سید مهدی قزوینی؛ علامه ای که آخوندهای خراسانی پرورش داد

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی سید مهدی قزوینی اختصاص دارد.

زندگینامه سید مهدی قزوینی

علامه سید مهدی قزوینی (۱۳۰۰-۱۲۱۰ ق)، از علما و مراجع برجسته شیعه در قرن سیزدهم هجری بوده است. او استاد فقهای معروفی همچون آخوند خراسانی و شیخ الشریعه اصفهانی است. ایشان نقش برجسته ای در ترویج مکتب شیعی در شهر حله عراق دارد. به گفته محدث نوری، سید قزوینی در زمره افرادی بود که به دیدار حضرت ولی‌عصر امام زمان (علیه‌السلام) نائل شد.

اطلاعات فردی

نام کامل سید مهدی قزوینی

زادروز ۱۲۱۰ قمری

زادگاه نجف اشرف

وفات ۱۳۰۰ قمری

مدفن نجف اشرف

اساتید سید محمدباقر قزوینی، شیخ حسن کاشف الغطاء، شیخ انصارى، سید حسین کوه‌کمری،...

شاگردان آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا حسین نوری،...

آثار مواهب الافهام فی شرح شرایع الاسلام، القواعد الکلیة الفقهیه، آیات المتوسمین فی اصول‌الدین، نفائس الاحکام،...

ولادت و تحصیل

علامه سید مهدی قزوینی در سال ۱۲۱۰ قمری در نجف اشرف دیده به جهان گشود. خاندان قزوینی از بزرگان دانش و فضل و از سادات بلندمرتبه بوده و نسبشان به زید بن علی بن الحسین علیهم‌السلام می‌رسد.

سید مهدی از همان آغاز نوجوانی در مسیر دانش و معرفت دینی گام نهاد. سالیانی چند در محضر اساتید برجسته نجف همچون سید محمدباقر قزوینی، سید علی قزوینی، شیخ حسن کاشف الغطاء، شیخ مرتضى انصارى، سید حسین کوه‌کمری و... حاضر شد و در سایه توکل بر خدا، استعداد سرشار و همت بلندی که داشت به مراتب والایی از دانش و فضل دست یافت.

مهاجرت به حله

آیت الله قزوینی پس از تکمیل مراتب علمی و اخلاقی به شهر حله مهاجرت کرد و سالیانی چند در آن دیار به ترویج شعائر مذهبی، تدریس و تألیف کتب دینی اشتغال داشت و از برکت وجود ایشان جمعیت بالغ بر یکصد هزار نفر از اعراب بادیه‌نشین دیار حله به مذهب تشیع تشرف حاصل کرده و بسیاری از کسانی که التزام عملی به احکام دینی نداشتند، در پی ارشادات این سید بزرگوار پایبند به احکام شدند.

میرزا حسین نوری که از شاگردان این عالم ربانی بوده، نوشته است: «سید به خودم گفت: من در اوائل که به حله رفته بودم، مشاهده نمودم حتی شیعیان آن دیار از نشانه‌های شیعه‌بودن جز بردن مردگان خود به نجف، چیزی از تشیع و شیعه بودن نمی‌دانستند و با سایر احکام و آموزه‌های مکتب شیعه، بیگانه و جاهل بودند. با تلاش و کوشش او تحول بسیار خوبی در آنان به وجود آمد که بیشترشان در شمار شیعیان واقعی قرار گرفتند».

حضور سیدمهدی قزوینی یک نقطه عطف در حلّه و استان واسط عراق امروزی به شمار می‌آید، چون باعث آگاهی و استبصار اقوام و قبایل منطقه حله می‌شود.

علاوه بر این خدمات، یک حوزه علمیه بسیار معتبر در حله به وسیله علامه سیدمهدی قزوینی ایجاد می‌شود. این غیر از تجدید بنای آثار بزرگانی مانند «سید بن طاووس»، «علامه محقق حلی» و بسیاری از بزرگان آن منطقه است که از حله برخاسته‌اند. سیدمهدی قزوینی مدارس را احیا، مساجد را بازسازی، زیارتگاه‌ها را نوسازی و حتی فعالیت‌های عمرانی همانند سدسازی می‌کند و به مردم آن سامان قدرت اقتصادی می‌‎بخشد.

جایگاه علمی

سید مهدی قزوینی از مجتهدین مسلم و از اعلام زمان خود بود و به ابواب فقه احاطه‌ای تمام داشت. از شیخ علی سلماسی نقل شده است: به محضر آیت الله سید مهدی قزوینی مشرف شدم، از آن بزرگوار درخواست نمودم کتابی را به من معرفی کند که دربردارنده احکام مورد نیاز باشد تا در موقع ضرورت، به آن کتاب مراجعه نمایم. در این هنگام سید روی کرد به شخصی که نزدش بود و فرمود: این شخص اگر سه روز قبل، این درخواست را مطرح می‌کرد، من حاصل دوره فقه را برای او می‌نوشتم که در مسایل او را کفایت کند و بسنده باشد.

سید محسن امین مى نویسد: «سید مهدى قزوینى حافظه نیرومندى داشت. آن چه را مى شنید یا در جایى مطالعه مى کرد، نظم یا نثر، فراموش نمى کرد. هرگز از تألیف و تصنیف خسته نمى شد».

سید قزوینی به راستی سرچشمه دانش و حکمت و محضرش پربار و نورانی بود. جمع بسیاری از علمای بزرگ، از تربیت یافتگان مکتب آن فقیه وارسته اند، از جمله: آخوند محمدکاظم خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا محمد قزوینی، میرزا جعفر قزوینی، میرزا حسین نوری و ... .

بیشتر پژوهشگرانی که در سده اخیر در معرفی شخصیت و حالات عالمان بزرگ شیعه قلم زده‌اند، از سید مهدی قزوینی به بزرگی یاد کرده اند. محدث نوری که افتخار شاگردی سید را داشته و در سفر و حضر همراه ایشان بوده است، می‌ نویسد: «سید الفقهاء الکاملین، و سند العلما الراسخین و اکمل المتبحرین، بقیةالسلف، فخرالشیعه، تاج الشریعه، المؤید بالالطاف الجلیة والخفیه ...».

آنگاه محدث نوری اضافه می‌کند که تمام فضل و کمال و کرامت‌هایی که سید مهدی قزوینی داشت، از عموی بزرگوارش جناب سید محمدباقر قزوینی به میراث برده و در دامن آن بزرگوار پرورش یافته بود.

آثار و تألیفات

در حوزه فقه بیش از ۱۴ عنوان از کتاب‌های سید مهدی قزوینی که برخی دارای مجلدات متعدد هستند به یادگار باقی مانده، در حوزه اصول هم از ۱۴ عنوان کتاب که برخی از آن‌ها دارای مجلدات متعدد هستند یاد شده ‌است. این عالم وارسته در حدیث شناسی هم کتاب‌های متعددی دارد. سه کتاب تفسیری مستقل نیز با عنوان «تفسیر سوره فاتحه»، «تفسیر سوره قدر» و «تفسیر سوره اخلاص» نگارش کرده که بسیار مهم است. در عرفان و معارف اخلاقی و سلوکی هم دو کتاب را برای سید مهدی قزوینی نام برده‌اند. در حوزه فلسفه، منطق، کلام و ریاضی بیش از ۱۰ کتاب از معزالدین قزوینی نام برده‌اند.

برخی از آثار سید مهدی قزوینی عبارتند از:

آیات الاصول؛ برای هر یک از مطالب اصولی مستدرکات و شواهدی را از قرآن کریم آورده و به شیوه‌ای استدلالی این آیات را مورد تفسیر و شرح قرار داده است.

آیات المتوسمین فی اصول‌الدین؛ در دو جلد، که رویکردی استدلالی و حکمی دارد و مباحث کلامی را با استناد به آیات قرآن کریم مورد تفسیر و بررسی قرار داده است.

مواهب الافهام فی شرح شرایع الاسلام؛

القواعد الکلیة الفقهیه؛

نفائس الاحکام؛

فلک النجاة فى احکام الهداة؛

رسالة فی حجیة خبر الواحد؛

مضامیر الامتحان فى علمى الکلام و المیزان؛

رسالة فی الرضاع والمواریث؛

وسیلة المقلدین الى احکام‌الدین؛

مشارق الأنوار فى حل مشکلات الأخبار؛

بصائر المجتهدین فى شرح تبصرة المتعلمین.

ویژگی‌های اخلاقی

مرحوم سید مهدی قزوینی، از آن دسته عالمانی بود که قله‌های بزرگ دانش و کمال را در سایه همت والا و مجاهدت با نفس، فتح کرده بود. ایشان مردی وارسته و صاحب کرامات بود. تشرف آن بزرگوار به حضور حضرت حجة بن الحسن العسکری (عجل الله تعالی فرجه الشریف) معروف است. این تشرف مکرر حاصل شد ولی در لحظه تشرف، حضرت را نشناختند. محدث نوری نوشته است: «... و هو من العصابة الذین فازوا بلقاء الحجة علیه‌السلام؛ وی از گروه عالمان و بزرگانی است که محضر مقدس امام زمان علیه‌السلام را درک کرده و آن حجت خدا را از نزدیک دیدند». آن گاه محدث نوری سه مورد از تشرف سید را در کتاب نجم‌الثاقب بیان کرده است.

مرحوم سید قزوینی با این که مقام مرجعیت و موقعیت والای اجتماعی و تمکن مالی داشت، اما بسیار فروتن، خوش رفتار، زاهد و بی‌رغبت به دنیا و ریاست بود. دنیا در نظرش پست و حقیر بود. عشق و رغبتش به عبادت و دعا در قالب الفاظ نمی گنجد.

او به راستی حلاوت و شیرینی عبادت را چشیده بود. محدث نوری به گوشه‌ای از برنامه عبادی سید اشاره کرده و نوشته است: «او در ماه مبارک رمضان، برنامه جالب و شگفتی داشت. در شب‌های ماه مبارک رمضان، نماز مغرب را قبل از افطار در مسجد به جماعت می‌خواند، آن‌گاه نافله مغرب و سپس بخشی از هزار رکعت نماز مستحبی را می‌خواند. آن‌گاه به منزل می‌رفت و افطار می‌کرد، مجدداً به مسجد بازمی‌گشت، نماز عشاء را با جماعت می‌خواند، سپس یکی از قاریان قرآن، چند آیه‌ای از قرآن به گونه‌ای حزن‌انگیز تلاوت می‌ کرد. آن‌گاه شخصی دیگر یکی از خطبه‌های امیرالمومنین علیه‌السلام را برای مردم می‌خواند. سپس ذکر مصائب سیدالشهداء علیه‌السلام می‌شد و در آخر، برخی از دعاهای وارده در شب‌های ماه مبارک رمضان خوانده می‌شد و این مراسم تا نزدیک سحر به درازا می‌کشید».

وفات

عالم ربانی مرحوم سید مهدی قزوینی در ماه‌های پایانی حیات طیبه خویش به اتفاق جمعی از اصحاب و عالمانی از نجف اشرف، راهی بیت الله الحرام شد. پس از انجام مناسک حج، و هنگام بازگشت به عراق، در شهر «سماوه» در ۱۳ ربیع الاول سال ۱۳۰۰ ق. جان عرشی آن مرد الهی به ملکوت اعلی پیوست. پیکر مطهر ایشان به نجف اشرف انتقال یافت، و در آرامگاه خاندان قزوینی واقع در مجاورت صحن مطهر امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خاک سپرده شد.

منابع

فوائد الرضویه

گلشن ابرار

سایت ایکنا