زندگی سخت کوله‌بران هیزم/ استفاده 1.5 میلیون نفر از هیزم و بوته و ادامه مرگ بلوط‌ها

جی پلاس؛ کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، آذربایجان‌غربی و مناطقی از اردبیل، استان‌هایی هستند که بیشترین میزان کوله‌بری هیزم در آنها دیده می‌شود

زمستان امسال هم در حال فرارسیدن است و مسئله تامین انرژی گرمایشی در بسیاری از مناطق کشور که نه دسترسی به گاز طبیعی دارند و نه منبع انرژی دیگری مانند انرژی خورشیدی، حل نشده است؛ مشکلی که سال‌هاست به‌ویژه برای ساکنان حاشیه جنگل‌های زاگرس و البرز، پدیده‌ای به نام کوله‌بری هیزم ایجاد کرده. کوله‌بری گرچه همیشه با نام مرزنشینان و جابه‌جایی کالا از آن سوی مرز به این سو گره خورده، اما حمل هیزم بر شانه‌های زنان، کودکان و نوجوانان مناطقی که چوب، بهترین، ارزان‌ترین و همچنین در دسترس‌ترین وسیله برای تامین گرمایشان در زمستان است، رنجی کمتر از حمل بار در گرده کوله‌بران کالا ندارد. کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، آذربایجان‌غربی و مناطقی از اردبیل، استان‌هایی هستند که بیشترین میزان کوله‌بری هیزم در آنها دیده می‌شود.

زیلایی و مرگ بلوط‌ها

منطقه زیلایی در کهگیلویه و بویراحمد یکی از مناطقی در کشور است که بیشترین قطع درخت‌ها به قصد برداشت هیزم را داراست؛ مسئله‌ای که بلوط‌های زاگرس را در فصل پاییز و زمستان با خطر مرگ هر روزه مواجه کرده است.

گازرسانی به روستاهای محروم زیلایی در نیمه دوم سال98به مناقصه رفت و قرار بر اجرای این طرح با 50میلیارد تومان اعتبار بود که با تأخیر در اجرا و به‌دلیل افزایش قیمت‌ها امکان اجرای طرح با این اعتبار مقدور نبود. اکنون یک‌بار دیگر برای اجرای این طرح 100میلیارد تومان اعتبار منظور شده است. موضوع نبود گاز در کنار دسترسی اندک به آب آشامیدنی، بیکاری و درآمد اندک حاصل از کار دامپروری روستاهای زیلایی را با مهاجرت گسترده‌ای به شهرها روبه‌رو کرده است.

حسن فقط ۱۵سال دارد. پدرش ۲سال است برای سرایداری برجی در تهران به سفارش یکی از فامیل‌ها به پایتخت رفته و حسن، فرزند ارشد خانواده بسیاری از مسئولیت‌ها را به دوش دارد. اما شانه‌های حسن نه فقط زیر بار روانی مسئولیت خانواده در غیاب پدر که زیر تل هیزم‌هایی که برای پخت‌وپز و گرما از جنگل‌ها به خانه می‌آورد هم درد می‌کند.

او می‌گوید: ما سهمیه نفت و کپسول گاز داریم، اما این سهمیه کفاف مصرف خانواده را نمی‌دهد. از طرفی هزینه‌اش هم برایمان گران تمام می‌شود. درآمد پدرم آن‌قدر زیاد نیست و ما باید برای خیلی چیزها صرفه‌جویی کنیم. مثلا یک سال قبل که یخچال‌مان خراب شد پدرم گوشی تلفنش را فروخت تا پول تعمیر یخچال را بدهد.

حسن درباره سختی این کار هم می‌گوید: هر روز هیزم جمع نمی‌کنیم. شاید هفته‌ای یک‌بار یا 10 روز یک بار. برای روزهای برفی هم ذخیره می‌کنیم. یعنی هر دفعه، چندبار بیشتر از نیاز آن موقع‌مان هیزم می‌آورم.

حسن همه‌‌چیز را با خنده تعریف می‌کند و می‌گوید که قرار است تا چند سال آینده گازکشی کنند تا اوضاع کمی بهتر شود.

موحد، زغال‌فروش و هیزم‌فروش ۲۸سال دارد و می‌گوید: از سال‌ها پیش قرار بود برای ما گازکشی کنند، اما هنوز این کار را نکرده‌اند. هیزم‌فروشی درآمد زیادی ندارد و مشتری آن بیشتر آدم‌های مسن هستند که خودشان نمی‌توانند برای جمع‌آوری هیزم بروند. خانواده‌هایی که نوجوان دارند، مسئولیت جمع کردن هیزم با آنان است.

او می‌افزاید: به ما می‌گویند مجرم، اما نمی‌گویند اگر این کار را نکنیم چه کنیم. مگر ما خودمان خوشمان می‌آید به جان جنگل بیفتیم؟ چاره‌ای نیست و دام‌هایمان را هم باید به جنگل ببریم و هیزم‌مان را هم باید از جنگل جمع کنیم. نانمان را هم باید از همین جنگل فراهم کنیم. می‌گویند بلوط‌های جنگل را جمع نکنید. خب پس خودمان و دام‌هایمان از گرسنگی بمیریم؟

موحد ادامه می‌دهد: ۲سال است که زیلایی بخش شده. گفتند با بخش شدن امکانات می‌آید، اما نیامد و گاز هم به ما نمی‌رسد.

پنل خورشیدی به جای هیزم

مدیرعامل شرکت توزیع گاز کهگیلویه‌وبویراحمد سال گذشته در نشستی خبری وعده داده بود که تا نیمه سال ۱۴۰۰ این استان با تکمیل طرح‌های گازرسانی به استانی سبز تبدیل خواهد شد که قطع و سوزاندن درختان به‌منظور مصارف پخت‌وپز و گرما در آن از بین خواهد رفت، اما او هم‌اکنون محقق نشدن آن را به نبود اعتبار نسبت می‌دهد. رحمان خادم می‌گوید: متأسفانه بنا به مشکلات اعتباری گازرسانی در ۵۸روستای دهستان زیلایی هنوز بر زمین مانده‌است، اما خوشبختانه ۷۵درصد از مناطق روستایی استان از نعمت گاز برخوردار هستند.

او با بیان اینکه گازرسانی به زیلایی برای چهارمین بار به مناقصه رفته است، می‌افزاید: علت تأخیر در انجام این پروژه مشخص نشدن پیمانکار است، اما همه مشخصات طرح روشن است و گازرسانی به دهستان زیلایی از چهارمحال و بختیاری انجام خواهد شد.

به‌گفته خادم، گازرسانی به دهستان زیلایی یک‌بار پیش‌تر به پیمانکار واگذار شده است، اما پیمانکار به‌دلیل افزایش قیمت‌ها از اجرای طرح انصراف داده.

برداشت هیزم از جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد در حالی رقم می‌خورد که این استان تجربه موفق مهار استفاده از هیزم و بوته درباره عشایر را داشته است. مدیرکل امور عشایری کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: 500پنل خورشیدی در میان خانوارهای عشایری توزیع شده است تا علاوه بر قطع برداشت هیزم و بوته از جنگل در مصرف نفت سفید هم صرفه‌جویی شود.

فضل‌الله آذرفرد می‌افزاید: البته نفت هم به شکل مرتب توزیع می‌شود. امکانات بسیار بیشتر شده است و شاید فقط حدود 2تا 3درصد از عشایر ما هنوز از هیزم هم استفاده کنند.

گیلان و سالانه 7هکتار جنگل‌خواری

قطع گسترده درختان جنگل‌های گیلان نیز با از بین بردن سالانه 7هکتار از جنگل‌های گیلان و به‌طور خاص در شهرستان‌های شفت، سیاهکل، رودبار و تالش موضوع را به شورای حفظ حقوق بیت‌المال استان کشانید. فعال اجتماعی و از خبرنگاران محلی این استان می‌گوید: در کنار قاچاق چوب که برای فروش به کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولید محصولات چوبی انجام می‌شود متأسفانه با کوله‌بران هیزم در استان نیز به‌عنوان قاچاقچی برخورد می‌شود. درحالی‌که بیشتر این افراد، محلی روستاها هستند یا هیزم و چوب را برای مصرف خود و فروش زغال استفاده می‌کنند. چاره این موضوع نیز در دادگاهی کردن مردم نیست، بلکه باید موضوع اشتغال و تامین سوخت مورد نیاز آنها حل شود.

فرشته رضایی توضیح می‌دهد که بنا به اعلام شرکت پخش فراورده‌های نفتی گیلان سال گذشته 24میلیون لیتر نفت در میان خانواده‌های ساکن مناطق محروم از گاز طبیعی و مناطق صعب‌العبور استان توزیع شد، اما با وجود این، قطع درختان در این استان 40درصد افزایش داشته است که البته سهم کوله‌بران هیزم آن چندان زیاد نیست اما همه آنان در زمره قاچاقچیان چوب قرار می‌گیرند.

لیلا، اهل روستای صعب‌العبور دِگاسر رودبار که از سهمیه نفت سفید برای گرمایش استفاده می‌کند اما به نمونه‌ای از راه‌حل استفاده از پنل خورشیدی در کانکس کلاس درس این روستا اشاره می‌کند.

او در کنار این تجربه موفق اما توضیح می‌دهد: معمولا نفت را برای والورها و علاءالدین‌ها نگه‌می‌داریم، زیرا در روزها و شب‌های سرد مجبوریم از چند چراغ نفتی استفاده کنیم. شرکت توزیع نفت سهمیه مشخصی برای ما معین می‌کند و سرمای شدید ناگهانی و برف را لحاظ نمی‌کند. ما از خدایمان است که گاز داشته باشیم یا باتری خورشیدی تا دیگر دست خود و فرزندانمان از شدت جمع کردن هیزم و بوته پینه نبندد.

      ***

با وجود نبود اعداد تفکیکی از پدیده کوله‌بری هیزم در استان‌های کشور، بنابر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تا پایان سال97بیش از یک میلیون و 500هزارنفر در سراسر کشور در کنار استفاده از سوخت یارانه‌ای گاز مایع و نفت سفید از هیزم و بوته نیز برای گرما در فصل پاییز و زمستان استفاده می‌کنند؛ مسئله‌ای که علاوه بر تخریب و آسیب به مناطق جنگلی کشور، ابتلا به بیماری‌های تنفسی ناشی از تنفس دوده را در میان این گروه افزایش داده است. همچنین ایمنی اندک استفاده از وسایل گرمایشی نفتی و هیزمی، سالانه حوادث بغرنج زیادی در سراسر کشور به‌ویژه روستاها ایجاد می‌کند. نمونه موفق استفاده از پنل‌های خورشیدی علاوه بر عشایر کهگیلویه و بویراحمد، فریدون‌شهر اصفهان، روستاهای صعب‌العبور خلخال، برخی روستاهای گنبدکاووس در استان گلستان و همچنین روستاهای سیستان و بلوچستان است که امتحان خود را با نمره قبولی پس داده‌اند و می‌توانند گزینه‌ای قابل اعتنا بر برداشته شدن چالش سوخت هیزم و بوته باشد؛ چالشی که هم رنج مردم را همراه دارد و هم مرگ جنگل‌ها را.

یک مترمکعب قاچاق

سال99سعید رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی اعلام کرده بود که قاچاق چوب نسبت به سال قبل از آن رشد 35درصدی داشته و به حجم 6500مترمکعب رسیده است. او همچنین اعلام کرد که در سال 99، 6350پرونده قاچاق چوب تشکیل شده است؛ عددی که نشان می‌دهد سهم آنچه مدیران کشور به‌نام قاچاق می‌خوانند برای هر پرونده یا قاچاقچی کمی بیش از یک مترمکعب چوب خواهد بود که گرچه در تجمیع این متراژ به عدد بزرگی خواهیم رسید، اما نمی‌توان متصور بود یک مترمکعب چوب برای فروش و مصارف گسترده یک قاچاقچی از جنگل برداشته شود. همچنین رشد 35درصدی این شکل از قاچاق چوب در شرایطی اعلام شده که از سال97اجرای طرح جایگزینی سوخت مناسب به جای هیزم و بوته از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور شروع شد.

منبع: روزنامه همشهری