واکنش یک اقتصاددان به لایحه حذف ارز 4200 تومانی: دولت در باتلاق بدهی فرو می رود/ می گویند نانی که مردم می خورند رانت است اما رانت حقوق گمرکی واردکنندگان آزارشان نمی دهد/ ما خجالت می کشیم ازینکه مسائل بدیهی را توضیح بدهیم!

گروه اقتصاد و درآمد: نشست مجازی موسسه مطالعاتی دین و اقتصاد با موضوع «نیاز به پیوست عدالت در سیاستگذاری عمومی» برگزار شد.

 لایحه دوفوریتی دولت در روزهای اخیر مبنی بر حذف ارز ترجیحی کالاهای اساسی به موضوع اصلی این نشست تبدیل شد. 

فرشاد مومنی اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه  تهران در ابتدای این نشست با بیان اینکه علائم وشواهد بسیار پرشماری وجود دارد که نشان می دهد هنوز هم در نظام تصمیم گذاری اساسی ما به بدیهیات اولیه عقلی توجه بایسته نمی شود، گفت: در 30 سال گذشته به کرات سیاست های تورم زا اجرا می شود و وقتی از آنها می پرسید چرا اینکارها را انجام می دهید؟ می گویند ما با هدف بر قراری عدالت و صیانت از معیشت فقرا می خواهیم اینکار را انجام دهیم. 

مومنی با  اشاره به نقل قولی از جان کنت گالبرایت کی از متفکران توسعه مبنی بر شکست حکومت و مردم  در صورت عدم وجود استنباط واحد از مفاهیم کلیدی، گفت:  من خاطرم هست که در نشست معروف اقتصاددانانی که اولین نامه را به احمدی نژاد نوشتند، در حضور مسئولین دولت وقت زمانی نوبت به من رسید گفتم نزدیک به 20 سال است که راجع به توسعه عادلانه کارمی کنم بنابراین وقتی شما از عدالت دم زدید من خیلی خوشحال شدم اما وقتی سرکار آمدید دیدم نه درکی از عدالت دارید نه برنامه ای برای آن دارید و وقتی رفتارهای عملی شما را دیدم، تیر خلاص بر من اصابت کرد چون ظالمانه ترین، غیر شفاف ترین، غیرکارا ترین و فسادزا ترین کارها  را می کردند و می گفتند نیت ما این است که عدالت را رعایت کنیم. گام نخست در پیوست عدالت این است که عزیزان بیایند بگویند چه مفهومی از عدالت در ذهن خود دارند؟ و سپس درباره آن گفت و گو کنیم.

مومنی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع این روزهای اقتصاد کشور مبنی بر تصمیم گیری درباره نرخ ارز اشاره کرد و گفت: مرکز پژوهش های مجلس اخیرا  گزارشی راجع به نرخ ارز منتشر کرده است و بی سابقه ترین روابط تابعی بین نرخ ارز و سایر متغیرها مطرح کرده است که واقعا در کیسه هیچ عطاری پیدا نمی شود و نمی توان جز این  تصور کرد که اینها از پیش تعیین کرده اند که راه نجات ایران از طریق شوک درمانی می گذرد و حال برای این نظر آسمان و ریسمان را بهم می بافند. 

وی افزود: در هیچ جای دنیا خدمات سلامت را به بازار نمی سپارند اما در ایران با همه دقت هایی که در گذشته انجام شده و الآن در حال نابودی آن هستند، می بینیم بار هزینه های سلامت (استاندارد ایده آل در دنیا این است که 5 درصد آن سهم خانوار باشد) طی  سال هاییدر ایران از 60 درصد نیز عبور کرده است و شما وقتی اجزای cpi را هم نگاه می کنید، متوجه می شوید سیاست های تورم زا از لحاظ بی عدالتی در آموزش و سلامت نسبت به همه گروه های دیگر کالاها و خدمات وحشتناک تر عمل می کند بنابراین اگر دقت های نظری وجود نداشته باشد می تواند فجایع بزرگ به همراه داشته باشد. 

وی افزود: همین الان مسئولان اقتصادی کشور سخنانی مطرح می کنند که انسان متاثر می شود. مثلا می گویند متفقیم که با شوک قیمتی کسری مالی مان را تامین و اسم آن را صیانت از فقرا می گذارند. آنچه خیلی غم انگیز است این است که عزیزان مدام شعار می دهند در بودجه 1401 هزینه ها را کاهش خواهیم داد اما از طرف دیگر اینهمه تمایل به دستکاری قیمت های کلیدی از خود نشان می دهد. 

مومنی خاطرنشان کرد: ما بر اساس استناد به گزارش مرکز آمار ایران نشان داده بودیم در دوره احمدی نژاد کسری مالی خانوار ها در یک دوره هشت ساله بیش از 4.5 برابر افزایش یافته بود اما اندازه بدهی های دولت چند ده برابر شده بود. بنابراین وقتی که به این امر بدیهی مدیران فعلی اقتصاد ایران توجه نمی کنند که بزرگترین مصرف کننده اقتصاد کشور، دولت است. سی سال است این مستندات در حال انتشار است اما باز همین حرف ها زده می شود.اگر ما می خواهیم واقعا به این جامعه خدمت کنیم چه از موضع کارشناسی چه از موضع مقام های مسئول اجرایی باید به این بدیهی اولیه عقلی توجه کنیم که شوک های قیمتی نیروی محرکه بی ثبات سازی، نا امن سازی و بسترساز تعرض به حقوق مالکیت فقیرترین گروه های جامعه می شود. 

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: تمام متفکران اقتصادی از تمام نهله های اقتصادی در این زمینه اتفاق نظر دارند که اگر یک شوک قیمتی به جامعه وارد شود، حقوق بگیران به فساد کشانده می شوند.

مومنی با بیان اینکه امسال سال تدوین برنامه میان مدت توسعه است، گفت:  این یک طنز تلخی است که علی رغم آن فجایع انسانی واجتماعی که در تجربه های قبلی در اثر شوک درمانی رخ داده است در آستانه تدوین این برنامه شوک قیمتی را دستور کار قرار می دهند. خب شما با این بستر سازی در حال یک نقض غرض بزرگ هستید چراکه پیشبینی پذیر بودن اقتصاد در یک برنامه اصل بدیهی است.

من شنیده ام دوستانی که در جلسه با موضوع ارز ترجیحی در روز 18 آبان شرکت کردند می گویند هیچ استدلال ردکننده ی استدلال های مخالفان شوک درمانی از سوی رییس جمهور و مسئولان اقتصادی دولت مطرح نشده است و نه تنها یک استدلال نقضی بیان نشده است بلکه حتی پذیرفته اند که این موضوع امر خطیری است و می تواند پیامدهای پرشماری داشته باشد. یعنی شب 18 ام آبان به این جمع بندی رسیده اند و صبح 19 ام لایحه دوفوریتی حذف ارز ترجیحی ارائه می شود که در نوع خود پدیده ای است! 

وی افزود: یکی از شیوه هایی هم درباره نقدهای عالمانه به سیاست های مسئولین در پیش گرفته اند این است که می گویند چرا راه حل ارائه نمی کنید؟ وقتی شما به صورت شفاف نمی گویید اصل مبانی مسئله را پذیرفته اید یا نه راه حل اراذه کردن در این زمینه چه گره ای باز می کند؟ جز این است که این شیوه اداره کشور هیچ نسبتی با پیشبینی پذیری و عمل مبتنی بر برنامه ندارد و می تواند تالی فاسدهای دیگری هم داشته باشد اما اگر عزیزان میخواهند خیالشان در قبال راه حل ها راحت شود باید بگوییم  شما بیایید اول کشور را با یک برنامه ضد فساد واکسینه کنید زیرا نمی شود ما همه چیز را به نیت خوب ارجاع دهیم.  من خواهشم از دولت این است که گزارش دیوان محاسبات درباره میزان دلارهای گمشده در سال 1398 مرور کنید و بعد ببینید اگر شما برنامه نظارت پذیر و مبتنی بر پایش نخبگان دانشگاهی تدوین کرده بودید چندین میلیارددلار را از دست نمی دادید. پس اگر می گویند ما درآمد کم داریم عقل سلیم می گوید شما همین درآمدهای فعلی خودت را حفظ کن آن وقت صلاحیت کسب درآمد سالم نیز پیدا می کنید و آنجا ما درباره شیوه های سالم کسب درآمد صحبت می کنیم. 

مومنی افزود: در شرایط نامنساب و پرفساد و شرایطی که بخش قابل اعتنایی از ساختار قدرت به تسخیر گروه های غیر مولد درآمده اند، دولت آقای رییسی بیاید مصوبه های هیات وزیران درباره نرخ مبنای کسب حقوق گمرکی و سود بازرگانی را ببیند. چطور می شود در مورد معیشت مردم می گویند این رانت است که مردم نان بخورند تا زنده بمانند، اما رانت وحشتناکی که به واردکننده ها داده می شود آزارتان نمی دهد و همچنان برای آنها حقوق بازرگانی را با پایه دلار 4200 تومانی محاسبه می کنید؟این اتفاقات در یک ساخت توسعه یافته سالم که با برنامه می خواهد بر مشکلاتش غلبه کند، راه های شرافتمندانه کسب درآمد وجود دارد اما همفکران ما از ارائه این پیشنهادات خودداری می کنند زیرا تا زمانی که علائم جدی تسخیر شدگی در تصمیمات شما وجود دارد، هر ایده کسب درآمد توسعه گرا خنثی می شود. 

مومنی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: چند سال است که روند انتشار آمار تحولات بسیاری از داده های کلیدی در سایت بانک مرکزی حذف شده است. من سومین بار است که با تغییر رییس بانک مرکزی می گویم اگر شما صادقانه با فساد مشکل دارید بیایید تخصیص های دلاری ارز ترجیحی تومانی در سال های 94 تا 96 را منتشر کنید ولی هنوز حاضر نیستند آن را شفاف کنند درحالیکه در آن دوره مسئولیتی هم نداشته اند. نزدیک به ده سال است که روند تحولات سهم واسطه گری های مالی توسط بانک مرکزی منتشر نمی شود. شما اگر واقعا می خواهید وضعیت بهبود پیدا کند، 10 درصد راه حل های بدیهی را اجرا کنید، من تضمین می دهم همان اقتصاددان هایی که 2 بار به آقای روحانی نامه نوشتند، به آقای رییسی نامه بنویسند و شیوه های کسب درآمد عادلانه را ارائه دهند. 

وی افزود: سال 75 سازمان برنامه و بودجه یک گزارش منتشر کرد و درآن گزارش گفته بود در سراسر کشور 11 هزار تخت بیمارستانی کم داریم بعد می وید در سال های 68 تا 75 بیست و دو هزار تخت احداث شده ولی کماکان کمبود 11 هزار تخت احساس می شود. این چه چیزی جز فساد و اصراف منابع است؟اگر شما به شیوه های عالمانه فرآیند های تخصیص منابع را شفاف کنید تمام تخصیص هایی که منابع انسانی و مالی کشور را اتلاف می کند منتفی می شود. وزارت راه و شهرسازی گزارش منتشر کرده است که از کل فرودگاه های کشور 3 درصد دارای توجیه اقتصادی هستند. اگر شما به علم به عنوان فصل الخطاب تن بدهید، این اتلاف های وحشتناک را منتفی خواهید کرد و این همه نیاز افزاطی به شیوه های غیرعادی از بین می رود. 

عضو هیات علمی دانشگاه علامه افزود: تمام کوشش های معطوف به عدالت اجتماعی که قبل از تحریک تولید به تحریک مصرف انجامیده است با شکست مواجه می شود. وقتی با فساد مبارزه می کنید و از بی ثبات سازی اجتناب می کنید، حفظ خود دارایی ها یک ثروت غیرقابل تصور برای شما ایجاد می کند. گزارشی اخیرا منتشر شده است که می گوید 171 میلیارد دلار سرمایه به صورت رسمی از کشور خارج شده است. شما اگر شوک درمانی اجرا نمی کردید این سرمایه ها از کشور خارج نمی شود. دانشگاه شریف می گوید در پی شوک های قیمتی تمایل دانشجویان برای خروج از کشور در سال های 97 تا 99 دوبرابر شده است. شما سرمایه های انسانی و دلاری خود را از دست می دهی آنوقت 18 ماه است می دوید که 5 میلیارد دلار از بانک جهانی وام بگیری و ده ها جور تحقیر ناشی از فشارهای آمریکا را نیز متحمل می شود. 

وی افزود: ما خجالت می کشیم درمورد این مسائل صحبت کنیم چون فکر می کنیم این مسائل خیلی بدیهی است که از طریق ناامن سازی هیچ کشوری نجات پیدا نکرده است. شما با توهم اینکه اگر اینکار را بکنیم دولت توان ریالی بیشتری کسب می کند دست به چنین اقداماتی می زنید درحالیکه اگر گزارش سازمان برنامه را بخوانید که می گوید به ازای هر یک واحد کسب درآمد راز طریق شوک قیمتی، هزینه های دولت 3.5 برابر افزایش پیدا می کند. واقعا این شیوه حکومتداری است که دفتر اقتصاد کلان گزارش می دهد که اگر این مسیر را ادامه دهید در سال های آینده با سقوط اقتصادی مواجه خواهید شد آن وقت به جای نقد این گزارش می گویند این را یک فرد نوشته است! آیا سایر گزارش ها از مریخ آمده است؟ آن فرد نوشته تمام فرآیند ها را طی کرده است و به جای این حرف ها بیایید بگویید برآورد شما چیست؟

ما به اعتبار ساخت تک محصولی و خام فروشانه ای که داریم به اندازه کافی در معرض نوسانات اقتصادی ناشی از قیمت نفت هستیم و علی رغم این نکته می آیند قیمت های کلیدی را هم دستکاری می کنند. وقتی این مسائل را مطرح می کنیم مسئله این نیست که راه حل وجود ندارد! دولت اگر می گوید می خواهد انضباط مالی در بودجه برقرار کنند یک برنامه ارائه کنند که می خواهند کدام هزینه ها را حذف کنند. در سی سال گذشته شعار همه دولت ها همین بود و هر وقت نوبت به حذف هزینه های زائد رسید، هزینه های سلامت، آموزش و مسائل ضروری مردم را حذف کردند.

آن چیزی که میبینیم این است که مرتبا آدرس های غلط داده می شود. یک مدتی است که درست مانند دولت قبلی می گویند ما چون میخواهیم از بانک مرکزی قرض نگیریم، اوراق منتشر می کنیم. کدام عقل سلیمی می گوید تو از بانک مرکزی پول بدون سود و کارمزد نگیر اما اوراق با سود سی درصد بگیر؟ دولت را در باتلاق بدهی هل می دهید و به آن افتخار هم می کنید؟ می گویند همه ماجرای نقدینگی به کسری مالی دولت مربوط است درحالی که خودشان گزارش منتشر کرده اند که در سال های اخیر به ازای هر یک واحد پول پرقدرتی که بانک مرکزی خلق می کند، بانک های خصوصی نزدیک به هفت برابر ان را خلق می کنند. ما اینکه مافیای رسانه ای در قبال این اتفاقات سکوت می کنند را درک می کنیم اما اینکه مقامات مسئول اقتصادی کشور نیز در این بازی مشارکت می کنند مایه شگفتی است. اگر کارهایی که دارید می کنید قابل دفاع است تن به مناظره دهید و اگر قابل دفاع نیست آن را متوقف کنید.

مومنی در پایان سخنان خود گفت: مهدس بحرینیان یک سری داده در یک پروژه کارشناسی پرزحمت تدوین کرده است که در آن می گوید یکی از تالی فاسد های مقررات زدایی در زمینه اعطای مجوز به واحدهای تولیدی باعث شده است با با بحران صرفه مقیاس و منازعه رانت جویانه بین این واحدها مواجه شویم.

در داده هایی که این عزیران منتشر کرده اند ما چیزی حدود 298 واحد دارای پروانه بهره برداری فعال برای تولید رب گوجه فرنگی داریم و 300 واحد در دست اجرا نیز پروانه گرفته است. ما سرانگشتی حساب کردیم با این ظرفیت می توان یک سوم نیاز دنیا به رب گوجه را تامین کرد. 

وقتی این کار در پتروشیمی، خودرو، سیمان، موتور سیکلت و ... نیز صورت می گیرد باعث غیرشفاف شدن تخصیص های ارزی و ناعادلانه شدن آن خواهد شد تا جایی که ارزی برای داروهای حیاتی مورد نیاز جامعه باقی نمی ماند. از این دریچه گفته بودند باید مسئله عدالت و پیوست عدالت را برجسته کنیم تا معلوم شود اگر تصمیمی در ساخت قدرت از اعتبار علمی برخوردار باشد، یک متر و معیاری از عدالت بر فراز آن قابل مشاهده باشد.