه اصفهانی
آقا ضیاء عراقی
میرزا حسین نائینی
محمد حسین غروی اصفهانی
محمد جواد بلاغی
غلامعلی قمی سامرائی
سید ابوالقاسم خوانساری
شیخ ابراهیم سالیانی
سید جعفری اردبیلی
میرزا علی ایروانی
میرزا ابراهیم همدانی
ملا محسن تبریزی[۶]
مشایخ اجازه
سید حسن صدر
عبدالحسین شرف الدین
شیخ عباس قمی
آقا بزرگ طهرانی[۷]
شاگردان
سید علی خامنه‌ای
عزیزالله عطاردی
سید محمد حسینی زنجانی
محمدرضا شفیعی کدکنی
محمدتقی جعفری
کاظم مدیر شانه‌چی
اقامت در مشهد
مهاجرت آیت الله میلانی به مشهد و استقرار وی در این شهر به مدت بیش از دو دهه، بر حوزه علمیه این شهر تاثیر گذاشت. در ۱۳۳۲ش علمای مشهد برای تقویت این حوزه و جلوگیری از مهاجرت طلاب و استادان به شهرهای قم و نجف، با امضای طوماری از سیدمحمدهادی میلانی، (که در آن زمان در کربلا به سر می‌برد) درخواست کردند به مشهد مهاجرت کند و به تدریس در حوزه این شهر بپردازد.[۸]
فعالیت
آیت الله میلانی در ۱۳۳۳ش به مشهد وارد شد و در مدت ۲۲ سال، مدیریت حوزه علمیه مشهد را برعهده گرفت. محور درس خارج اصول میلانی، مبانی استادانش، محمدحسین غروی اصفهانی و میرزای نائینی بود.[۹] او پس از درگذشت آیت الله بروجردی از مراجع تقلید شد و مدارسی به سبک جدید تاسیس کرد:[۱۰]
مدرسه حقانی؛ میلانی از همان ابتدا از این مدرسه حمایت مالی و معنوی کرد که تا ۱۳۵۷ش ادامه داشت.[۱۱]
مدرسه امام صادق(ع)؛ این مدرسه در کنار مسجد شاه مشهد و نزدیک مدرسه سلیمان خان تأسیس شد.[۱۲]
مدرسه دیگری نیز در مشهد تأسیس کرد که دارای ۵۰۰ محصل بود. بعدها این مدرسه خراب شد و جزء فلکه آستانه گردید.[۱۳]
مدرسه‌ای نیز برای دروس مقدماتی و متوسطه تاسیس کرد که مختص آموزش خط، انشا، املا و اندکی ریاضیات و صرف و نحو و منطق بود و آموزش در آن شش سال طول می‌کشید. در ادامه آن شاگردان به مدرسه متون عالی می‌رفتند. در این مدرسه طلاب تحت تعلیم و نظارت استادان به آموختن متون عالی فقه و اصول و کلام می‌پرداختند و در کنار این دروس، دروس جنبی تفسیر، حدیث، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و تاریخ ادیان گنجانده شده بود. این دوره هم پنج سال طول می‌کشید.[۱۴]
نظام آموزشی جدید
طلاب، این مرحله را در چهارده دوره آموزشی می‌گذراندند و پاره‌ای از دروس اصلی خود یعنی زبان عربی و فقه و اصول را نیز براساس کتاب‌های تازه تألیفی که خواندن آنها قبلا در حوزه مشهد مرسوم نبود، مثل کتاب‌های عربی آسان و اصول الفقه مظفر، فرا می‌گرفتند.[۱۵] اولین مدرسه که خاص این مرحله بود تحت عنوان مدرسه آیت الله میلانی در ۱۳۴۵ش تأسیس شد.[۱۶]
طلاب پس از گذراندن دوره‌های آموزشی برای مراحل بالاتر تحصیل مخیّر بودند که به طور تخصصی به فقه و اصول بپردازند یا به تحصیل در دیگر علوم اسلامی و نیز زبان خارجی، که تخصص در آنها برای یک مبلّغ اسلامی ضرورت دارد، مشغول شوند.[۱۷] برای این مرحله دو مدرسه در نظر گرفته شده بود.
در برنامه درسی این مدارس موادی گنجانده شده بود که پیش از آن دست‌کم در حوزه مشهد سابقه نداشت. به نظر می‌رسد مدارس تأسیس شده زیر نظر آیت الله میلانی اولین مدارس حوزوی مشهد بودند که در آنها به طور رسمی امتحان برگزار گردید، هرچند این کار در سنّت حوزوی چندان شناخته شده نبود.
ساماندهی تبلیغ
میلانی همچنین به امر تبلیغ دینی اهمیت زیادی می‌داد، ازاین رو شمار فراوانی از روحانیان به همین منظور تحت اشراف وی ساماندهی و در اوقات مشخصی به نقاط مختلف ایران اعزام می‌شدند و بدون تبلیغات ظاهری در جهت تقویت بنیه دینی مردم شهرها و روستاها و آگاه کردن آنان از تبلیغات ضد دینی و ضد اسلامی فعالیت می‌کردند.[۱۸]
حمایت از مراکز دینی
از دیگر اقدامات آیت اللّه میلانی پشتیبانی از مؤسسات و تشکل‌های دینی غیر حوزوی مروّج معارف اسلامی، همچون کانون نشر حقایق اسلامی، بود. این کانون را محمدتقی شریعتی با همکاری تنی چند از روحانیان مشهد تأسیس کرد. کانون نشر حقایق اسلامی در ترویج تفکر نواندیشانه اسلامی و به ویژه پاسخگویی به شبهات جریان‌های ضددینی در بین جوانان و تحصیل کرده‌های دانشگاهی مشهد، در دهه‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۰ش، سهم عمده داشت.[۱۹]
فعالیت سیاسی
آیت الله میلانی فعالیت سیاسی خود را از دوران جوانی در عراق آغاز کرد. وی در جریان جنگ مردم مسلمان عراق علیه حضور انگلیس در این کشور که به رهبری مراجع دینی صورت گرفت، همراه میرزا مهدی فرزند آخوند خراسانی، شیخ جواد جواهری پسر صاحب جواهر، سید علی داماد و... شرکت جست.
ورود میلانی به مشهد پس از نهضت ملی نفت بود. میلانی با گردانندگان پیشین این نهضت در مشهد رابطه نزدیک داشت و در جریان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از پیشگامان نهضت روحانیت بود.
در جریان کاپیتولاسیون نیز که در دولت حسنعلی منصور و به منظور تضمین امنیتی برای مستشاران آمریکایی پیش بینی‌هایی شده بود، میلانی با امام خمینی همراهی کرد.
میلانی در خرداد ۱۳۴۶ش با انتشار اعلامیه‌ای در رابطه با جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل، با اعراب مسلمان اظهار همدردی کرد و به همین دلیل از سوی تیمسار نصیری تهدید شد. در همین سال در جریان جشن تاج‌گذاری به خاطر تبریک نگفتن به شاه، گذرنامه وی توقیف و دستور خروجش از ایران صادر شد، ولی به خاطر ملاحظه نفوذ معنوی میلانی در بین توده‌های مردم و جایگاهی که میان روحانیت و مراجع تقلید داشت، این تصمیم عملی نشد.
آیت الله میلانی دو روز پس از شهادت سید محمدرضا سعیدی، در ۲۴ خرداد ۱۳۴۹، به منظور تجلیل از شخصیت روحانی او، درس خود را تعطیل کرد و در ۲۴ تیر همین سال محمد الفحّام (رئیس دانشگاه الازهر) که از سوی دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه، از قاهره به ایران آمده بود، با وی دیدار کرد.[۲۰]
آثار
محاضرات فی الفقه الامامیه، میلانی در این مجموعه ده جلدی، فروعات فقهی اعم از عبادات و معاملات را مورد بررسی قرار داده و نظرات خود را بیان کرده است.
قادتنا کیف نعرفهم؟ در نُه جلد به زندگانی چهارده معصوم(ع) و فضایل آنها با استفاده از مدارک شیعه و سنی پرداخته است.
تفسیر سوره تغابن و جمعه: میلانی در کربلا، تفسیر سوره های تغابن و جمعه را تدریس می‌کرده است، این مجموعه درسی در کتابی به همین نام به چاپ رسیده است.
توضیح المسائل: او در ۱۳۸۸ق، رساله عملیه خود را با بیش دو هزار و هشتصد مساله فقهی به چاپ رسانده است.
دیدگاه‌های علمی: این کتاب شامل صدها استفتاء و پاسخ آنها در مسائل فقهی، عرفانی، اخلاقی، فلسفی، کلامی، تاریخی، رجالی، قرآنی، حدیثی و… است.
حاشیه بر مکاسب
قواعد فقهیه و اصولیه
مختصر الاحکام
یکصد و ده پرسش (در زمینه ائمه اطهار)
مناسک حج
رسالة فی منجزات المریض
تفسیر جز آخر قرآن
رسالة فی صلاة الجمعة
رسالة فی احکام الجلود
حاشیه بر وسیلة النجاة
حاشیه بر عروة الوثقی
کتاب در مضاربه استدلالی
حاشیه بر کتاب الهدی الی دین المصطفی
رساله‌ای در بحث مشتق
رسالة فی الاجارة
رسالة فی المزارعة و المساقاة
رسالة فی التامین و الیانصیب (در باب بیمه و بلیط‌های بخت‌آزمایی)[۲۱]
سفرهای خارجی
آیت الله میلانی در ۱۳۷۰ق به حج مشرف شد، در ۱۳۵۹ق به سوریه و لبنان سفر کرد و در این سفر با سید عبدالحسین شرف الدین، سید محسن امین، شیخ حبیب آل ابراهیم، میرزا حسن لواسانی و شیخ محمدتقی صادق در شهرهای صور، دمشق، بعلبک، غازیه و نبطیه ملاقات کرد. او شش سفر به ایران داشت. در سفر ششم در روز عرفه به زیارت حرم امام رضا علیه السلام آمد. وی دراین سفر به خانه علی اکبر نوغانی وارد شد و به درخواست علما و مردم خراسان، در مشهد ساکن شد.[۲۲]
پانویس
۱. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۹۹
۲. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۰
۳. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۳
۴. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۴
۵. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۳
۶. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۱
۷. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۱
۸. ر. ک: صالحی، مشهد، ص۱۰۰
۹. شمس، ص۷۱ـ۷۲
۱۰. ر. ک: شریف رازی، ج۷، ص۱۰۳ـ۱۰۴
۱۱. حسین حقانی، توضیحات
۱۲. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۴
۱۳. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۴
۱۴. حسینی میلانی، ج۱، ص۱۵۵؛ پسندیده، ج۱، ص۲۹۸ـ۲۹۹
۱۵. پسندیده، ج۱، ص۲۹۶، ۲۹۸
۱۶. پسندیده، ج۱، ص۲۹۶
۱۷. حسینی میلانی، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۵۶
۱۸. ر.ک: صالحی، مشهد، ص۱۰۴، ۱۰۸ـ۱۰۹
۱۹. ر.ک: وحدتی، ص۸۰۹
۲۰. سایت وارثون.
۲۱. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۵
۲۲. گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۱۰۳
منابع
محمد شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، چاپخانه پیروز، قم، ۱۳۵۴ش.
حسین حقانی، «پایگاههای جهاد و اجتهاد: مدرسه حقانی» (مصاحبه)، حوزه، سال ۹،ش ۴ (مهر و آبان ۱۳۷۱).
سایت وارثون.
