تقسیم بندی علامه جعفری از اختلافات در امت اسلامی

به گزارش خبرنگار جی پلاس، علامه محمدتقی جعفری در مصاحبه با پروفسور کورودا به تقسیم بندی اختلافات در امت اسلامی پرداخته و آن را به دو دسته معقول و نامعقول تقسیم کرده است که در ادامه مطلب بخشی از این گفت و گو به مناسبت ولادت حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم منتشر می شود:

 تاریخ اسلام در همۀ مسائل نظری خود، شاهد اختلاف آرا و عقاید بوده است. این اختلاف تا آنجا به اصولِ کلیِ مشترک اخلالی وارد نیاورده است، رایج و مورد استقبال بوده و بلکه به عنوان یک امر ضروری تلقی شده است. حتی در اصول کلی مشترک، مثل: توحید، نبوت، رهبری بعد از پیامبر (امامت)، معاد، صفات خداوندی و قرآن نیز مباحث نظری فراوانی مطرح شده و نه تنها اغلب موجب آن نشده است که متفکران اسلامی یکدیگر را تکفیر کنند، بلکه عامل گسترش و عمق معارف حِکمی و کلامی نیز شده است ...

 اختلاف در امت اسلامی به دو نوع تقسیم می شود:

 الف) اختلاف معقول

ب) اختلاف نامعقول

 الف) اختلاف معقول، عبارت است از:

اختلافی که ناشی از چگونگی اطلاعات مربوط به مسئله و استعدادها، خصوصاً نبوغ و عموم موضع گیری های طبیعی و قانونی است که اشخاص در ارتباط با حقایق دارند، مانند اختلاف نظر دربارۀ دریافت واقعیات عالم هستی از دیدگاه علوم نظری و فلسفه ها. این، همان «اختلاف معقول» است که نه تنها نباید مورد تردید و انکار قرار گیرد، بلکه موجب گسترش و عمق بیشتر در معارف نیز می شود ...

اگر به تاریخ اسلام بنگریم، خواهیم دید بسیاری از دانشمندان اسلامی در حضور دانشمندانی دیگر که در مسائل نظری همرأی نبوده اند، شاگردی کرده و کتاب های یکدیگر را مورد شرح و تحقیق قرار داده اند. به عنوان نمونه: کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی که یکی از علمای شیعه است، مورد شرح ملا علی قوشچی از علمای اهل سنت قرار گرفته است، و کتاب المحجة البیضاء ملا محسن فیض از علمای شیعه، در شرح و تحقیق احیاءالعلوم تألیف غزالی از معروف ترین علمای اهل سنت، تألیف شده است.

 ب) اختلاف نامعقول، عبارت است از:

اختلافی که از عوامل غیر قانونی و انحرافی ناشی می شود، مانند پیروی از هوا و هوس که از مهمترین نمودهای آن، «خودنمایی» و «شهرت پرستی» است. در طول تاریخ، همواره کسانی بوده اند که خواسته اند خود را مطرح کنند و با تظاهرهایی مثل آزادی فکری، آزادی اراده و آزادی بیان، اما در حقیقت، با عشق به قدرت مشهور شوند! عشقی که نهایتِ ناتوانیِ انسانها را اثبات می کند. همانگونه که در سازندگان و ترویج کنندگان مذاهب دروغین می بینیم، یکی از اساسی ترین عواملِ  به دست آوردن قدرت در طول تاریخ، ایجاد اختلاف در عقیده یا عقاید مردم یک جامعه بوده است.

این جریان، نه تنها موجب پراکندگی افکار و عقاید و ایده آل های متحدکنندۀ یک جامعه می گردد، بلکه گاه عامل شدیدترین خصومت ها و تضادها در میان مردمِ یک یا چند جامعه می شود که در اصل، افکار و عقایدِ مشترکِ بسیاری با یکدیگر داشته اند. از آن رو که عقاید و آرمانها، تفسیرکنندۀ هدف و فلسفۀ حیاتِ انسانهاست، بازی با آنها یا به وجود آوردن اختلاف های نامعقول میان انسانها برای نیل به قدرت، یکی از ضد انسانی ترین روش های قدرت طلبان محسوب می شود ...

اختلاف های نامعقول که برای به دست آوردن سلطه و قدرت به وجود می آیند، سطحی و زودگذر و اغلب تکراری هستند، مانند کتابهایی که برای اختلاف افکندن میان شیعه و سنی در دوران ما نوشته می شوند. اینگونه آثار معمولاً برای صاحب نظران و متفکران، تنها اسباب تمسخر و تأسف خواهند بود، و در افکار ساده و بی اطلاع نیز اثری زودگذر و فراموش شدنی به جای خواهد گذاشت.

از طرف دیگر، هر کجا آتشی از اختلاف برافروخته شده، اگرچه نهال هایی چند از باغ خداوندی را سوزانده است، اما برای متفکران نیز روشنایی هایی به وجود آورده است که در نور آن، هم ابعاد مخفی و مزایای مکتب روشن شده و هم نیّات تفرقه افکن را واضح تر ساخته است. چه، اگر قضیه ای از واقعیت صحیح برخوردار باشد، هر حمله ای که از طرف غرض ورزان صورت گیرد، سطوح و ابعاد و توانایی مقابلۀ آن واقعیت را بالاتر برده، روشن تر می سازد، و این عکسِ هدفی است که غرض ورزان تصور کرده اند.

ر.ک: جعفری، محمدتقی، مجموعه آثار ۲ ـ تکاپوی اندیشه ها (مجموعه ای از مصاحبه ها و گفتگوهای شخصیت های خارجی با علامه جعفری)، صص ۱۹۹-۲۲۵، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، مصاحبۀ پروفسور کورودا.