طرحی که آمریکا از نظام سلامت ایران در دهه شصت کپی کرد/ واعظ مهدوی: علی رغم جنگ شاخص های درمان در دهه شصت افزایش یافت/ اختراعی: سرانه دارو در زمان جنگ نسبت به قبل انقلاب کاهش یافته بود/ شهرستانی: نوآوری های وزارت بهداشت در دهه 60 مرهون نظرات امام(س) بود

گروه اقتصاد و درآمد: نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با عنوان « نوآوری های اندیشه ای و نهادی در مدیریت و هدایت امور سلامت در دوران دفاع مقدس» برگزار شد.

در این نشست یک میزگرد تخصصی با حضور آقایان مهندس شهرستانی کارشناس حوزه لوجستیک نظام سلامت و مهندس اختراعی کارشناس حوزه دارو به مدیریت دکتر محمدرضا واعظ مهدوی برگزار شد.

محمدرضا واعظ مهدوی، رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران و یکی از مدیران دوران دفاع مقدس در این نشست در آغاز سخنان خود با بیان اینکه دستاوردهای ما در دوران دفاع مقدس به حدی چشم گیر است که جا دارد مرتبا مورد تحلیل قرار گیرند، گفت: رفتارهای تشکیلاتی وساختارهای اداری ما بر پایه اندیشه ها شکل میگیرد. بودجه، قوانین و مقررات، منابع انسانی و ساختارهای تشکیلاتی تماما برای تحقق استراتژی های بر پایه مبانی نظری و اندیشه شکل میگیرد. این مسئله بسیار مهم تر از فرآیندهای تکنیکال است زیرا پشتوانه های فلسفی که در پشتوانه فرآیندهای تکنیکال هستند نقش مهم تری ایفا می‌کنند.

وی افزود: من به 6 روند در حوزه نظام سلامت در قبل از انقلاب اشاره می کنم که پشتوانه اندیشه ای دست اندرکاران و فعالان نظام سلامت را شکل داد اشاره می‌کنم. تاثیری گذاری این 6 روند اندیشه ای را می توان در شکل گیری ساختار ها لمس کرد. اولین سازه ذهنی دست اندرکاران نظام سلامت قطع رابطه مالی پزشک و بیمار بود در واقع وجود این رابطه در قبل از انقلاب دردهای بسیاری را برای ما ایجاد می کرد چرا که ممکن بود بیماری به دلیل نداشتن پول نتواند از درمان برخوردار شود بنابراین یکی از اندیشه های مهم این بود که چه کنیم تا رابطه مالی بین بیمار و پزشک قطع شود یعنی بیمه ای وجود داشته باشد که پرداخت ها را اداره کند. دومین سازه ذهنی دست اندرکاران، تقدم پیشگیری بر درمان بود یعنی ما به جای اینکه صبر کنیم تا مردم بیمار شوند فرآیندهای پیشگیرانه را دنبال کنیم. سومین موضوع تنفری بود که نسبت به کمپانی های چند ملیتی وجود داشت و قطع دست این کمپانی ها که بر بازار دارو، تجهیزات و خدمات پزشکی و ... تسلط داشتند یکی دیگر از بنیان های اندیشه ای نظام سلامت ما بود. 

واعظ مهدوی در ادامه خاطر نشان کرد: چهارمین سازه انطباق آموزش بر اقتضائات بومی بود چون ما احساس می کردیم کسانی که در رشته های پزشکی بودند غیر از تفکرات انقلابی و اجتماعی خود، درس های آنها منطبق بر نیازهای بومی و محلی کشور نیست مثلا کیس هایی می خواندند که در ایران نادر بود مثل انگل هایی که در آمریکای جنوبی بیماری ایجاد می کرد درحالیکه که بیماری های بومی ایران بسیار گسترده بود و همه گیری هایی داشتیم که هنوز ریشه کن نشده بود و کمتر به آنها توجه می شد.سازه پنجم بنیان اندیشه ای نظام سلامت اولویت مناطق محروم بود. فاصله طبقاتی موجود در آن دوران بسیار رنج آور بود و نهایتا ایده و تفکر برابری و برخورداری همگانی از مواهی اقتصادی و امکانات کشور وجود داشت سازه ششم اندیشه ای ما را تشکیل می داد. 

محمدرضا واعظ مهدوی با اشاره به اینکه ما آرزوهای خود را در قالب این شش بنیان مطرح می کردیم و بر اساس این بنیان ها چند نهاد و فرآیند در دوران دفاع مقدس ایجاد شدند، بیان کرد: این نهادها در درجه اول شامل نظام شبکه بهداشت و درمان بود که در همان سال ها به عنوان یک افتخار ملی ایجاد شد. کشوری که درگیر جنگ بود لجستیک شکل گیری این سیستم را فراهم کرد که بیش از 15 هزار خانه بهداشت، 5 هزار مرکز بهداشت و درمان روستایی، شکل گیری مراکز آموزش بهورزی و احاله وظایف حوزه پزشکی و پیشگیری به این مراکز ایجاد شد. 

نهاد دوم طرح «ژنریک دارویی» بود. روند مصارف ارزی در طول سال ها برای تامین دارو به شدت افزایش پیدا کرده بود. هزینه های برند برخی شرکت ها که شاید 10 درصد کار آن تولید دارو بود و ما عینا در برخی از آنها می دیدیم که کار اصلی شان تولید مشروبات الکلی است، سرسام آور شده بود. 

نهاد سوم تامین نیروی انسانی برای ارائه خدمات بود. در واقع در آغاز انقلاب بخش بزرگی از خدمات پزشکی توسط پزشکان هندی، فیلیپینی و ... انجام می شد و ما نیروی انسانی پزشکی کم داشتیم که در مناطق محروم خدمت نمی کردند. دو اقدام در این نهاد شکل گرفت، یکی گسترش آموزش پزشکی که شبکه آموزش کشور از چند دانشکده به سی دانشکده پزشکی افزایش یافت به طوری که در هر استان یک دانشگاه علوم پزشکی حضور داشت. ظرفیت سازی برای افزایش توان آموزش پزشکی کار بسیار سنگینی در آن دوران بود. اقدام دیگری که در نهاد سوم شکل گرفت مساله طرح خدمات خارج از مرکز فارغ التحصیلان بود که باعث قانونی در مجلس تصویب شد که مطابق آن کلیه پزشکان عمومی،متخصصان، دندان پزشکان، داروسازان و ... برای ارائه خدمت در خارج از مرکز به مدت 5 سال در مناطقی که دانشکده علوم پزشکی نداشت حضور پیدا کنند.

وی افزود: ساختار چهارم، ارائه خدمات به رزمندگان در جبهه ها بود به گونه ای که یکی از نوآوری های بزرگ دوران دفاع مقدس انجام شکل گیری بیمارستان ها در دو کیلومتری خط مقدم بود به گونه ای که سریعا مجروحان از خط مقدم به بیمارستان های زیر زمینی ساخته شده از سوله و کیسه های شنی منتقل می شدند و تلفات را کاهش می‌داد.نهاد دیگری که شکل گرفت، نهاد بیمه بود که بسیار گسترش پیدا کرد به گونه ای که در کشور مقاطعی 100 درصد جمعیت کشور تحت پوشش بیمه قرار گرفتند.

واعظ مهدوی خاطرنشان کرد: به وسیله همین بنیاد های اندیشه ای و نهاد های اجتماعی شاخص های بهداشت و درمان در کشور شیب بهبود یابنده ای پیدا کرد درحالیکه در دوران جنگ شاخص های بهداشت و درمان افت پیدا میکند، دارو کمتر می شود اما روندی بر خلاف آنچه در جهان رخ میداد در کشور ما اتفاق افتاد.

طرحی که آمریکا از نظام سلامت ایران در دهه شصت کپی کرد

مهندس اختراعی دیگر سخنران این نشست در آغاز سخنان خود با اشاره به اینکه در حین دفاع مقدس علی رغم محدودیت های مالی و مسائل مرتبط با جنگ افتخاراتی به دست آمد که در حوزه به بخشی از آنها اشاره می کنم. مهم ترین اتفاقی که نظام دارویی کشور پس از انقلاب اسلامی رخ داد طرح «ژنریک» بود. این طرح ابتدا در پاکستان پایه گذاری شد که پس از یک سال شکست خود در نتیجه ایران اولن کشوری بود که این طرح را با موفقیت انجام داد. مهم ترین شاخصه موفقیت این طرح این است که در سال 1357 سرانه مصرف دارو در کشورمان 52 دلار بود اما در دهه بعد بهداشت عمومی و رسیدگی به مناطق محروم از طریق ایجاد خانه های بهداشت موجب شد دارو رسانی را به اقصی نقاط کشور گسترش دهیم به طوری که سرانه مصرف دارو در سال 1368 که یکی از سال های پر مصرف دارو بود، به 13.6 دلار کاهش پیدا کرد. اینجا نقش نامناسب کمپانی های چندملیتی که از بازارهای کشورهای جهان سوم سو استفاده می کردند و همچنین مارجین های کلانی که از مردم می‌گرفتند نمایان می شود. با آن تجربه میبینیم اگر ما بر اساس اقتصاد مبتنی بر تولید ملی و کاهش هزینه های مصرف اقدام کنیم می توانیم با وجود تمام بحران سرانه مصرف را کاهش دهیم. اما متاسفانه از زمانی که تغییراتی در ساختار آرمان های انقلاب اسلامی از جمله رعایت حقوق مستضعفین رخ داد شرکت های فراملیتی که بیرون شده بودند از پنجره بازگشتند. البته تعارض منافع و ورود مسئولینی که در این بازگشت نامیمون تلاش کردند، در سقوط نظام دارویی در دهه 70 بی تاثیر نبود به طوری که هم اکنون سرانه مصرف دارو به 60 دلار رسیده است. اما نظام ژنریک چیست؟ در این برنامه، اتکا به تولید ملی دارو به جای استفاده از برندهای جهانی صورت می گیرد. شرکت های برندساز فراملیتی و نمایندگان آنها که از دهه هفتاد به بعد قارچ گونه رشد کردند با ادله کهنه ای مانند کیفیت یا تکنولوژی نظام داروی داخلی مباحثی درباره داروهای ژنریک مطرح می کنند که صحیح نیست و دارو را تحت لیسانس به شرکت های ایرانی می دهند و در نهایت در کشور بسته بندی می شود و این گونه داروهارا با قیمت ده ها برابر وارد می کنند. نظام ژنریک به قدری در کشور ما موفق شد که 5 سال بعد آمریکا در دوره ریاست ریگان آن را تصویب کرد و در آنجا بیش از 300 میلیارد دلار صرفه جویی ناشی از مصرف داروی ژنریک به جای داری برند حاصل کردند.

اختراعی افزود: قانون ام.جی.اس یا الزام استفاده ی داروی ژنریک به جای برند تقریبا در همه جای دنیا به تصویب رسیده است منتها متاسفانه کشور ایران جزو کشورای معدودی است که داروهای برند را با چندین برابر قیمت وارد می کنند. 

وی در ادامه بیان کرد: سقوط از دستاورهای مهم انقلاب اسلامی که در دوران پر برکت دفاع مقدس بر آن مستولی شده بودیم موجب گرفتاری های زیادی برای مردم می شود. الان هزینه مصرف داروی مردم نسبت به جی دی پی کشور دوبرابر استانداردهای جهانی است این درحالی است که هم اکنون بحث نرخ آزادسازی ارز مورد نیاز واردات دارو مطرح می شود که فقط از آزادسازی این نرخ 40 هزار میلیارد تومان یارانه ای که در ابتدای زنجیره دارو اگر به بیمه ها بدهند و  این را از طریق بیمه ها به مردم بدهند، پیشبینی می شود باز حدود 37 هزار میلیارد تومان دیگر بودجه اضافی لازم دارد و جالب است من شنیدم دولت اعلام آمادگی کرده است که این بودجه را پرداخت کند که موجب تحیر انسان می شود که به چه دلیلی کشوری قبول می کند که 37 هزار میلیارد تومان بودجه اضافی پرداخت کند تا به واسطه گردش پول بیشتر تمام سود آن نصیب بنگاه های دارو شود. 

شهرستانی معاون پشتیبانی وزارت بهداشت در سال های دفاع مقدس که مجری بسیاری از طرح های عمرانی دهه 60 بوده است دیگر سخنران این نست بود.

وی با بیان اینکه تمام نوآوری های وزارت بهداشت در دهه نخستین انقلاب روحیه ای بود که امام خمینی (س) توانست به کشور تزریق کند، گفت: ما تنها گروهی بودیم که شبکه بهداشت را لمس کردیم و برای نخستین بار به صورت پابلوت آن را در ارومیه اجرا کردیم. شبکه بهداشت 2 محور اصلی داشت یکی مسئله غربال گری بود به این مفهوم که مریضی که می توانست توسط پرشک عمومی ویزیت شود، توسط متخصص ویزیت نشود و نکته دوم مسئله ای است که بعدها به نام اقصاد درمان شهرت یافت. 

شهرستانی افزود: اگر ما نتوانیم این دو عنصر را اجرا نکنیم، هرچه راجع به شبکه بگوییم کالبد آن است نه روح آن و متاسفانه امروز ما علی رغم تحسین ها توسط سازمان جهانی بهداشت و ...  نسبت به یک سوم اول شبکه بهداشت کشور بود، قفل و بست هایی وجود دارد که هنوز حل نشده است. اگر ما موفقیت نسبی داشتیم در بعد روستاهای ما بوده است.

وی افزود: پس از تعیین  سطح اول شبکه در روستاها در سال های نخست انقلاب، ما در مرحله بعدی برای سطح دوم پشتیبان یعنی مراکز بهداشت شهرستان، استان و بیمارستان های ناحیه ای توانستیم در حدود 4 ماه تعیین کنیم در هر نقطه شهری به چه تعداد تخت بیمارستانی نیاز داریم. نسبت جمعیت به تخت بیمارستانی در آن زمان 1.37 در ازای هر هزار نفر بود درحالیکه در دنیا ژاپن 21 تخت و آمریکا 17 تخت به ازای هر هزار نفر داشت. این مبدا طراحی طرح به نام تیپولوژی بیمارستان ها بود. در قالب این برنامه ابتدا نسل اول بیمارستان های 96 تخته خوابه با تامین نیازهای اصلی و سپس بیمارستان های 128 تخت خوابه شکل گرفت و نسل دوم بیمارستان های 200 و 300 تخت خوابی در مرحله بعد دنبال شد. 

معاون اسبق وزارت بهداشت در پایان سخنان خود گفت: جا دارد اشاره ای هم داشته باشم به ستاد مجروحین و مصدومین در آن دوران که کار بزرگی بود که وظیفه اعزام پزشک، امدادگر و پشتیبانی در جبهه های جنگ داشت. در زمان آقای موسوی محدودیت زیادی در تامین آمبولانس داشتیم که با یک بخش نامه تمام جیپ های آهو تحویل وزارت بهداشت شد که بعد از تجهیز توسط وزارت بهداشت بکارگیری می شد. در آن زمان در در مدت زمان کوتاهی توانستیم بیش از 60 هزار امدادگر در کشور تامین کنیم. تامین کپسول اکسیژن به قدری سخت بود که از تامین سلاح هم سخت تر به نظر می آمد که پر کردن آنها هم مشکلاتی بود که به مقدار زیادی حل شدند.  سفرهایی که تیم ارشد وزارت بهداشت به نقاط جنگی دائما مراجعه می کردند و باعث روحیه دهی به رزمندگان و پرسنل خود وزارت بهداشت میشد. در خرمشهر بنده و دکتر منافی وزیر وقت تنها قبل از دو سرباز به عنوان آخرین نفرات از شهر خارج شدیمدر اسلام آباد غرب روز آماده شدن بیمارستان مصادف با عملیات مرصاد شد و همان بیمارستان مقر منافقین شد که تنها یک ساعت قبل از آن توفیق شد ما به جای جاده کرمانشاه از کوهدشت لرستان برویم وگرنه حسابمان با کرام الکاتبین بود. این موارد ذخایری است که میراث داری آن ها با ارزش است.