آتش سوزی های ناشی از زلزله های بزرگ با توجه به عمر طولانی خطوط لوله گاز در تهران و عبور لوله های گاز از گسل های موجود یا محل های آسیب پذیر در برابر جابه جایی های شدید سطحی یا در مجاورت آنها از تبعات بسیار محتمل زلزله است.
جی پلاس؛ رییس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم گفت: در صورت وقوع زلزله در تهران با توجه به فرسودگی خطوط لوله گاز در پایتخت و عبور آنها از گسلهای موجود یا محل‌های آسیب‌پذیر، شاهد آتش‌سوزی گسترده خواهیم بود.
مهدی زارع روز دوشنبه در پاسخ به این سوال که در صورت وقوع زلزله در تهران، آتش سوزی در این کلان شهر تا چه حد جدی است، اظهار داشت: شبکه گاز تهران با حدود ۲۲ هزار کیلومتر طول شبکه توزیع، ۱.۱ میلیون انشعاب و ۵.۶ میلیون مشترک بسیار گسترده است. اگر این سامانه شبکه گاز تحت اثر خسارات شدید و ناگهانی زلزله قرار گیرد، نشت گاز ممکن است باعث آتش سوزی گسترده، انفجارهای عظیم و در نتیجه تلفات قابل توجه انسانی شود.
وی افزود: پژوهشگران در سال های اخیر به مدل سازی و ارزیابی آتش سوزی محتمل پس از زلزله در تهران پرداخته اند، حوادث جدی اخیر از قبیل آتش سوزی در ساختمان های بلند در تهران، آتش سوزی در ساختمان پلاسکو در ۳۰ دی ۱۳۹۵ که منجر به فروریختن این ساختمان ۱۷ طبقه و کشته شدن ۲۱ نفر شد.
استاد پژوهشکده زلزله شناسی ادامه داد: در تهران این پرسش اخیرا مطرح شده که مناطق شهری در صورت وقوع آتش سوزی گسترده پس از زلزله چقدر تاب آور خواهند بود. برنامه ریزی و سیاست های مربوط به تخصیص کاربری اراضی در نزدیکی مناطق خطرناک از نظر بروز آتش سوزی تنها با دسترس بودن نقشه های ریسک و خسارات محتمل ممکن است. همچنین توسعه شهرک سازی و هرگونه فعالیت ساختمانی مستلزم آگاهی از مناطق خطرناک و تهدیدهای آتش سوزی پس از زلزله است.
آتش سوزی از تبعات بسیار محتمل زلزله است
زارع تاکید کرد: آتش سوزی های ناشی از زلزله های بزرگ با توجه به عمر طولانی خطوط لوله گاز در تهران و عبور لوله های گاز از گسل های موجود یا محل های آسیب پذیر در برابر جابه جایی های شدید سطحی یا در مجاورت آنها از تبعات بسیار محتمل زلزله است.
وی ادامه داد: در مناطق مرکزی به سمت جنوب، جنوب شرق و جنوب غرب تهران با توجه به تراکم و معرضیت بالا، و بافت فرسوده، ظرفیت خسارت بالا ناشی از آتش سوزی در مواقع زلزله های احتمالی وجود دارد.
این محقق در توضیح خود درمورد وضعیت گسلهای تهران و این که کدام‌یک در مقایسه با بقیه خطرناک‌تر است، گفت: گسل مشا و گسل شمال تهران در مرز جنوبی البرز مرکزی ۲ گسل مهم در شمال تهران هستند. این گسل ها مرز جنوبی رشته کوه البرز را در ناحیه تهران تعیین می کنند و منطقه پرجمعیت تهران بر روی بخش هایی از گسل شمال تهران احداث شده است.
زارع یادآور شد: منطقه پرجمعیت پیرامون تهران در سال، ۱۴۰۰ محل زندگی حدود ۱۷.۵ میلیون نفر جمعیت است. گسل های مشا و شمال تهران با توجه به لرزه خیزی تاریخی ثبت شده در منطقه و ویژگی های لرزه زمین ساختی، ظرفیت خطر لرزه خیزی بالایی دارند و به دلیل جمعیت بالا، بیشترین ریسک قابل انتظار زلزله در ایران را می توان به این گسله نسبت داد.
وی توضیح داد: گسل های فعال ایوانکی، پیشوا، کهریزک هریک توانایی زمین لرزه ایی با بزرگای بیش از ۶ – تا ۷.۵ – را دارند. گسل های مشا و شمال تهران به عنوان گسل های فشاری با مولفه امتدادلغز در منطقه لواسانات در ۳۵ کیلومتری شمال شرق تهران به هم می پیوندند.
این استاد زلزله شناسی یادآور شد: لواسانات در ناحیه اتصال دو گسل واقع شده است. روستای محل تلاقی این دو گسل، کلان نام دارد. در اثر زمین لرزه در هریک از این گسل ها، جنبایی گسلی که با آن تلاقی دارد، ممکن است.
زارع افزود: گسل پردیسان به عنوان گسل پیشانی راندگی پهنه گسل های شمال تهران به صورت شرقی - غربی از میانه شهر تهران و در قطعاتی به طول کلی حدود ۴۰ کیلومتر عبور می کند ولی به نظر می رسد که این سامانه گسله در شرق با گسل پردیس و در نهایت به گسلی شرقی - غربی در روستای چنار شرق در ۵ کیلومتری شمال شرق دماوند می رسد، به این ترتیب این سامانه گسله طولی حدود ۱۰۰ کیلومتر دارد و شامل قطعاتی گسله به نام های گسله چنار شرق، پردیس و پردیسان است.
وی اضافه کرد: گسل شمال تهران در جنوبی ترین دامنه کوه های البرز مرکزی و از مجاورت چند شهر از استان تهران: پردیس، لواسان، شهر قدس و ملارد عبور می کند. طول گسل شمال تهران در سه قطعه اصلی، حدود ۱۰۰ کیلومتر است. مطالعات دیرینه لرزه شناسی روی گسل شمال تهران نه رخداد زلزله را در بازه زمانی سی هزار ساله گذشته نشان داده است که بزرگایی بین ۶.۰ تا ۷.۵ داشته اند.
استاد پژوهشکده زلزله شناسی یادآور شد: هر سه هزار تا سه هزار و ۵۰۰ سال یک رخداد زلزله شدید تا اصلی روی گسل شمال تهران رخ می دهد، زلزله آخر یکی در سه هزار و ۲۰۰ سال و دومی در هفت هزار سال قبل رخ داده است.
زارع در پاسخ به این سوال که تناوب زلزله در تهران هر چند سال است، اظهار داشت: زمین لرزه های مخرب گذشته مانند زلزله با بزرگای ۷.۴ طبس ۲۵ شهریور ۱۳۵۷، زلزله با بزرگای ۷.۳ در ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ منجیل ، پنجم دی ماه ۱۳۸۲ بم با بزرگای ۶.۵ و ۲۱ آبان ۱۳۹۶ ازگله سرپل ذهاب، با بزرگای ۷.۳ توجه را به دوره های بازگشت زمین لرزه در تهران جلب کردند.
وی یادآور شد: آخرین زمین لرزه ای که کلان شهر تهران کنونی را تحت اثر قرار داد، زلزله دماوند - شمیرانات روی قطعه شرقی گسل مشا و محدوده تلاقی آن با گسل شمال تهران در ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی و در سال های پایانی دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود که بزرگایی آن را حدود ۷.۲ و پهنه کانونی آن در پهنه بین ۵۰ تا ۲۰ کیلومتری شمال شرقی تهران برآورد شده است.
رییس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم خاطرنشان کرد: زمین لرزه ری - طالقان در ۹۵۸ میلادی در پهنه ای داده که گسل مسبب آن را یا بخش غربی گسل مشا و یا گسل طالقان حدس می زنند.
وی توضیح داد: با توجه به مجاورت جمعیت رو به رشد در منطقه تهران روی گسل و در نزدیکی گسل شمال تهران، توجه به توسعه شهر تهران و تعیین دقیق بازگشت زمین لرزه روی هر گسل بسیارمهم است. اکنون حدود ۲.۵ میلیون نفر در استان تهران و البرز بر روی پهنه گسل شمال تهران زندگی می کنند، و حدود ۸۰۰ هزار نفر در حریم گسل ایوانکی در جنوب شرق تهران و حدود ۸۵۰ هزار نفر در حریم گسل پیشوا و حدود ۳۹۰ هزار نفر در شهرستان ری در حریم گسل کهریزک، به این ترتیب به نظر می رسد که در محدوده تهران و شهرستان های پیرامون آن حدود چهار میلیون و ششصد هزار نفر بر رو یا در حریم نزدیک گسلهای فعال در تهران و پیرامون آن زندگی می کنند.
به گزارش ایرنا، طبق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی (DEC) در سال های اخیر هم اکنون بیشترین نگرانی های سازمان های امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.
شهر تهران در دامنه جنوبی البرز و روی نهشته‌های آبرفتی کواترنر بنا شده و قسمت جنوبی آن در کناره شمال باختری کویر قرار دارد. اختلاف ارتفاع ناگهانی بین البرز و تهران می‌تواند در اثر راندگی شمال تهران باشد. علاوه بر راندگی شمال تهران و چندین گسل جوان و جنبای در شمال و جنوب شهر، نهشته‌های آبرفتی دشت تهران و شهر ری نیز دارای گسل های متعددی هستند که به هنگام جنبیدن گسلهای بزرگ ممکن است دچار لغزش و جابجایی شوند.
از میان گسل های متعدد دربرگیرنده تهران، شاخه گسل مشاء در شمال شرقی تهران و در جایی را که با گسل تهران تلاقی می کند، به عنوان چشمه لرزه ای با اهمیت بالا برمی‌شمریم. گسل شمال تهران در مرز کوه و دشت و چسبیده به حوزه شهری تهران در شمال شهر، گسل کهریزک در جنوب، راندگی نیاوران از جمله گسل های با توان لرزه زائی بالا است گسل های شمال و جنوب ری و توان لرزه زایی آنها نیز شایان توجه است./ ایرنا
