مصرف لبنیات طی سال‌های گذشته به‌شدت کاهش پیدا کرده است؛ به طوری که با افزایش سرسام‌آور قیمت لبنیات در کشور بسیاری از خانوارهای ایرانی قدرت خرید خود را از دست دادند و لبنیات از سفره‌های آنان رخت بربست که این امر بلاشک در آینده‌ای نزدیک ایران را با افزایش بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان روبه‌رو خواهد کرد.
جی پلاس؛ مصرف لبنیات در ایران طی سال‌های گذشته با کاهش محسوسی روبه‌رو بوده است؛ به طوری که طی هشت سال گذشته به دلیل فشارهای شدید اقتصادی متحمل شده بر مردم و کوچک‌شدن سفره آنان، هیچ‌یک از ذی‌نفعان بخصوص نهادهای حاکمیتی و سیاستگذار سلامت کشور برنامه‌ای برای حمایت از سفره و سلامت مردم در این بخش ندارند.
روزنامه ایران نوشت: «لبنیات یکی از باارزش‌ترین مواد غذایی است که تقریباً حاوی تمامی مواد ضروری جهت رشد و ادامه حیات است؛ به طوری که این مواد از چنان اهمیتی برخوردار هستند که میزان مصرف روزانه آن در یک کشور تا حد زیادی می‌تواند وضعیت تغذیه و بهداشت و تا حدودی سلامت افراد یک جامعه را نشان دهد.
تأثیر مصرف سرانه شیر در سلامت جامعه تا آنجا بوده که سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان غذا و کشاورزی (فائو)، سازمان بهداشت جهانی و صندوق بین‌المللی کودکان نسبت به مسائل و نتایج مربوط به آن حساسیت نشان داده و حتی شیر را به عنوان یکی از شاخص‌های تأمین حداقل احتیاجات غذایی (به‌ویژه در سنین رشد) جوامع معرفی کنند.
با این حال مصرف این محصول طی سال‌های گذشته به‌شدت کاهش پیدا کرده است؛ به طوری که با افزایش سرسام‌آور قیمت لبنیات در کشور بسیاری از خانوارهای ایرانی قدرت خرید خود را از دست دادند و لبنیات از سفره‌های آنان رخت بربست که این امر بلاشک در آینده‌ای نزدیک ایران را با افزایش بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان روبه‌رو خواهد کرد.
سرانه تولید شیرخام در کشور
با استناد به گزارش مرکز آمار ایران، کل تولید شیر کشور در سال ۹۵ حدود هفت میلیون و ۶۰۰ هزار تن بود. در سال ۹۸ هم کل تولید شیر گاو اعم از صنعتی و سنتی هفت میلیون و ۸۰۰ هزار تن اندازه‌گیری شده و با اضافه‌شدن سهم ۱۰درصدی تولید سایر دام‌ها حداکثر تولید شیر کشور حدود هشت میلیون و ۶۰۰ هزار تن است.
همچنین میزان تولید شیر در کشور از سال ۱۳۶۷ الی ۱۳۹۷ حاکی از افزایش ۶,۴ میلیون تن این محصول است؛ به طوری که طی این سال‌ها تولید همواره افزایش یافته است. با این حال در سال ۱۳۸۷ کاهش تولید به دلیل خشکسالی و سرمای شدید بود؛ به گونه‌ای که میزان تولید شیر با کاهش ۵۶۸ هزار تنی مواجه شد.
مجموع کل تولید شیر گاو اعم از صنعتی و سنتی بیش از ۹۰ درصد تولید شیر کشور را تشکیل می‌دهد. بنابراین با توجه به جمعیت ۸۳میلیون نفری کشور سرانه تولید شیرخام حدود ۱۰۳ کیلو گرم است.
آمارها نشان می‌دهد هندوستان با ۱۸۷ میلیون تن بیشترین تولید شیر در جهان را از آن خود کرده و پس از آن آمریکا با ۱۰۰ میلیون تن قرار دارند.
سرانه مصرف لبنیات در کشور
سرانه مصرف لبنیات در کشور بر اساس جمعیت آن کشور و جمع‌بندی چهار آیتم تولید، صادرات، واردات و انبارداری محاسبه می‌شود. با این حال مصرف لبنیات در ایران طی سال‌های اخیر با کاهش محسوسی روبه‌رو بوده است، به طوری که این میزان فرسنگ‌ها با متوسط سرانه مصرف جهانی لبنیات و حتی قانون برنامه ششم توسعه فاصله دارد.
در این خصوص اظهار نظرهای متفاوتی می‌شود؛ به طوری که احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی، می‌گوید سرانه کنونی مصرف کمتر از ۵۰ کیلو لبنیات است.
با این حال به نظر می‌رسد عدد و میزان واقعی مصرف سرانه شیر و لبنیات در کشورمان بین ۵۰ تا ۷۰ کیلوگرم باشد؛ به طوری که دکتر زهرا عبداللهی، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت به ایران گفت: بر اساس آخرین آمارهای وزارت بهداشت هر ایرانی روزانه ۱۹۰ گرم لبنیات در روز مصرف می‌کند که اگر این آمار را سالانه محاسبه کنیم سرانه سالانه مصرف لبنیات در کشورمان نزدیک به ۷۰ کیلوگرم است.
وی افزود: این آمار پایین ناشی از عدم فرهنگ‌سازی در کشور است: به طوری که بزرگسالان عادت به مصرف شیر ندارند. از طرف دیگر از دهه ۹۰ به بعد افزایش قیمت لبنیات در کشور سبب کاهش مصرف در کشور شد.
مدیر کل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با اشاره به کاهش شدید مصرف شیر طی سالیان اخیر گفت: شیوع بیماری کرونا و افزایش قیمت لبنیات در دو سال اخیر سبب شد که ۳۰ درصد از مصرف شیر در کشور کاسته شود. با وجود این با توجه به افزایش قیمت ۵۰ تا ۶۰ درصدی شیر در سال جاری انتظار می‌رود مصرف شیر با کاهش بیشتری روبه‌رو شود.
دکتر عبداللهی تصریح کرد: به صورت کلی مصرف شیر، ماست و پنیر حالا دیگر از سفره دهک‌های پایین جامعه حذف شده است که این امر سبب کوتاه قدی، کمبود کلسیم، کم‌خونی و سوءتغذیه کودکان در بین مردم جامعه خواهد شد.
در همین خصوص دکتر وحید مفید، رئیس مرکز رشد و نوآوری انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور، گفت: عدد دقیقی درخصوص سرانه مصرف لبنیات در کشور وجود ندارد. در حال حاضر برخی‌ها آمار تولید لبنیات را بر میزان جمعیت کشور تقسیم می‌کنند و عدد حاصله را به عنوان سرانه مصرف لبنیات در کشور در نظر می‌گیرند. با این حال خود این آمار تولید لبنیات در کشور نیز دقیق نیست، از طرف دیگر میزان صادرات و ضایعات لبنیات در آن دیده نمی‌شود.
رئیس مرکز رشد و نوآوری انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور اظهار کرد: افزایش قیمت لبنیات در طول سالیان گذشته و عدم فرهنگ‌سازی در کشور سبب کاهش شدید مصرف لبنیات در کشور شده است.
چرا مصرف لبنیات در کشور کاهش یافته است؟
مصرف لبنیات در ایران طی سال‌های گذشته با کاهش محسوسی روبه‌رو بوده است؛ به طوری که طی هشت سال گذشته به دلیل فشارهای شدید اقتصادی متحمل شده بر مردم و کوچک‌شدن سفره آنان، هیچ‌یک از ذی‌نفعان بخصوص نهادهای حاکمیتی و سیاستگذار سلامت کشور برنامه‌ای برای حمایت از سفره و سلامت مردم در این بخش ندارند.
حذف شیر مدارس
چند سالی هست که دولت توزیع شیر را در بین دانش‌آموزان مدارس متوقف کرده، این در حالی است که شیر یکی از ارزشمندترین محصولات برای افزایش حافظه فرد و رشد قد آن محسوب می‌شود. این در حالی است که برخی از دانش‌آموزان مناطق محروم و اقشار ضعیف و متوسط جامعه توانایی خرید محصولات لبنی را طی هشت سال گذشته از دست داده بودند. به همین دلیل دانش‌آموزان این اقشار چشم به توزیع و مصرف این محصولات در مدارس دوخته بودند.
پوکی استخوان و بیماری‌های مرتبط با عدم مصرف لبنیات
آن چه مسئولان وزارت بهداشت بارها و بارها بر آن تأکید می‌ورزند، این است که کاهش مصرف شیر و لبنیات در کشور باعث به‌خطرافتادن بهداشت و سلامت فرد می‌شود؛ به طوری که آنها بروز بیماری‌هایی از جمله پوکی استخوان را در افرادی که لبنیات کمتری مصرف می‌کنند، محتمل می‌دانند.
این در حالی است که پرواضح است هر گونه افزایش قیمتی در نرخ شیر خام بسان سال‌های گذشته باعث کاهش مصرف این محصول ارزشمند می‌شود.
مصرف لبنیات در کشورهای دیگر و میانگین جهانی
آمارها نشان می‌دهد به طور میانگین مصرف سرانه [سالانه] جهانی شیر ۱۵۰کیلوگرم و حتی در برخی کشورهای اروپایی این میزان مصرف، برای هر نفر فراتر از ۳۰۰کیلوگرم است؛ به طوری که مردم کشور هلند سالانه ۵۲۰ کیلوگرم سرانه مصرف شیر و لبنیات دارند؛ در حالی که طبق گزارش سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) استاندارد جهانی سرانه مصرف شیر و لبنیات برای هر فرد باید ۳۰۰ کیلوگرم در سال باشد که ایران از این استاندارد بسیار عقب است.
افزایش قیمت شیر و کمبود نهاده‌های دامی، قیمت فعلی شیر در بازار
هم‌اکنون قیمت هر کیلوگرم شیرخام در دامداری شش هزار و ۴۰۰ تا شش هزار و ۶۰۰ تومان است که با احتساب ۲۵۰ تا ۳۰۰ تومان هزینه حمل، هر کیلو شیر با نرخ شش هزار و ۷۰۰ تا شش هزار و ۸۰۰ تومان تحویل کارخانه داده می‌شود. با این حال در صورت تغییر شیوه تخصیص ارز، قیمت هر کیلو شیرخام از مرز ۱۰ هزار تومان نیز بالاتر خواهد رفت که این امر باعث کاهش سرانه مصرف خواهد شد. به همین دلیل لازم است همه جوانب امر بررسی شده و راهکارهای جبرانی مناسبی برای آن در نظر گرفته شود تا سرانه مصرف این محصول ارزشمند کاهش پیدا نکند.
راهکارهای افزایش مصرف سرانه لبنیات در کشور
عمده تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران صنعت لبنیات عمده تلاش خود را روی تولید محصولات لبنی گذاشته و دغدغه‌ای برای افزایش سرانه مصرف لبنیات در کشور ندارند؛ به طوری که طی سال گذشته میزان تولید شیر در کشور با افزایش قابل توجهی روبه‌رو شده اما ایران در زمینه مصرف هر سال با کاهش روبه‌رو بوده است.
عمده کارشناسان حوزه لبنیات معتقدند که ورود دولت در پرداخت یارانه تنها راهکار افزایش سرانه مصرف است.
در همین خصوص محمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی انجمن لبنی به ایران، گفت: چهار راهکار برای افزایش مصرف سرانه لبنیات در کشور وجود دارد که راهکار اول همان اجرای طرح کارت الکترونیکی برای خانوار است. علاوه بر این نباید اجازه بدهیم در جمعیت نوجوانان و کودکان بویژه در استان‌های محروم کاهش مصرف سرانه اتفاق بیفتد. به همین جهت اجرای طرح شیر رایگان مدارس دومین راهکاری است که پیشنهاد می‌شود.
بنی‌طبا راهکار سوم را تسهیل عرضه مستقیم محصولات لبنی برای تولیدکنندگان عنوان کرد و گفت: دولت باید تدبیری بیندیشد که تولیدکنندگان بتوانند محصولات لبنی را مستقیماً به مردم عرضه کنند؛ چرا که ۳۰درصد قیمت محصولات لبنی مربوط به شبکه پخش و خرده‌فروشی است و اگر عرضه به شکل مستقیم انجام شود، این درصد از قیمت لبنیات کم خواهد شد. به عنوان مثال دولت می‌تواند در میادین میوه و تره‌بار مکانی را در اختیار تولیدکننده قرار دهد تا محصولات خود را آنجا به مردم عرضه کنند. وی راهکار پایانی افزایش سرانه مصرف لبنیات در کشور را فرهنگ‌سازی عنوان کرد.»
