گفت وگوی جی‌پلاس با استاد اقتصاد انرژی
حسن‌تاش: قرارداد گازی با پاکستان از ابتدا اشتباه بود/ بدون حل تعاملات بین المللی، نمی توانیم نفت بفروشیم/ اوضاع بعضی پتروشیمی ها از خام فروشی بدتر است
سیدغلامحسین حسن‌تاش کارشناس اقتصاد انرژی می‌گوید بدون حل تعاملات بین‌المللی کشور و بدون رفع تحریم‌های نفتی و از آن مهمتر بدون رفع تحریم‌های مالی و بانکی، کار چندان زیادی نمی‌توان کرد اما از سوی دیگر هم ریخت و پاش‌های فراوانی ناشی از سوء مدیریت، بی‌برنامگی و طرح‌ها و پروژه‌های غلط و بی‌مطالعه در سطح صنعت نفت وجود داشته است که با اصلاح آن‌ها می توان منابعی را آزاد و تامین و بعضی فوریت‌ها را حل و فصل کرد.
گروه اقتصاد و درآمد جی پلاس: اولویت کاری وزارت نفت دولت سیزدهم، مشکلات قطعی برق و زمزمه‌های کمبود گاز در فصل زمستان، چگونگی عبور از خام‌فروشی، فرسوده بودن زیرساخت‌های نفتی، بدهی بالای شرکت ملی نفت، عدم توجه به توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها، قرارداد گازی ایران و پاکستان، افزایش هزار تومانی قیمت بنزین آزاد برای جبران کسری بودجه، قیمت جهانی نفت و... از جمله موضوعات مطرح شده در گفت و گوی خبرنگار جی‌پلاس با سیدغلامحسین حسن‌تاش کارشناس اقتصاد انرژی بود که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
* اولویت‌های اقتصادی دولت سیزدهم بهتر است چه باشد؟
- از نظر من مهمترین اولویت‌های اقتصادی دولت سیزدهم؛ پنج موضوع باید باشد:
1- کنترل فساد اقتصادی از طریق کنترل قاطعانه پدیده تعارض و تداخل منافع و اصلاح و شفاف‌سازی روندهای سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی
2- کنترل رانت خواری و فعالیت های سوداگرانه غیرمولد و جهت دادن امتیازات به بخش مولد اقتصاد از طریق ایجاد تحولات لازم در ساختار اقتصاد و فضای کسب و کار
3- کنترل تورم به ویژه از طریق کنترل حجم پول و کنترل هزینه‌های دولت
4- توجه ویژه به ارتقای بهره‌وری در همه زمینه‌ها و بخش‌ها
5- مقابله با رکود در بخش تولید و حمایت ساختاری از این بخش
* اولویت کاری وزارت نفت دولت سیزدهم بهتر است چه باشد و این وزارتخانه با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند؟
- وزارت نفت با مشکلات عدیده‌ای روبرو است که بیان همه آن‌ها شاید از حوصله این مصاحبه خارج باشد اما به نظر من مهمترین آن‌ها بی‌برنامگی مفرط در همه زیر بخش‌ها و سرگردانی در تشخیص اولویت‌ها بوده است که البته مشکلات ناشی از تحریم را هم باید به آن اضافه کرد. اما مهمترین اولویت‌های صنعت نفت به نظر من اینطور است:
الف- توجه به نیروی انسانی صنعت نفت به عنوان مهمترین سرمایه سازمانی و تلاش برای بازسازی روحیه و انگیزه و توانمندی این نیرو که متاسفانه در گذشته سرکوب شده است.
ب- تقویت بخش‌های رگولاتوری و کنترل و نظارت در صنعت نفت به ویژه به منظور کنترل و نظارت دقیق‌تر بر پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های واگذار شده از نظر عملکرد اقتصادی غیررانت‌محور، رعایت استانداردهای زیست محیطی، و تعمیر و نگهداری و ایمنی برای جلوگیری از سوانح در این تاسیسات که متاسفانه رو به تزاید بوده است.
ج- توجه ویژه به مدیریت تقاضا و مصرف انرژی و قوانین معطل مانده مربوط به این بخش.
د- تدوین طرح جامع توسعه منابع هیدروکربوری با تاکید و توجه جدی‌تر به مخازن مشترک خشکی و دریایی و اصول تولید صیانتی و اجرای تعهدات قانونی از جمله تعهدات قوانین برنامه‌های پنج ساله در مورد تزریق گاز کافی به منظور بهره‌برداری بهینه از میادین نفتی و افزایش ضریب بازیافت.
ه- تعیین تکلیف شرکت ملی صنایع پتروشیمی؛ با توجه به این که طبق سیاست‌های ابلاغی اصل 44 قانون اساسی دولت و وزارت نفت دیگر نمی‌توانند در توسعه پتروشیمی سرمایه‌گذاری کنند، این شرکت باید به یک ستاد یا دستگاه حکمرانی تغییر وضعیت پیدا کند که بتواند برای آینده صنعت پتروشیمی کشور و تکمیل زنجیره ارزش آن سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی نموده و وضعیت صنعت را هدایت و نظارت کند.
و- مدیریت روند تولید میدان گازی پارس جنوبی و تعیین تکلیف فاز 11 پارس جنوبی که بعد از بد عهدی شرکت توتال به نوعی بلاتکلیف مانده است.
ز- جمع‌آوری گازهای سوزانده همراه نفت در سطح مناطق نفت خیز جنوب و خاموش کردن مشعل‌های فراوانی که در پارس جنوبی می‌سوزند و مواد ارزشمندی را می‌‌سوزانند و محیط زیست را آلوده می‌کنند.
ح- تعیین تکلیف طرح‌ها و پروژه‌هایی که از اول مطالعات درستی نداشته‌اند و به همین دلیل نیمه‌تمام مانده و به مرکز هزینه بی‌بازده تبدیل شدهاند، مانند طرح پالایشگاه‌های هشت‌گانه سیراف، پروژه ایران ال ان جی، خط لوله اتیلن مرکز و... .
* دولت سیزدهم برای قطعی برق که امسال شاهد آن بودیم و کمبود گاز در زمستان که زمزمه‌های آن به گوش می رسد، چه راهکاری‌هایی باید بیندیشد؟
_ مشکل اصلی و اولی بخش عرضه و تقاضای انرژی اعم از برق و گاز در بخش تولید نیست بلکه در بخش تقاضا و مصرف است که قبل از هر چیز این بخش باید مدیریت شود و در این رابطه اجرای ماده 12 «قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور» مصوب اردیبهشت 1394 که عمدتا معطوف به ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی تولید و مصرف انرژی بوده، در اولویت است. به نظر من اجرای این قانون یکی از مهمترین فوریت‌های کشور است البته انتظار می‌رفت که دولت یازدهم و دوازدهم به این مساله توجه بیشتری داشته باشند؛ به ویژه که این قانون از قبل هم به آن دولت به ارث نرسیده و یا تحمیل نشده بود و به عبارتی، ابتکار آن دولت بود و قبلا هم در مصوبات دیگری در ابتدای آن دولت آمده و در این قانون تجمیع شده بود اما متاسفانه میزان تحقق احکام این ماده در دولت یازدهم و دوازدهم بسیار اندک بوده است. خوشبختانه در آخرین جلسات شورای عالی انرژی در دولت گذشته مکانیزم‌های اجرایی آن نیز تدوین و تصویب شده است.
*دولت سیزدهم چگونه می‌تواند از خام فروشی‌هایی که در دولت‌های پیشین اتفاق افتاد، عبور کند؟
- درباره خام فروشی و اجتناب از آن به نظر من یک برخورد سطحی در کشور وجود داشته و دارد و نتیجه آن این شده است که فکر کنیم به هر نحوی ماده‌ای را از حالت خام دربیاوریم و یک نوع فرآوری روی انجام دهیم از خام فروشی اجتناب شده است. اجتناب از خام فروشی یعنی یک کار اقتصادی و نه فقط یک کار فنی، یعنی کاری کنیم که ارزش افزوده ایجاد شود. به عنوان مثال امکان این مساله وجود دارد که بخش قابل توجهی از نفت خام را به نفت کوره تبدیل و آنقدر نفت کوره تولید کرد که قیمت نفت کوره در بازار جهانی از نفت خام هم پایین‌تر بیاید و دلخوش بود که خام‌فروشی نکرده‌ایم در صورتی که این کار منطقی نیست. در حال حاضر وضعیت برخی از پتروشیمی های ما از خام‌فروشی بدتر است یعنی اگر خوراک یا ماده اولیه تحویلی به این پتروشیمی ها را به صورت خام صادر کنیم به نفع کشور است. قبل از هر چیز باید این نگاه عمق پیدا کند و این نیازمند مطالعات زیادی است و اجتناب از خام‌فروشی در بخش نفت به خود این بخش هم محدود نمی‌شود اگر در کشور استراتژی منطقی و مطالعه شده و همه جانبه نگر برای توسعه صنعتی وجود داشه باشد، ممکن است در صنایع انرژی بر این ارزش افزوده حاصل شود.
*گفته می‌شود زیرساخت‌های نفتی فرسوده شدهاند و از طرفی بدهی بالای شرکت ملی نفت نیز مطرح است. این مشکلات با فروش نفت حل خواهد شد یا باید راهکار دیگری برای آن اندیشیده شود؟
- به نظر من اگر تعارف و شعار را کنار بگذاریم بدون حل تعاملات بین‌المللی کشور و بدون رفع تحریم‌های نفتی و از آن مهمتر بدون رفع تحریم های مالی و بانکی، کار چندان زیادی در زمینه فروش نفت نمی توان کرد اما از سوی دیگر هم ریخت و پاش های فراوانی ناشی از سوء مدیریت، بی‌برنامگی و طرح‌ها و پروژه‌های غلط و بی‌مطالعه در سطح صنعت نفت وجود داشته است که با اصلاح آن‌ها می توان منابعی را آزاد و تامین و بعضی فوریت‌ها را حل و فصل کرد.
*یکی از گله‌هایی که به دولت دوازدهم می‌شد عدم توجه به توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها بود. این مساله را چه طور می‌بینید و چه قدر و به چه دلیل باید توسعه پیدا کنند؟
- متاسفانه در ادوار مختلف وزارت در نفت به بخش پائین دستی و به پالایشگاه ها بی توجه بودند و حتی در توسعه و نوسازی فرایندهای پالایشگاه های موجود هم کوتاهی داشته اند اما برای متحول کردن این وضعیت من به پاسخ سوال قبل شما بر می‌گردم و بر مطالعه و نگاه عمیق تر تاکید می کنم.
*از سوابق وزیر پیشنهادی نفت برایمان بگویید.
- رزومه وزیر پیشنهادی نفت نسبت به سایر وزرای پیشنهادی رزومه خوبی است البته به نظر من رزومه کافی نیست. رزومه در بخش سابقه کاری و تجربه، تنها می‌گوید که یک نفر در کجاها بوده است اما نمی‌گوید که در آنجاها چه کرده و چرا به عنوان مثال مدیریتش در جایی تداوم پیدا نکرده است، بنابراین باید رفت و عملکرد را ارزیابی و ارزشیابی کرد که متاسفانه ما در کشور چنین ارزیابی هایی نداریم اما علت نگرانی هایی که ذکر کرده‌اید به نظر من این است که وزیر پیشنهادی نفت در دوره دولت های نهم و دهم که بدترین دوران مدیریت کشور و صنعت نفت بوده است بیشترین ارتقای سازمانی را داشته است و فجایع امثال بابک زنجانی ها هم در آن دوره رخ داده است که البته ایشان در شرکت گاز بوده و در آن دخالت نداشته اند.
به نظر من اگرچه بسیاری از مسببان فجایع بابک زنجانی ها هنوز حضور دارند اما بعید می دانم که روال‌ها تکرار شود. یعنی به نظر من افشای شنائت آن تجربه ها اجازه نخواهد داد که دولتی که با شعار فساد ستیزی آمده است بتواند آن کارها را تکرار کند.
*برخی اقتصاددانان مجددا طرح‌هایی مبنی بر افزایش هزار تومانی قیمت بنزین آزاد برای جبران کسری بودجه مطرح می‌کنند. نظرتان چیست؟
- متاسفانه در دولت دوازدهم سعی شد مشکلات را با دست بردن در جیب مردم و با کوچک کردن سفره آن ها و به ویژه طبقات متوسط و فرودست حل و فصل کنند، امیدوارم که این دولت به این مسیر زیانبار ادامه ندهد. بنده با افزایش قیمت بنزین مخالفم چون بخواهیم یا نخواهیم قیمت بنزین به یکی از میزان الحراره‌ها یا شاخص های تورم زا تبدیل شده و هر بار که قیمت بنزین افزایش یافته به آزاد شدن فنر تورمی کمک کرده است. من نمی‌گویم که قیمت حامل های انرژی نباید هرگز اصلاح شود اما اصلاح این قیمت ها در زمانی ممکن است که ساختار اقتصاد اصلاح، نرخ تورم کنترل و تقاضای انرژی از طریق راه کارهای غیرقیمتی مدیریت شده باشد. اما متاسفانه به نظر من یک تفکر اقتصادی وجود دارد که منافعش در بی‌ثبات نگه داشتن اقتصاد است و دائما توصیه‌هایی می‌کنند که دور و تسلسل باطل بی‌ثباتی اقتصادی تداوم یابد و هزار توجیه هم برای آن دارند که دوره به دوره تکرار می‌شود.
*قرارداد گازی ایران و پاکستان چه شد؟
- به نظر من انعقاد قرارداد گازی با پاکستان از ابتدا اشتباه بود. اگر به تاریخچه برگردیم از زمانی که بحث صاردات گاز به هند و پاکستان مطرح شد بازار هدف اصلی هندوستان بود و برداشت مقداری گاز توسط پاکستان تنها اقتصاد آن طرح را قوی‌تر می‌کرد و لذا با خروج هند از مذاکرات باید مساله منتفی می‌شد اما مدیریت وقت وزارت نفت بدون توجه به نصایح و توصیه های کارشناسان و از جمله مرحوم نژادحسینیان معاونت بین‌الملل وقت وزارت نفت، قرارداد ضعیفی را با پاکستان به امضا رساند و خط لوله گاز را تا نزدیکی مرز پاکستان بردند به نظر من در دوره بعدی در دولت یازدهم و دوازدهم که همان مدیریت به نفت برگشت خودش فهمید که قبلا اشتباه کرده است و به نظر من عامدانه خط لوله را تا مرز ادامه نداد در صورتی که بیش از 90 درصد مسیر خط لوله اجرا شده بود. در واقع نرسیدن خط لوله به مرز، به پاکستانی‌ها که تعهداتشان را انجام نداده بودند، بهانه داد. اگر خط لوله تا مرز می‌رسید پاکستانی‌ها دیگر بهانه‌ای نداشتند و مدیریت صنعت نفت هم بهانه‌ای نداشت که قرارداد را به داوری بین‌المللی نبرد و پیگیری نکند. البته شاید هم به مصلحت نبوده باشد که این اتفاق بیفتد یعنی قرارداد به داوری بین‌المللی برده شود اما این مساله آن اشتباه اولیه را توجیه نمی‌کند و این خسارت‌ها در کارنامه عملکرد آن وزیر ثبت خواهد شد.
*قیمت جهانی نفت را چطور پیش بینی می کنید؟
- پیش‌بینی قیمت جهانی نفت بسیار دشوار است چراکه عوامل تاثیرگذار بر آن بسیار متنوع و زیاد هستند اما من با توجه به جمیع جهات فکر می‌کنم در یکی دو سال آینده قیمت جهانی نفت بین 55 تا 75 دلار در نوسان باشد.
*اطلاعی از این موضوع که قسمت و میزان صادرات میدان گازی کشف شده در شمال ایران دست روسیه است دارید یا نه؟
- من از ربط روسیه با این قضیه اطلاعی ندارم اما درباره کشف میدان عظیم گازی فکر می‌کنم آنچه مطرح شده است، قدری شتابزده و شاید قدری هم به دلیل مقطع تغییر دولت و کابینه برای مقاصد سیاسی و تبلیغاتی بوده باشد. کسانی که از روندهای اکتشافی مطلع هستند، می‌دانند که به این زودی نمی‌توان حجم ذخیره یک میدان هیدروکربنی را تخمین زد و از اقتصادی بودن استخراج آن اطمینان حاصل کرد و این نیاز به حفر چندین چاه تحدیدی و توصیفی، مطالعات زیاد، شناخت دقیق‌تر از لایه مربوطه، نوع سنگ مخزن و... دارد به ویژه که دریای خزر در سمت ایران دارای عمق زیاد است و کار تکمیل مطالعات دشوار است. باید زمان بیشتری بگذرد که ببینیم ماجرا چیست.
دیدگاه تان را بنویسید