آیت الله سید حسن قمی در سال ۱۲۹۰ در نجف متولد شد. وی به علت اعتراض به لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی مدتی زندانی بود. وی نزد میرزای نائینی و میرزای غروی اصفهانی شاگردی کرد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله سید حسن طباطبایی قمی اختصاص دارد.
زندگینامه سید حسن طباطبایی قمی
آیت الله سیدحسن طباطبایی قمی مشهور به سید حسن قمی (۱۲۹۰-۱۳۸۶ش) مجتهد و فقیه شیعی ساکن مشهد و از مبارزین علیه حکومت پهلوی بود. وی به تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و اصلاحات ارضی در سال ۱۳۴۱ اعتراض کرد. در روزهای پیش از قیام ۱۵ خرداد ۴۲ دستگیر و به همراه امام خمینی(س) زندانی شد. وی فرزند آیت‌الله سید حسین قمی و برادر آیت‌الله سید تقی قمی است.
اطلاعات فردی
نام کامل سیدحسن طباطبایی قمی
تاریخ تولد ۱۲۸۹ ش
تاریخ وفات ۲۱ خرداد ۱۳۸۶ش
محل دفن حرم امام رضا علیه السلام
شهر وفات مشهد
خویشاوندان سرشناس سید حسین قمی، سید تقی قمی
اطلاعات علمی
استادان محمد حسین نائینی، محمدحسین غروی اصفهانی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی اعتراض به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، شرکت در قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ش
زندگینامه و تحصیلات
آیت الله سید حسن قمی در سال ۱۲۸۹ ش در شهر نجف به دنیا آمد و پس از تحصیلات مقدماتی در دروس محمد حسین نائینی، محمدحسین غروی اصفهانی (کمپانی) ، شیخ کاظم شیرازی و میرزا محمد آقازاده به تعلیم علوم دینی و حوزوی پرداخت.
پس از چند سال همراه پدر به ایران آمد و در مشهد مقیم شد و به ادامه تحصیل و تدریس علوم دینی پرداخت. پس از واقعه مسجد گوهرشاد در ۱۳۱۴ ش، همراه پدر به عراق رفت و به تحصیل و تدریس در حوزه های علمیه عراق پرداخت. سید حسن قمی بعد از درگذشت پدر، در اواخر دهه ۱۳۲۰ ش از عراق به ایران مراجعت کرد و در شهر مشهد سکونت گزید. وی بعد از اقامت در مشهد به تدریس علوم دینی در حوزه های دینی خراسان پرداخت.[۱]
اساتید
محمد حسین نائینی
سید حسین قمی
محمدحسین غروی اصفهانی
شیخ کاظم شیرازی
میرزا محمد آقازاده[۲]
درگذشت
در ۲۱ خرداد ۱۳۸۶ش در مشهد درگذشت[۳] و فردای آن روز بعد از اقامه نماز توسط آیت‌الله وحید خراسانی، در حرم امام رضا(ع) به‌‌خاک سپرده شد.[۴]
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
آیت الله سید حسن قمی در مشهد، به تدریج ارتباطات خود را با توده های مردم گسترش داد و امامت جماعت مسجد گوهرشاد را به عهده گرفت.[۵]
آیت‌الله قمی در سال ۱۳۴۱ ش و به دنبال تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، طی تلگرافی به اسدالله علم، الغای شرط اسلام از شرایط منتخبان و تبدیل قسم قرآن به کتاب آسمانی را تخلف از قوانین دینی و موجب انزجار و تشویش اذهان عمومی مردم جامعه اسلامی قلمداد کرد و دولت را ملزم به صرف نظر کردن از تمامی مصوبات خلاف شرع کرد. وی با سخنرانی‌های مختلف در ارتباط با مسئله اصلاحات ارضی و تقسیم زمین موضع گرفت و آن را زمینه‌ای برای نفوذ و تسلط بیگانگان از جمله یهودیان در کشاورزی و اقتصاد جامعه ایران معرفی کرد.[۶]
در شهر مشهد نیز، آیت الله قمی در جلسه ای که در منزل آیت الله میلانی برای بررسی عواقب لایحه مذکور تشکیل شده بود، سید جلال تهرانی استاندار خراسان را تهدید کرد که در صورت لغو نکردن تصویب‌نامه، مردم را به تحصن در مسجد گوهرشاد دعوت خواهد کرد.[۷]
واقعه ۱۵ خرداد و دستگیری
به دنبال تحریم عید نوروز سال ۱۳۴۲ش از طرف امام خمینی و سایر مراجع، در مشهد آیت الله قمی ۱ فروردین ۱۳۴۲ش را عزای ملی اعلام کرد و مجلس عزاداری در منزلش برگزار شد که آیت‌الله میلانی نیز شرکت کرد. در طی برگزاری مراسم، نیروهای نظامی و امنیتی خراسان به آنجا حمله کردند و در درگیری‌هایی که روی داد، کار به تشکیل کمیسیون امنیت خراسان و تهدید آیت‌الله میلانی و قمی کشید[۸]. موضع‌گیری‌های آیت الله سید حسن قمی باعث شد که قبل از فرارسیدن محرم ۱۳۴۲ش و ۱۵ خرداد، ساواک مشهد در گزارشی پیشنهاد کند که آیت الله قمی به علت اینکه هسته اصلی تشنج در مشهد است، تبعید شود.
در محرم (۱۵ خرداد) قمی در بازگشت از مسجد گوهرشاد توسط نیروهای امنیتی رژیم پهلوی دستگیر و به تهران منتقل شد. وی را در تهران همراه امام خمینی در زندان قصر حبس کرده و بعد به پادگان عشرت‌آباد منتقل کردند. وی بعد از مدتی از زندان آزاد شد و به مشهد بازگشت.
به دنبال تبعید امام خمینی از ایران و انتشار خبر آن در مشهد، علمای مبارز آن شهر در منزل آیت الله میلانی اجتماع کردند و تصمیم گرفتند تا به عنوان اعتراض نسبت به اقدام رژیم پهلوی در اخراج امام از ایران در مسجد گوهرشاد تحصن کنند. از جمله علمای شرکت‌‌کننده در این اجتماع، آیت الله قمی بود که بلافاصله منزل وی به محاصره قوای نظامی درآمد.
هم‌زمان با پخش خبر تصویب قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۴۵ش آیت الله قمی آن لایحه را مخالف شرع معرفی کرد و با ارسال تلگرافی به هویدا ضمن اعتراض به اقدام وزیر دادگستری در تقدیم لایحه‌ای به مجلس شورای ملی، بعضی از مفاد و مواد آن را در زمینه ازدواج و طلاق مخالف احکام قطعیه اسلام و قرآن دانسته و از هویدا خواست که لایحه‌ی مذکور را پس بگیرد.[۹]
تبعید به زاهدان
رژیم پهلوی تصمیم گرفت که آیت الله قمی را از مشهد دور کند و به همین سبب در سال ۱۳۴۶ش، او را از مشهد به زاهدان و خاش تبعید کرد. بعد از مدت ۱۴ ماه اقامت در خاش، از سال ۱۳۴۶ش تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در سال ۱۳۵۷ش نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم، ایشان را به خانه‌ای واقع در کرج منتقل کرده و تحت حصر کامل و مراقبت ویژه نیروهای امنیتی قرار دادند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی او مجدداً در شهر مشهد ساکن شد.[۱۰]
اختلاف نظرها
منزل آیت الله قمی در سال‌های پیش از انقلاب، از پایگاه‌های اصلی روحانیون مبارز و مخالفین دولت پهلوی در مشهد بود. بعد از ماجرای کتاب شهید جاوید و دیدگاههای علی شریعتی، بین مذهبیها اختلاف و دودستگی ایجاد شد و طرفداری برخی انقلابی‌ها از کتاب شهید جاوید و علی شریعتی، بین انقلابیون و قمی فاصله ایجاد کرد. آیت الله قمی از ولایتی‌های مشهد محسوب شده و با نگرش شریعتی و کتاب شهید جاوید مخالف بود. این اختلافات به‌گونه‌ای بود که در سال ۱۳۵۰ ساواک نقل کرده است که آقای حاج آقا حسن قمی، موضع موافقی نسبت به آیت الله خمینی ندارد و کمک کردن به او را حرام می‌داند.[۱۱]
پیروزی انقلاب و انتقاد از عملکردها
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آیت الله قمی در دیدار با امام خمینی از برخی مسئولین و سیاست‌های انقلابی گلایه کرد. وی از برخی برخورد‌ها و مصادره املاک ناراحت بود و این مطالب را با زبان صریح به رهبر انقلاب منتقل کرد، به گونه‌ای که گفته شده است پس از آن دیدار، امام خمینی، هاشمی رفسنجانی را فراخواند و به او گفت که شما‌ها چه عملکردی داشتید که آقای قمی آن‌قدر ناراحت است. سید حسن قمی، اقدامات برخی از مدیران را خلاف شرع می‌دانست.[۱۲]
امام خمینی در قم در پاسخ به یکی از تلگراف‌های اعتراضی سید حسن قمی، در ۸ خرداد ۵۸ نوشته بود: «تلگراف محترم واصل، لزوم وحدت کلمه در این موقع که جنایتکاران به دسیسه و توطئه علیه اسلام و جمهوری اسلامی پرداخته‌اند از اهم وظایف است. از جنابعالی امید دعای خیر دارم.» [۱۳]برخی از انتقادهای صریح وی باعث شد هر از گاهی اعتراضات و تجمعاتی علیه او در مشهد به راه بیفتد. پس از این اعتراضات بیت او مدتی بسته شد و امکان مراجعات به این بیت مهیا نبود.[۱۴]
آیت الله قمی پس از سال ۱۳۷۵ش اندک اندک مراسم مذهبی را در بیت خود برگزار می‌کرد. در سال‌های آخر عمر برخی از مراجع تقلید از جمله آیات سید موسی شبیری زنجانی، حسین وحید خراسانی و محمد تقی بهجت به ملاقات وی می‌رفتند.[۱۵]
پانویس
۱. آرشیو ملی ایران، شماره سند: ۱۱۸/۹-۱۱۶۰۰۱.
۲. آرشیو ملی ایران، شماره سند: ۱۱۸/۹-۱۱۶۰۰۱.
۳. مرجع عالی‌قدر و فقیه مجاهد، شبکه اجتهاد.
۴. آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی در جوار حرم رضوی آرام گرفت، خبرگزاری ایکنا.
۵. فردوسی‌پور، همگام با خورشید، ۱۳۷۲ش، ص۱۵۵.
۶. اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۲۸.
۷. میلانی، مجموعه یادداشت‌های خطی، ص۱۴۳.
۸. جلالی، مشهد در بامداد نهضت امام خمینی، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۷.
۹. اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۱۲۵.
۱۰. سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
۱۱. جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، ص۳۱۶.
۱۲. زندگی آیت‌الله العظمی سید حسن طباطبایی قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
۱۳. خمینی (امام)، صحیفه امام، ج ۷، ص ۴۲۶
۱۴. زندگی آیت الله العظمی سیدحسن طباطبایی قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
۱۵. زندگی آیت الله العظمی سیدحسن طباطبایی قمی، شبکه اینترنت آفتاب.
منابع
جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، نشر علم، ۱۳۹۰ش.
اسناد انقلاب اسلامی، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴.
یاران امام به روایت اسناد ساواک، (شهید آیت‌الله حاج شیخ محمد صدوقی)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۷ش.
جلالی، غلامرضا، مشهد در بامداد نهضت امام خمینی (ره)، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸ش.
میلانی، سید محمدعلی، مجموعه یادداشت‌های خطی، بی‌تا، بی‌‌نا.
فردوسی‌پور، اسماعیل، همگام با خورشید، تهران، فردوسی، ناشر مجتمع فرهنگی اجتماعی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۲ش.
شبکه اینترنت آفتاب.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله خامنه ای.
