همه چیز در مورد مصرف آب در ایران/ آب چگونه در کشور هدر می رود؟ + نمودار

جی پلاس؛ ۱۴۰۰ خشک‌ترین سال ایران در نیم قرن اخیر است. حجم آب پشت سدها نسبت به سال قبل بیش از 7میلیارد متر مکعب کاهش داشته و ذخایر آبی در بسیاری از شهرها و روستاها پاسخ گوی مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی نیست.

روزنامه خراسان در ادامه نوشت: این روزها  قصه خشکسالی، غصه مردم و کشاورزانی شده که بی آب نه تنها امکان امرار معاش و کسب روزی ندارند که ادامه حیات خودشان هم به آن بستگی دارد و نمونه های آن را می توان در اعتراض کشاورزان اصفهانی و مردم شهرکرد دید؛ اما در این میان برخی سهم صنایع را در کم شدن منابع آبی تاثیرگذار و برخی سیستم معیوب آبیاری در بخش کشاورزی را عامل اصلی هدر رفت آب می دانند. به تازگی هم ایسنا به نقل از وزارت نیرو از فاصله معنادار مصرف آب در بخش کشاورزی با بخش های صنعتی و آب شرب آماری منتشر کرده که نشان می دهد بیشترین منابع آب شیرین کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود. در این گزارش می خواهیم به دلایل هدر رفت آب در بخش کشاورزی بپردازیم که سال هاست همه می دانند ولی انگار همتی برای رفع آن وجود ندارد.

برداشت آب بخش های گوناگون در سال‌های مختلف

روز گذشته آماری از میزان مصرف آب در بخش های مختلف کشاورزی، صنعتی و خانگی منتشر شد که نشان می داد بخش کشاورزی از همان ابتدا بیشترین سهم مصرف را در بین بخش های مختلف داشته به نوعی که این میزان در سال گذشته به 82 میلیارد مترمکعب رسیده و این در حالی است که در همین سال 99 تنها 8.3 میلیارد لیتر در کشور، مصرف خانگی آب یا همان آب شرب را داشتیم و در بخش صنعتی هم فقط 2.4 میلیارد لیتر آب مصرف شده است البته پیش از این، معاون وزیر جهاد کشاورزی در 6 مرداد امسال با اشاره به این که حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی همیشه مورد اختلاف نظر متخصصان و کارشناسان بوده، گفته است: «نتایج مطالعات انجام شده نشان دهنده این است که حجم آب مصرفی کل بخش کشاورزی حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب است.» با این حال باز هم بخش عمده ای از آب شیرین کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که بنا به گفته نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، حدود 70 درصد آن به دلایلی که در ادامه نوشته ایم، هدر می رود یعنی بیش از 57 میلیارد مترمکعب آب تنها در بخش کشاورزی هدر می رود.

نقش کشاورزی در اقتصاد

بخش کشاورزی نقش حیاتی برای کشور چه از لحاظ راهبردی و چه از لحاظ اقتصادی دارد. از لحاظ راهبردی، تامین زنجیره غذایی از مهم ترین عواملی است که نشان دهنده نقش کشاورزی در کشور است اما از لحاظ اقتصادی هم کشاورزی قابل اهمیت است. بنا بر گزارش دنیای اقتصاد، حدود 16درصد تولید ناخالص داخلی، 16.8درصد اشتغال، تامین بیش از 85درصد غذای جامعه و 25درصد صادرات غیرنفتی به بخش کشاورزی مربوط می شود. از کل 164 میلیون هکتار اراضی کشور، 18.8 میلیون هکتار به بهره‌برداری کشاورزی رسیده که 8 میلیون هکتار آن به‌صورت آبی و 6.3 میلیون هکتار به‌صورت دیم و بقیه به‌صورت آیش آبی و دیم کشت می‌شود و این میزان مساحت، مصرف‌کننده حدود 89 درصد از آب ایران است.

دلایل هدررفت آب در کشاورزی

از دیرباز موضوع هدررفت آب در بخش کشاورزی، مسئله کشور بوده است اما به نظر می رسد تاکنون همتی برای رفع این مشکل و کم کردن این میزان هدررفت آب در کشور وجود نداشته است. طبق گزارش ها، میزان هدر‌رفت آب بخش کشاورزی در ایران 70درصد است؛ یعنی از 82 میلیارد متر‌مکعب آب مختص این بخش، بیش از 57 میلیارد متر‌مکعب آن هدر می‌رود و عمده ترین دلیل آن آبیاری سنتی غرقابی و استفاده نکردن از فناوری های پیشرفته آبیاری است.

راهکار‌های موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی

سال هاست مسئولان کشور حفره بزرگی که آب شیرین کشور را می بلعد، می شناسند اما انگار راه حل آن را نمی دانند. قطعا نمی توان از کشاورز انتظار داشت در حالی که برای تهیه نهاده های کشاورزی مثل بذر، کود، سم و ... با مشکل رو به روست، به فکر مکانیزه و به روز کردن سیستم آبیاری کشور باشد اما دولت می تواند با اختصاص تسهیلات، در جهت تغییر آبیاری در کشور گام بردارد. در ادامه به چند راهکار موثر در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اشاره کرده ایم:

1- تغییر در شیوه آبیاری: یکی از مهم ترین دلایل هدررفت آب در بخش کشاورزی، روش سنتی آبیاری به صورت غرقابی است. البته حدود یک دهه پیش وام هایی برای قطره ای کردن آبیاری به کشاورزان داده می شد که خیلی زود به فراموشی سپرده شد و البته نظارتی هم بر درست اجرایی شدن آن وجود نداشت. اما بد نیست بدانید آمریکا، آلمان و ژاپن در دوره گذار از کشاورزی سنتی به صنعتی در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت، ده‌ها میلیارد دلار در این بخش هزینه کردند تا با تغییر روش آبیاری از سنتی به روش های نوین، از هدررفت آب در بخش کشاورزی جلوگیری کنند.  مسئولان کشور هم باید در این خصوص قدمی اساسی بردارند و با کمک به اصلاح زیر‌ساخت‌ها، شرایط استفاده درست از آب را فراهم کنند. بد نیست بدانید که تغییر آبیاری در بازدهی کشاورزی هم موثر است به طوری که گزارش ها نشان می دهد با حرکت از آبیاری سنتی غرقابی به سمت آبیاری قطره‌ای، بهره‌وری در محصولات از 30 تا 50 درصد در روش غرقابی به 80 تا90 درصد در روش آبیاری قطره‌ای افزایش پیدا می کند.

2- تعیین الگوی کشت: یکی دیگر از راهکارها، تعیین الگوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه است. البته باید تعیین الگوی کشت به گونه ای باشد که کشاورز هم از سود تضمین شده ای برخوردار شود تا بتوان آن را اجرایی کرد.

3- استفاده از آب های بازیافتی: فاضلاب‌های تصفیه شده یا آب‌های بازیافتی عملا منابع آبی هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه‌های زیاد در دسترس جوامع قرار دارند. بسیاری از کشورها برای استفاده های صنعتی و کشاورزی از تصفیه پساب ها و روان آب ها استفاده می کنند. به گزارش ایمنا، سالانه 40 میلیارد مترمکعب پساب در کشورتولید و کمتر از 2میلیارد متر مکعب آن بازیافت می شود.

4- توجه به آب مجازی: آب مجازی مقدار آبی است که یک کالا یا فراورده طی فرایند تولید، مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد و مقدار آن معادل جمع کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان است که متاسفانه سالانه مقدار زیادی آب مجازی را به قیمت بسیار ارزان در قالب هندوانه و ... به کشورهای دیگر صادر می کنیم.

حرف پایانی

همان طور که خواندید در کنار کمبود آب مصرفی در کشورمان که سالانه حدود 90 میلیارد متر مکعب می شود، مصرف بالای آب در بخش کشاورزی منجر به خشک تر شدن کشور و کاهش منابع آب زیرزمینی می شود که رفع آن نیاز به تلاش مبرم مسئولان دارد. قطعا برای این کار نیاز به برنامه ریزی و صرف هزینه است و هر سال که دیرتر برای بهبود وضعیت و به روز کردن سیستم آبیاری قدمی برداشته شود، مشکلات و هزینه های بیشتری به کشور تحمیل می شود.