میرزا جواد آقا تهرانی؛ از بزرگان مکتب تفکیک

به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی میرزا جواد آقا تهرانی اختصاص دارد.

 

زندگینامه میرزا جواد آقا تهرانی

میرزا جوادآقا تهرانی؛ (۱۲۸۳ـ ۱۳۶۸ش) فقیه، استاد معارف و اعتقادات اسلامی و تفسیر ، از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی از اساتید اخلاق مشهد .

 

اطلاعات فردی

میرزا جواد آقا تهرانی

زادروز ۱۲۸۳ش

درگذشت ۲ آبان ۱۳۶۸ - مشهد

محل زندگی تهران، قم، نجف، مشهد

استادان میرزا مهدی اصفهانی، شیخ هاشم قزوینی، محمدتقی آملی

شناخته‌شده برای مکتب تفکیک

آثار بررسی در پیرامون اسلام، فلسفه بشری و اسلامی...

 

تهرانی از مخالفان تصوف بود و اصول فکری و اعتقادی و عملی اهل تصوف را نقد می‌کرد. او را از بزرگان مکتب تفکیک به شمار آورده‌اند. بررسی در پیرامون اسلام، عارف و صوفی چه می‌گویند؟ آیین زندگی و درس‌های اخلاق اسلامی، عناوین برخی از آثار چاپ‌شده تهرانی است.

 

تولد

نام خانوادگی وی حاجی ترخانی بود. درسال ۱۳۲۲/۱۲۸۳ ش در تهران به دنیا آمد.

 

نسب

پدرش حاج محمدتقی و برادرش حاج آقا رضا شاهپوری، از تجار متدین و معتمد بودند و برادرش به انتخاب آیت‌الله بروجردی (متوفی ۱۳۴۰ ش)، تا آخر عمر سرپرست مسجد اعظم قم بود.[۱]

 

تحصیلات

تهران و قم

تهرانی پس از اخذ گواهی دوره اول دبیرستان از مدرسه ثروت تهران، برای فراگیری علوم دینی راهی قم شد و پس از چند سال سکونت در آن شهر و گذراندن مقدمات و بخشی از سطوح به نجف رفت.

نجف

در توقف دو ساله خود در نجف، از استادانی همچون مرتضی طالقانی (متوفی ۱۳۶۲) و محمد تقی آملی (متوفی ۱۳۵۰ش) بهره برد. آنگاه به امر مادرش به تهران بازگشت.[۲]

مشهد

شاگرد شیخ هاشم قزوینی

تهرانی پس از درنگی کوتاه در تهران و ازدواج، در حدود ۱۳۱۲ ش به مشهد رفت. نخست از درس شیخ هاشم قزوینی (متوفی ۱۳۳۹ ش) بهره گرفت.

شاگرد بر جسته میرزا مهدی اصفهانی

تهرانی در ادامه راه علمی خود، به حوزه درس‌های خارج فقه و اصول و معارف آیت اللّه میرزا مهدی اصفهانی (متوفی ۱۳۲۵ش) حاضر شد و تا پایان عمر وی، یعنی حدود ده سال، از محضر وی استفاده کرد.[۳] تهرانی از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی و پیروان مکتب او به شمار می‌رفت. حتی هنگام تعطیلی حوزه علمیه مشهد در زمان حکومت پهلوی اول و فضای اختناق، فعالانه و مداوم در منزل شخصی استاد از او بهره علمی می‌برد.[۴] میرزا مهدی اصفهانی در یک جلسه تدریس، تهرانی را مورد عنایت ویژه خود قرار داد و به طور جدّی از او خواست که آموختن و پژوهش در معارف اعتقادی را ادامه دهد.[۵] تهرانی تحت تأثیر سلوک اخلاقی و مبانی معارفی استاد خود، تا پایان عمر در تبیین و ترویج مبانی و خط مشی اعتقادی او کوشید.

 

حضور آیت الله میرزا جواد تهرانی در جبهه تدریس

مواد تدریس

تهرانی از استادان حوزه علمیه مشهد بود[۶] و به تدریس فقه و اصول، تفسیر قرآن، معارف اعتقادی و فلسفه اشتغال داشت.

 

ویژگی‌های تدریس

از ویژگیهای تدریس او این موارد گفتنی است: دوری از تقلید در مسائل علمی، تأکید بر مسائل اخلاقی و اصول و مبانی اعتقادی، رعایت حرمت دیگران در مقام نقد و بررسی آرا و دادن فرصت گفت‌وگو و بحث به دانش پژوهان و طلاب و احترام به شخصیت آنان.[۷]

 

وی بر ارائه مستقل و اجتهادی مبانی اعتقادی تشیع، با ماهیت عقلی و نقلی، همانند روش اجتهاد در حوزه فقاهت شیعی، تأکید داشت و به این عقیده، چه در آثار علمی چه در برخورد عملی، سخت پایبند بود.

 

ویژگی‌های اخلاقی

تهرانی در زندگی فردی و اجتماعی، به رعایت اصول و موازین اخلاقی و اخلاص در عمل مشهور بود، به طوری که همگان مجذوب روحیات و سجایای اخلاقی وی بودند. وی سعی فراوان داشت که با لحن و کلامش، موجب تحقیر و آزار دیگری نباشد.[۸] از شهرت طلبی بشدت گریزان بود و اگر کسی در سخنرانی یا نوشته نام وی را با القاب می‌آورد، سخت ناراحت می‌شد.[۹] پیشنهاد تدوین شرح حال و زندگینامه خود را نمی‌پذیرفت[۱۰] و نام خود را بر روی کتابهای تألیفی به شکلی ساده و بدون القاب می‌آورد، مانند «‌ج. زارع‌» یا «‌جواد تهرانی ».[۱۱]

 

تهرانی از مال دنیا هیچ نیندوخت.[۱۲] دارایی او از چند کتاب و اثاثیه‌ای اندک تجاوز نمی‌کرد. آن اندک کتابها را هم دو ماه قبل از رحلتش به آیت ‌الله سید محمد رضا گلپایگانی (متوفی ۱۳۷۲ ش) بخشید.[۱۳] زهد و اخلاص در طریق بندگی خداوند برای او درجاتی عالی از معنویت فراهم آورده بود و کراماتی از او نقل شده است،[۱۴] از جمله قدرت خلع روح از بدن.[۱۵]

 

فعالیت‌های اجتماعی

تهرانی به رغم اشتغال به امور علمی و تدریس، از فعالیتهای اجتماعی و عام المنفعه بر کنار نبود. اولین خیریه درمانی مشهد به نام درمانگاه خیریه بینوایان با اشاره و مساعدت او و جمعی از دوستان پزشک وی در ۱۳۳۴ ش تأسیس و راه‌اندازی شد.[۱۶] تأسیس نخستین صندوق قرض الحسنه ایران، که در ۱۳۴۲ ش در مشهد آغاز به کار کرد، نیز با مساعدت او صورت گرفت.[۱۷]

 

تهرانی و انقلاب اسلامی

وی در انقلاب اسلامی و مبارزه با حکومت پهلوی نیز فعال بود.[۱۸] و در ۱۳۵۸ ش از حوزه انتخابیه استان خراسان به نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.[۱۹] به هنگام جنگ عراق با ایران (۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ـ ۲۷ تیر ۱۳۶۷)، وی چهار بار به جبهه رفت.[۲۰]

 

تهرانی از بزرگان مکتب تفکیک

تهرانی از مخالفان برجسته اصول فکری و مبانی فلسفی و عرفانی (مشائی ـ اشراقی، متعالیه، عرفان و تصوف) معاصر بود؛ از این رو، در منظر مکتب معارفی خراسان (مکتب تفکیک) یکی از بزرگان این مکتب به شمار آمده است.[۲۱] همچنین از وی در شمار یکی از ناقدان مهم و استوار مکاتب فلسفی یاد شده است. [۲۲] با اینهمه، تهرانی از صاحب‌نظران مباحث فلسفی[۲۳] و از استادان فلسفه در مشهد بود.[۲۴] و شرح منظومه را به شیوه انتقادی تدریس می‌کرد.[۲۵]

 

آثار چاپ شده

آثار چاپ‌شده وی، که برخی از آنها بارها به چاپ رسیده، بدین قرار است:

بررسی در پیرامون اسلام، در نقد آرای احمد کسروی؛

فلسفه بشری و اسلامی، در نقد مکتب کمونیسم و ماتریالیسم؛

بهایی چه می‌گوید ؟ ردّی بر فرقه بهائیت؛

عارف و صوفی چه می‌گویند؟، در تبیین مبادی و اصول عرفان و تصوف و تحلیل علمی و نقد آنها؛

میزان المطالب؛

آیین زندگی و درسهای اخلاق اسلامی.[۲۶]

 

درگذشت

تهرانی در سحرگاه سه شنبه ۲ آبان ۱۳۶۸ بر اثر بیماری کبد در مشهد درگذشت و طبق وصیت خود، [۲۷] در بهشت رضا، مشهد، به خاک سپرده شد. [۲۸]

 

پانویس

۱. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶ـ۱۷؛ حکیمی، ص۲۴۸؛ چیت ساز، ص۴۰.

۲. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶ـ۱۷؛ حکیمی، ص۲۴۸؛ چیت ساز، ص۴۰.

۳. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۶ـ۱۷؛ حکیمی، ص۲۴۸؛ چیت ساز، ص۴۰

۴. اباذری، ص۴

۵. غرویان، ص۱۵

۶. خامنه‌ای، ص۸۳؛ شریعتی مزینانی، ص۷؛ نورانی، ص۱۲

۷. تهرانی مقدمه الهی خراسانی، ص۱۷ـ ۱۸؛ حکیمی، ص۲۴۹؛ عبداللهیان، ص۴۴؛ چیت ساز، ص۴۱؛ مروارید، ص۱۲.

۸. مروارید، ص۱؛ چیت ساز، ص۴۱

۹. عطایی، ص۲۹

۱۰. شریف رازی، ج۷، ص۱۲۶

۱۱. مروارید، ص۴

۱۲. رجوع کنید به تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۵

۱۳. مروارید، ص۵

۱۴. نوراللهیان، ص۳۳

۱۵. عطایی، ص۴۸.

۱۶. حکیمی، ص۲۵۱

۱۷. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۰.

۱۸. مقدمه الهی خراسانی، ص۲۱؛ چیت ساز، ص۴۲

۱۹. ایران. مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج۴، ص۳۴۸

۲۰. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۰.

۲۱. حکیمی، ص۲۴۸ـ۲۵۱

۲۲. سروش، ص۱۱۵

۲۳. رجوع کنید به ابراهیمی دینانی، ص۴۳۹

۲۴. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۷؛ چیت ساز، ص۴۲؛ نیز رجوع کنید به گلشن ابرار، ج۲، ص۹۷۵

۲۵. حکیمی، ص۲۴۹.

۲۶. حکیمی، ص۲۴۹، تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۱۸ـ۱۹

۲۷. رجوع کنید به تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۳؛ مروارید، ص۱۰

۲۸. تهرانی، مقدمه الهی خراسانی، ص۲۵؛ غرویان، ص۷.

 

منابع

عبدالرحیم اباذری، یادنامه اولین سالگرد آیت اللّه محمدباقر ملکی میانجی، قم ۱۳۷۸ ش.

غلامحسین ابراهیمی دینانی، نیایش فیلسوف: مجموعه مقالات، مقاله ۲۶: «‌اصالت وجود »، مشهد ۱۳۷۷ ش.

ایران. مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ ۱۳۶۸ ش.

جواد تهرانی، میزان المطالب، شامل چهار باب: خداشناسی، نبی شناسی، امام شناسی، معادشناسی، قم ۱۳۷۴ ش.

محمدتقی چیت ساز، «‌سیری در زندگی مفسر کبیر آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی»، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).

محمدرضاحکیمی، مکتب تفکیک، قم۱۳۷۳ش.

سیدعلی خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد ۱۳۶۵ ش.

عبدالکریم سروش، «‌حکمت در فرهنگ اسلامی»، دانشگاه انقلاب، دوره جدید، ش ۹۸ و ۹۹ (تابستان و پاییز ۱۳۷۲).

محمدتقی شریعتی مزینانی، «‌استاد محمدتقی شریعتی مدافع شریعت در برابر الحاد و طاغوت‌» (مصاحبه)، کیهان فرهنگی، سال ۱، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۳).

محمدشریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۷، قم ۱۳۵۴ ش.

محمدعبداللهیان، «‌روش تفسیری آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی (قدس سره) »، بینات، سال ۱، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۳).

مرتضی عطایی، خاطراتی از آیینه اخلاق: حضرت آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، مشهد ۱۳۷۵ ش.

عبدالجواد غرویان، جلوه‌های ربانی در حالات آیه اللّه میرزا جواد آقا تهرانی، قم ۱۳۷۵ ش.

گلشن ابرار: خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل از ثقه الاسلام کلینی تا آیه اللّه خامنه‌ای، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، قم: معروف، ۱۳۷۹ ش.

جلال مروارید، «‌یادداشتهایی در شرح سجایای اخلاقی آیت اللّه میرزا جواد آقا تهرانی »، (منتشر نشده).

محمدباقر نوراللهیان، «‌خاطرات قرآنی »، بشارت، سال ۲، ش ۱۱ (خرداد و تیر ۱۳۷۸).

عبداللّه نورانی، «‌تاریخچه‌ای از گذشته حوزه علمیه مشهد »، جمهوری اسلامی، ش ۳۷۴۳، ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۱.