جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
سید حسین فاطمی؛ وزیری که به جوخه اعدام سپرده شد
دکتر سید حسین فاطمی در سال ۱۲۹۶ در نائین متولد شد. وی از خانواده طباطبایی های نائین بود. او از روزنامه نگاران فعال بود. وی در نوزدهم آبان ماه اعدام شد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان عرصه سیاست این مرز و بوم و کسانی که در راستای اعتلای نام ایران کوشیدند، در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های شاخص را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای حوادث متفاوت زندگی شان که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد.این قسمت به زندگی سید حسین فاطمی اختصاص دارد.
زندگینامه سید حسین فاطمی
حسین فاطمی در سال ۱۲۹۶هـ.ش در شهر نائین متولد شد.پدرش روحانی عالیقدر سید علی‌محمد معروف به سیف العلماء و مادرش سیده طوبی دختر حجه‌الاسلام (خادم‌العلوم) که هر دو از خانواده‌های سادات طباطبائی نائینی بوده‌اند.
تحصیلات
حسین فاطمی پس از انجام تحصیلات دبستانی در نائین در نوجوانی برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت.[۱][۲]
حسین که جوانتر از همه بود، در دوران تحصیل دبیرستان در تهیه و تنظیم روزنامه باختر به برادر خود کمک می‌کرد و در این زمینه تحصیلات زیادی را کسب کرد.
او در آغاز سال ۱۳۲۹ش. که فعالیت‌های سیاسی دکتر فاطمی در جبهه ملی به اوج خود رسیده بود، با توصیه یکی از رفقا و با راهنمایی (مصباح فاطمی) برادر ارشدش، با پریوش سطوتی دختر افسر بازنشسته ژاندارمری که در اصفهان چند سالی ماموریت داشت و با برادر حسین (مصباح) دوست بود، ازدواج کرد و سال بعد صاحب پسری به نام (علی) شد و تا سال ۱۳۳۲ش.به همراه مادرش در تهران می‌زیستند و بعداً به اتفاق مادر خود به انگلیس رفتند و تحصیلات خود را با مقطع دکتری در رشته حقوق به پایان رساند و در همانجا اقامت گزید.[۳]
آغاز کار مطبوعاتی
حسین در سال ۱۳۱۵ که برادرش نصرت‌الله سیف‌پور فاطمی امتیاز روزنامه باختر را گرفت، با او همکاری کرد، حسین خیلی زود به پیچ و خم‌های کار مطبوعاتی واقف شد و در کلیه امور روزنامه سر رشته پیدا کرد در سال ۱۳۱۶ش.برای فعالیت بیشتر مطبوعاتی اصفهان را ترک کرد و به تهران آمد و به توصیه چند نفر به روزنامه ستاره که متعلق به احمد ملکی بود، معرفی شد و با ماهیانه مبلغ ۲۰ تومان استخدام شد. استعداد ذاتی وی در فن نگارش و پر کاری و جدیت در کار موجب شد، سردبیری روزنامه «ستاره» به وی محول شود و تقریباً گرداننده اصلی روزنامه بود.در سال ۱۳۱۹ به اصرار برادرش که علت اشتغال در سمت شهرداری شیراز ناچار به ترک اصفهان بود، به اصفهان بازگشت و پس از چندی برای اداره روزنامه باختر به تهران انتقال یافت و شرکتی برای اداره آن تشکیل شد و مدیریت آن به عهده وی محول شد.[۴]
روزنامه باختر به علت مقالات تند و در عین حال مستند و همکاری با گروهی از نویسندگان برجسته جای خود را در محافل سیاسی و مطبوعاتی تهران باز کرد، بخصوص که روزنامه سیاسی، خبری و انتقادی هم بود.[۵]
روزنامه باختر تا سال ۱۳۲۴ به مدیریت حسین فاطمی به طور روزانه انتشار می‌یافت، فاطمی در همین سال تصمیم گرفت برای تحصیل در فن روزنامه‌نگاری و آموزش مطبوعات در اروپا، به فرانسه سفر نماید.(به دعوت دولت فرانسه)[۶]
ابتدا به عنوان نماینده مطبوعات در کنفرانس کار به ژنو رفت.سپس در پاریس تحصیلات خود را دنبال نمود.او در طی اقامت در پاریس از لحاظ مالی در مضیقه بود.[۷] و لیکن برادرش سیف‌پور فاطمی و مصباح و گاهی نیز شهاب خسروانی به او کمک مالی می‌کردند در مدت اقامت در اروپا روابط خود را با مطبوعات ایران قطع نکرد و مقالاتی برای روزنامه «مرد امروز» و روزنامه «ستاره» تنظیم و ارسال می‌کرد.در سال ۱۳۲۷ به تهران بازگشت و تصمیم به انتشار روزنامه گرفت و در سال ۱۳۲۸ امتیاز روزنامه یومیه «باختر امروز» به نام حسین فاطمی صادر شد.[۸][۹]
فعالیت‌های سیاسی
عصر روز ۸ مرداد ۱۳۲۸ دو روز پس از پایان عمر مجلس پانزدهم و معلق ماندن قرارداد الحاقی نفت نخستین شماره «باختر امروز» با سر مقاله‌ای تحت عنوان «یا مرگ یا آزادی» منتشر شد و از همان آغاز به انتقاد شدید و گزنده از هیئت حاکمه و دستگاه حکومتی پرداخت.[۱۰]
افشاگری صادقانه و بیان حقایق، روزنامه باختر امروز را در صف اول مطبوعات ایران قرار داد.[۱۱]
در اواخر سال ۱۳۲۸ به دنبال تشکیل جبهه ملی، فاطمی در کنار دکتر مصدق قرار گرفت و روزنامه خود را ارگان جبهه ملی کرد.وی توسط این روزنامه افکار و عقاید جبهه ملی را انتشار می‌داد و در حقیقت کارگردان جبهه ملی و مشاور نزدیک دکتر مصدق بود.[۱۲]
بنا به شهادت صریح دکتر مصدق، ابتکار پیشنهاد ملی کردن نفت از سوی دکتر فاطمی بود.[۱۳]
از طرف دیگر عده‌ای هم که در اطراف دکتر مصدق بودند، غیر از حسین مکی و عناصر دیگر که در احزاب سیاسی آن روز بودند.به دلیل عدم شناخت دکتر فاطمی شروع به مخالفت کردند.روزنامه نگاران نامه‌ای نوشتند و بیوگرافی دکتر فاطمی را تجزیه و تحلیل کردند، در آن بیوگرافی دکتر فاطمی عامل سر سپرده انگلیسی معرفی شد که بعدها دکتر مصدق طی نطقی در پاسخ این ناگفته‌ها، گفته بود.«اگر هم آن طور که شما می‌گویید، او عامل سر سپرده انگلیس هم باشد.ایشان توبه کرده و از نظر من حری است که می‌تواند از هر حیث موجه باشد.» [۱۴]
زندانی شدن
دکتر فاطمی در طی سال‌های روزنامه‌نگاری و فعالیت‌های سیاسی چندین بار توقیف و زندانی شد که نخستین بار در سال ۱۳۱۶ هنگامی که روزنامه «ستاره» همکاری داشت، شهربانی به خاطر مقاله‌ای سوء‌ظن برانگیز و توقیف و زندانی شد که بعداً آزاد شد. دومین بار در سال ۱۳۲۰ دکتر فاطمی به خاطر اعلامیه‌ای که علیه حکومت رضاشاهی در اصفهان منتشر ساخت، بلافاصله دستگیر و زندانی گردید و در زندان عمومی شهربانی در کنار دزدان و قاتلان چندین روز به سر برد، تا آنکه به کمک چند تن از دوستانش، شهربانی اصفهان موافقت کرد، او را با حرکت به تهران بعنوان (تبعید از اصفهان) آزاد سازند.[۱۵]
سومین بار در دوران حکومت رزم‌آرا به خاطر انتقادهای تند و گزنده‌ای که دکتر فاطمی علیه طرفداران اجنبی و عوامل نفتی منتشر می‌ساخت که در مورخه ۲۸ آذرماه ۱۳۲۹ منتشر گردید و دکتر فاطمی را به خاطر نگارش آن مقاله به دستور رزم‌آرا نخست‌وزیر وقت بازداشت کردند.بدون آنکه مجوز قانونی یا حکم دادگاه و دادستان ارائه دهند.وی پس از سه روز به کمک نمایندگان جبهه ملی و آزادی‌خواهان رؤسای مجلس و سنا مداخله کرده و ترتیب آزادی دکتر فاطمی داده شد که شبانه به خانه بازگشت.[۱۶]
او در نخستین شماره روزنامه پس از آزادی از زندان مقاله‌ای با عنوان «هنوز ایران آن قبرستانی نیست که شرکت نفت آرزو می‌کند» منتشر کرد که این موجب خشم رزم‌آرا شد.[۱۷]
چهارمین بار در اواخر مردادماه سال ۱۳۳۲ پس از آنکه شاه برخلاف سنت پارلمانی حکم عزل دکتر مصدق را صادر کرد و با توطئه‌ای قرار بود، چند گروهان سرباز عده‌ای را دستگیر کنند و در نیمه شب ۲۲ مرداد ۳۲ عده‌ای از سربازان گارد به دستور افسران گارد طبق نقشه قبلی به خانه چند تن از سران جبهه ملی (دکتر فاطمی) و مهندس زیرک‌زاده رفته آنها را دستگیر و در بازداشتگاهی در سعد‌آباد زندانی کرد. در همان شب عده‌ای سرباز و افسر در خانه حسین فاطمی مستقر شده و تا صبح با همسر و فرزند ایشان به طرز اهانت‌آمیزی رفتار کرده بودند.این تحریکات و بازداشت‌ها که نقشه آن از بیش طراحی شده بود با مقاومت دکتر مصدق در برابر فرمان عزل و دستور توقیف سرهنگ نصیری فرمانده گارد صادر کرد که پس از آن بلافاصله در آزاد‌سازی دکتر فاطمی و دیگران از طرف رئیس ستاد (سرتیپ ریاحی) اقدام به عمل آمده دکتر فاطمی فردای آن روز به خانه خود بازگشت.[۱۸]
در همان روز پس از آنکه شاه در (کلاردشت) می‌زیست، فهمید که توطئه وی خنثی شده است.با یک هواپیمای دو موتوره از (نوشهر) به بغداد رفت.دکتر فاطمی روز بعد به اتفاق چند افسر و سرباز به دستور نخست‌وزیر به کاخ‌های سلطنتی (سعد آباد) مراجعه کرد و با لاک و مهر کردن درهای کاخ ، تا دخل و تصرفی در اموال کاخ‌ها نشود، وی در مصاحبه همان روز با خبرنگاران اظهار کرد.«این کاخ‌ها و اموال آن متعلق به ملت ایران است و باید زیر نظر عموم باشد.»
آخرین بازداشت و زندانی شدن ایشان که ۱۸۸ روز طول کشید، مربوط به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۲۸ است که در روز ششم اسفندماه ۱۳۳۲ در مخفی گاهش دستگیر شد.[۱۹]
استعمار ستیزی
نقش فعال علیه سیاست استعماری انگلستان
به هنگام نخست‌وزیری دکتر مصدق، فاطمی معاونت سیاسی و پارلمانی او را بر عهده گرفت.در سال ۱۳۳۰ در اواخر آذرماه برای شرکت در انتخابات مجلس شورای ملی از سمت خود کناره‌گیری کرد.[۲۰]
و در بهمن ۱۳۳۰ و روزنامه «باختر امروز» مراسمی به مناسبت سالگرد شهادت محمد مسعود، بر مزار او تشکیل داد و فاطمی که ناطق مراسم بود، به هنگام سخنرانی مورد اصابت گلوله قرار گرفت و قریب به ۸ ماه در تهران و اروپا تحت عمل جراحی و درمان قرار گرفت.[۲۱][۲۲]
وی توسط فردی به نام عبدخدایی از فدائیان اسلام ترور شد.[۲۳]
در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی فاطمی به وکالت از طرف مردم تهران انتخاب شد؛ ولی تا چند ماه به علت بیماری نتوانست، در پارلمان شرکت کند.در مهرماه ۱۳۳۱ش.دکتر فاطمی عهده‌دار وزارت امورخارجه شد و در این سمت در اجرای سیاست خارجی دولت قاطعانه عمل نمود و وزارت امورخارجه را تصفیه کرد.از جمله کارهی اساسی او در وزارت امورخارجه و قطع رابطه با انگلیس و بستن سفارت انگلستان در تهران و کنسولگری‌ها در شهرستانها بود.[۲۴]
در تاریخ ۳۰ مهرماه ۱۳۳۱ دکتر فاطمی وزیر خارجه ایران، ضمن یادداشتی خطاب به سفارت انگلیس تصمیم دولت ایران را به قطع رابطه سیاسی با دولت انگلستان اعلام کرد و دلیل رد این تصمیم را خودداری انگلیس از کمک به حل اختلاف فی‌مابین و حمایت غیرقانونی از شرکت سابق و مداخلات مامورین رسمی آن دولت در ایجاد تحرکات و اخلال در نظم و آرامش کشور بیان کرد. بدین سان پس از ۹۳ سال روابط این دو کشور قطع شد؛ ولی محمدرضا شاه با این تصمیم موافق نبود.
بعد از واقعه ۹ اسفند سال ۱۳۳۱ شاه تصمیم به خروج از کشور گرفت و در این وقایع دکتر فاطمی لطمات شدیدی را متحمل شد، منزل وی مورد هجوم واقع شد و از این تاریخ مبارزه علنی او با دربار آغاز گردید.در ماه‌های نخست سال ۱۳۳۲ش.دکتر فاطمی به عراق سفر کرد و مورد استقبال مقامات عراقی و علما واقع شد. [۲۵]
در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ پس از خروج شاه از ایران تظاهراتی بزرگ در میدان بهارستان آغاز شد و جبهه ملی انتقاد شدید‌اللحنی از شاه نمود و دکتر فاطمی نیز خواستار لغو نظام سلطنتی در ایران شد.
سرانجام دکتر فاطمی
به دنبال کودتای ۲۸ مرداد (۱۳۳۲) و سقوط دکتر مصدق، دکتر فاطمی قریب به ۷ ماه در مخفیگاه به سر برد، تا اینکه در ۶ اسفند ۱۳۳۲ توسط مامورین فرمانداری نظامی دستگیر شد و سپس توسط عده‌ای از ارازل و اوباش تهران به سرکردگی شعبان جعفری با کارد مورد حمله قرار گرفت[۲۶]
و در نهایت به حکم ناجوانمردانه دادگاه بدوی و تجدید نظر نظامی چهار بار به اعدام محکوم شد.حکم اعدام روز چهارشنبه ۱۹ آبان ۱۳۳۳ در میدان تیر لشکر دو زرهی واقع در پادگان قصر به اجرا درآمد و سپس در کنار شهدای ۳۰ تیر به خاک سپرده شد.[۲۷][۲۸]
پانویس
۱. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر) ص۱، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۲. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲ ص۱۰۶۹، تهران، نشر گفتار ۱۳۸۰.
۳. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۲۱، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۴. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲، ص۱۰۶۹، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۵. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۷، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۶. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۸، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۷. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۹، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۸. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰، ص۱۰۷۳.
۹. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۸، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۱۰. خامه‌ای، انور، در پنجاهمین سال شهادت دکتر حسین فاطمی، ما هنامه حافظ، ش۸، آبان ۸۳، ص۶.
۱۱. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۰۷۲، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۱۲. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۰۷۳، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۱۳. خامه‌ای، انور، در پنجاهمین سال شهادت دکتر حسین فاطمی، ما هذامه خافظ، ش۸، آبان ۸۳، ص۶.
۱۴. فاطمی، دکتر حسین، مجموعه مقالات دکتر حسین فاطمی، ص۹۲ و ۹۳، تهران، مدرس ۵۷.
۱۵. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۱۹، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۱۶. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۱۹- ۲۰، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۱۷. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۲۰، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۱۸. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر) تهران، کومش، ۱۳۸۵، ص۲۰.
۱۹. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۲۱، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۲۰. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۱۳۱- ۱۳۲، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۲۱. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۰۷۲، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۲۲. شیفته، نصرالله، زندگی و مبارزات سیاسی دکتر حسین فاطمی (مدیر و سردبیر روزنامه باختر)، ص۲۳۳- ۲۳۱، تهران، کومش، ۱۳۸۵.
۲۳. سرشار، هما، خاطرات شعبان جعفری، ص۱۷۵، تهران، ثالث.
۲۴. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۰۷۲، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۲۵. فاطمی حسین، مجموعه مقالات دکتر حسین فاطمی در روزنامه باختر، ص۵۵- ۵۷، تهران، مدرس ۱۳۵۷.
۲۶. سرشار، هما، خاطرات شعبان جعفری، ص۱۷۴، تهران، ثالث.
۲۷. عاقلی، باقر، شرح رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۰۷۲- ۱۰۷۳، تهران، نشر گفتار، ۱۳۸۰.
۲۸. سرشار، هما، خاطرات شعبان جعفری، ص۱۷۴، تهران، ثالث.
منبع
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حسین فاطمی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۱۴
دیدگاه تان را بنویسید