ابوعبدالله زنجانی در سال ۱۳۰۹ق. در زنجان متولد شد. سال‌ها نزد استادان و مجتهدان برجسته‌ای نظیر سید محمد کاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی ابوعبدالله زنجانی اختصاص دارد.
زندگینامه ابوعبدالله زنجانی
ابوعبدالله زَنْجانی، فرزند میرزا نصرالله شیخ الاسلام (۱۳۰۹ ـ ۱۳۶۰ق)، فقیه، مفسر، قرآن‌شناس و نویسنده قرن چهاردهم هجری قمری که کتاب‌ها و رساله‌ها و مقالات متعددی در زمینه‌های فلسفی و دینی و اجتماعی به نگارش درآورد. معروف‌ترین اثر وی، تاریخ القرآن نام دارد. او به عنوان اولین ایرانی، به عضویت المجمع العلمی العربی دمشق درآمد. زنجانی از کسانی چون سید حسن صدرعاملی و سید محمود شکری آلوسی اجازه روایت داشت. وی در پی فعالیت‌های علمی خویش، به کشورهای عربی از جمله مصر، حجاز، سوریه و فلسطین سفر کرد.
اطلاعات فردی
زادروز ۱۳۰۹ق
زادگاه زنجان
درگذشت جمادی الآخر ۱۳۶۰ق - زنجان
استادان سید محمد کاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ ضیاء الدین عراقی، میرزا حسین نائینی و...
دین اسلام
مذهب امامیه
منصب عضو المجمع العلمی العربی
آثار تاریخ القرآن
خویشاوندان میرزا نصرالله شیخ الاسلام
تولد و درگذشت
ابوعبدالله زنجانی در زنجان به سال ۱۳۰۹ق. زاده شد. پدرش، میرزا نصرالله، شیخ الاسلام زنجان بود.[۱] وی در ۷ جمادی‌الثانی سال ۱۳۶۰ق[۲] در زنجان درگذشت.
زندگینامه
زنجانی، علوم متعارف زمان را در همان شهر آموخت و در فلسفه و کلام و فلکیات، خاصه از میرزا ابراهیم زنجانی فلکی، از شاگردان برجسته میرزا ابوالحسن جلوه، از ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ق. بهره جست.[۳]
وی سپس برای ادامه تحصیل به تهران رفت، ولی اندکی بعد همراه برادر بزرگ‌تر خود میرزا فضل الله عزم نجف کرد و سال‌ها نزد استادان و مجتهدان برجسته‌ای نظیر سید محمد کاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.
در اواخر ۱۳۳۸ق. پس از احراز درجه اجتهاد به زنجان بازگشت.[۴] مدتی بعد به حج رفت. وی در همین سفر رهسپار سوریه، فلسطین و مصر شد و با دانشمندان آن نواحی ملاقات کرد و به ایران بازگشت.
در اواخر ۱۳۵۳ یا اوایل ۱۳۵۴ق دوباره به کشورهای عربی رفت و در مصر با استقبال دانشمندان آن دیار روبه رو شد و طی سخنرانی هایی در الازهر مسلمانان را به اتحاد فرا خواند.[۵]
سپس به ایران بازگشت و مدت ۴ سال تا ۱۳۵۸ق. در دانشکده معقول و منقول و یک سال در دانشسرای عالی به تدریس تفسیر و فلسفه پرداخت، اما به سبب سکته قلبی به زنجان رفت و همانجا سکنی گزید تا درگذشت.[۶]
ابوعبدالله زنجانی از کسانی چون سید حسن صدر عاملی، سید محمود شکری آلوسی و سید محمد بدرالدین مغربی محدث دمشقی اجازه روایت داشت[۷] و طی سال‌ها تحقیق و تألیف و تدریس، مجموعه بسیار نفیسی از کتب خطی و چاپی گرد آورد.[۸] که پس از مرگش، کتابخانه مجلس شورای ملی آن را خریداری کرد.[۹] برادر او میرزا فضل الله نیز از دانشمندان برجسته و شیخ الاسلام زنجان بود.
عضویت در المجمع العلمی العربی
در محرم ۱۳۴۷ به عنوان اولین ایرانی، به عضویت «المجمع العلمی العربی» دمشق برگزیده شد و رساله ورودی او با عنوان «الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی» در مجل‍ـه المجمع العربی به چاپ رسید.
آثار
ابوعبدالله کتاب‌ها و رساله‌ها و مقالات متعددی در زمینه‌های فلسفی و دینی و اجتماعی نوشت یا ترجمه کرد که بسیاری از آنها چاپ و منتشر شده است. این آثار عبارتند از:
الافکار، به زبان عربی در عقاید اسلامی[۱۰]
الاسلام و الاروبیون، رساله‌ای مختصر در دعوت مسلمانان به اتحاد و استقلال؛ [۱۱]
اصول القرآن الاجتماعی‍ـه، به عربی؛ [۱۲]
اندرز ارسطو به اسکندر، که آن را از عربی به فارسی ترجمه کرد و در مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران[۱۳] منتشر شده است؛
تاریخ القرآن، به عربی که معروف‌ترین اثر وی است و بارها در تهران، تبریز و قاهره با مقدمه احمد امین به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی این کتاب نیز توسط ابوالقاسم سحاب در ۱۳۱۷ش. در تهران منتشر شد.[۱۴]
«توضیحاتی راجع به عین القضاة همدانی »، مقاله‌ای است به فارسی که در مجله یادگار[۱۵] منتشر شد؛
رسال‍ـة فی اللزوم الحجاب یا فلسفه حجاب، به فارسی که در ۱۳۰۲ ش در نجف چاپ شد؛
زندگانی محمد(ص)، ترجمه از کتاب الابطال (=قهرمانان) نوشته توماس کارلایل. این کتاب چندین بار و از جمله در ۱۳۱۲ ش در تبریز چاپ شد؛
سر انتشار اسلام، به فارسی؛ [۱۶]
بقاء النفس بعد فناء الجسد. اصل این اثر از خواجه نصیر الدین طوسی است و ابوعبدالله زنجانی شرحی بر آن نوشته است. این کتاب که در ۱۳۴۰ ق نوشته شده بود، در ۱۳۴۳ ق در قاهره به چاپ رسید؛ [۱۷]
طهارة اهل الکتاب، که گویا سخنرانی ابوعبدالله به عربی بوده [۱۸] و در ۱۳۴۵ ق در بغداد چاپ و منتشر شده است؛
عظمت حسین بن علی(ع) به فارسی که چندین بار در تبریز انتشار یافته است؛
الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی، به عربی که در مجل‍ـه المجمع العلمی العربی [۱۹] چاپ شده است:
نورالمنابر، گردآوری شده از کتب مقاتل، به فارسی که در ۱۳۱۲ ش در تهران به چاپ رسیده است.
مقالات متعددی نیز از او در مجله‌های الزهراء مصر و لغ‍ـة العرب بغداد منتشر شده است. ابوعبدالله همچنین بر مقاله «اسراء» چاپ اول «دائرة المعارف اسلام» حواشی و توضیحاتی نوشت که در ترجمه عربی آن [۲۰] چاپ شده است.
برای فهرست مقالات و دیگر آثار او می‌توان به مشکور[۲۱] و عواد[۲۲] مراجعه کرد.
پانویس
۱. مشار، ج۲، ص۳۳۲۳
۲. حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۷.
۳. مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛ مشکور، ص۲۰۱ـ۲۰۲
۴. مشکور، ص۲۰۲؛ قس: امین، ج۲، ص۳۷۸
۵. مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛ امین، ج۲، ص۳۷۸؛ مشکور، ص۲۰۲، ۲۰۳
۶. مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛
۷. امین، ج۲، ص۳۷۸
۸. اقبال، ص۱۳؛ نعمه، ص۴۲۷؛ صفا، ج۱، ص۳۴۶
۹. مشکور، ص۲۰۱
۱۰. مدرس، ج۲، ص۳۸۴
۱۱. مشکور، ص۲۰۵
۱۲. مدرس، ج۲ف ص۳۸۴
۱۳. س ۱۷، شم ۳ و ۴
۱۴. شاهین، ص۷۸، ۷۹؛ صغیر، ص۵۲، ۵۹ ـ ۹۶؛ رامیار، ص۷۱۷
۱۵. س ۳، شم ۴
۱۶. مدرس، ج۲، ص۳۸۴
۱۷. واعظ، «ید »؛ مجل‍ـه المجمع العلمی، ج۴ (۱۰)، ص۵۲۸
۱۸. مشکور، ص۲۰۴
۱۹. س ۱۹۲۹، ۱۹۳۰ م، شم ۹ و ۱۰
۲۰. دائرة المعارف الاسلامی‍ـه، ج۲، ص۱۰۷-۱۱۰
۲۱. ص ۲۰۵، ۲۰۶
۲۲. ج۱، ص۱۷۹-۱۹۴، ۲۱۸
منابع
اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، تهران، ۱۳۱۱ ش.
امین، محسن، اعیان الشیع‍ـه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
دائره المعارف الاسلامی‍ـه، ترجمه ابراهیم زکی خورشید و دیگران، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳ م.
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، ۱۳۶۲ ش.
شاهین، عبدالصبور، تاریخ القرآن، قاهره، ۱۹۶۶ م.
صغیر، محمد حسین علی، تاریخ القرآن، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
صفا، ذبیح الله، تاریخ علوم عقلی، تهران، ۱۳۳۶ ش.
عواد، کورکیس، فهارس المخطوطات العربی‍ـه فی العالم، کویت، معهد المخطوطات، العربی‍ـه.
کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۵۷ ق.
مجل‍ـه المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۲۴ م.
مدرس، محمد علی، ریحان‍ـه الادب، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۲ ش.
مشکور، محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی ».
مجل‍ـه مجمع اللغ‍ـه العربی‍ـه، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج۵۳، شم ۱.
نعمه، شیخ عبدالله، فلاسفه شیعه، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران، ۱۳۶۷ ش.
واعظ چرندابی، عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد(ص)، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.
منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی
