آیت الله محمد علی مدرس افغانی از اساتید برجسته ادبیات عرب در حوزه های علمیه نجف و قم در ۱۲۸۴ شمسی در جاغوری به دنیا آمد. وی اجازه اجتهاد را از آیات ابوالحسن اصفهانی، خویی و آقابزرگ تهرانی دریافت کرد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله محمد علی مدرس افغانی اختصاص دارد.
زندگینامه محمدعلی مدرس افغانی
محمدعلی مُدَرِّس افغانی (۱۲۸۴-۱۳۶۵ش) فقیه و استاد ادبیات عرب در حوزه‌های علمیه نجف و قم.
اطلاعات فردی
محمدعلی مدرس
نام کامل محمدعلی غزنوی
لقب مدرس افغانی
تاریخ تولد ۱۲۸۴ش/۱۳۲۲ق
زادگاه جاغوری
محل زندگی جاغوری، مشهد، نجف و قم
تاریخ وفات ۱۳۶۵/۶/۵
محل دفن قم
شهر وفات قم
خویشاوندان سرشناس آیت‌الله محمد اسحاق فیاض (داماد)
اطلاعات علمی
شاگردان محمداسحاق فیاض، مسلم قلی‌پور، محمود صادقی، مبشر کاشانی، محسن کدیور
محل تحصیل مشهد، نجف
اجازه روایت از سید محمدباقر صدر
اجازه اجتهاد از آیات ابوالحسن اصفهانی، خویی، آقابزرگ تهرانی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی تاسیس مدرسه در نجف برای طلاب افغانستانی
مدرس در نجف نزد اصفهانی، نائینی، کاشف الغطاء، حکیم درس خوانده، و از آنان و نیز از آقابزرگ تهرانی و صدر گواهی اجتهاد یا اجازه روایت دریافت کرد. طلاب از کشورهای ایران، پاکستان، افغانستان، عراق و هند در درس او شرکت می‌کردند. تصحیح جامع المقدمات، قواعد الادبیه و قواعد النحویه در شرح عوامل فی النحو، رفع الغاشیه من غوامض الحاشیه در شرح حاشیه ملاعبدالله و الشواهد المنتخبة شرح سیوطی از کتاب‌های وی است. کتاب المدرس الافضل مدرس مورد توجه الازهر قرار گرفت و پیشنهاد تدریس به او داده شد.
مدرس در ۱۳۵۴ش از عراق اخراج شد و به قم آمد. پیش از آن، او دو بار به توصیه سیدابوالحسن اصفهانی به افغانستان بازگشت و به فعالیت اجتماعی و تدریس و تاسیس مدرسه پرداخت. مدرس در جریان قیام ابراهیم گاوسوار، تلاش نمود بین او و دولت کابل آشتی ایجاد کند. مدرس در ۵ شهریور (سنبله) ۱۳۶۵ش در قم درگذشت.
آغاز و پایان زندگی
محمدعلی غزنوی، مشهور به مدرس افغانی فرزند مرادعلی در ۱۲۸۴ش در جاغوری ولایت غزنی افغانستان متولد شد. پدرش در ارتش افغانستان خدمت می کرد.[۱] مدرس افغانی در ۵ شهریور سال ۱۳۶۵ش در ۸۱ سالگی در قم از دنیا رفت و در آرامگاه باغ بهشت در مقبره خانوادگی سید محمدصادق روحانی[۲] به خاک سپرده شد.[۳]
مسیر تحصیل
محمدعلی در کودکی همراه پدرش به مشهد آمد و یادگیری علوم حوزوی را آغاز نمود.[۴] او شرح نظام را نزد عبدالجواد، ادیب نیشابوری اول و دیگر متون ادبیات عرب را با محمدتقی هروی، ادیب نیشابوری دوم آموخت. مدرس در ۱۳۰۴ خورشیدی، پس از فوت پدر، به قصد تحصیل در حوزه علمیه نجف و به خاطر نداشتن توان مالی و پاسپورت، پیاده به سوی نجف حرکت کرد.[۵] و یک‌سال بعد به کربلا و سپس نجف رسید.[۶]
حوزه نجف
شیخ مدرس در نجف با وجود شروع تحصیل، تا حدود دو سال موفق به سکونت در مدرسه و دریافت شهریه نشد.[۷] او بعدها در نجف، مدرسه‌ای برای اسکان و تحصیل طلاب افغانستانی تأسیس کرد.[۸] مدرس اولین شهریه را از آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی گرفت.[۹] و تا سال ۱۳۱۸ش دروس سطح و عالی حوزه را با آیات محمد رشتی، بادکوبه‌ای، اصفهانی، حکیم، عراقی، نائینی، کاشف الغطاء، خویی و کاظمی فراگرفت.[۱۰] در این سال، آیت الله ابوالحسن اصفهانی از او خواست که به افغانستان بازگردد و فعالیت کند.[۱۱]
بازگشت به جاغوری
شیخ مدرس در زادگاه خود، جاغوری غزنی، مدرسه علمیه بنا نهاد و تا ۵ سال به تدریس و تربیت طلاب دینی پرداخت.[۱۲] او در حل و رفع دعاوی مردم نیز داوری می‌کرد. از رخ‌دادهای مشهور زمان او، قیام ابراهیم گاوسوار بود که مدرس در تلاش برای آشتی او و دولت کابل، مشارکت داشت.[۱۳]
اخلاق شخصی
مدرس کمی شوخ‌طبع بود و در حال مطالعه و تکرار مطالب. در مجالس عمومی، چندان در صدر نمی‌نشست. به دیدار علما و حتی برخی شاگردان خود می‌رفت. از طلاب فقیر، وجه اندک تدریس خود را نمی‌گرفت. درس وی از حلاوت و طراوت خاصی برخوردار بود. در ماه رمضان، باب حادی عشر و برخی کتب اعتقادی دیگر را تدریس می‌کرد. حالت درویشی و ساده‌زیستی داشت.
جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
مدرس پس از بازگشت به عراق، با توصیه آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، برای تدریس، به سامراء رفت و بعد از ۲ سال، به‌عنوان وکیل تام‌الاختیار او در افغانستان، سفر دوباره‌ای به وطن نمود.[۱۴] محمدعلی غزنوی یک سال پس از فوت آیت الله اصفهانی، در ۱۳۲۶ش مقیم نجف گردیده و تدریس را در پیش گرفت.[۱۵]. پس از چندی، از سوی طلاب و شاگردان معروف به «مدرس» شد.[۱۶] تدریس و تعداد شاگردان مدرس هم‌رتبه خویی و حکیم دانسته شده است.[۱۷] آیت‌الله مدرس همراه با تدریس دروس دیگر، و پس از مشاهده ضعف عمومی حوزویان و استادان در ادبیات عرب،[۱۸] تمرکز خود را بر نقد و بررسی نظریات نویسندگان صرف و نحو و لغت عرب گذاشت.[۱۹] در ۱۳۵۳ش، نیروهای دولت بعث عراق، مدرس را زندانی کرده و پس از یک‌ماه اذیت و آزار، و از بین‌بردن برخی نوشته‌ها و کتاب‌های وی، او را مجبور به خروج از عراق کردند.[۲۰]
تایید اجتهاد
آیات سیدابوالحسن اصفهانی، سید ابوالقاسم خویی، آقابزرگ تهرانی و سیدمحمدباقر صدر اجتهاد مدرس را تایید و گواهی کرده‌اند. آیت الله خوئی در اجازه‌نامه خود، مدرس را دانشمند فاضل، ادیب کامل، عماد علمای اعلام و برگزیده فضلای کرام مورد خطاب داده است.[۲۱] آقابزرگ تهرانی در اجازه‌نامه خود به عربی، عناوین محقق مدقق و معلم، استاد فائق، مصنف ماهر و ثقة سند به کاربرده است.[۲۲] هم‌چنین صدر برای او پس از رفتن به قم، اجازه روایت فرستاد.[۲۳]
مهاجرت به قم
مدرس در محرم سال ۱۳۵۴ش، وارد مشهد شد و به تقاضای برخی از مراجع، به قم رفته، و به تدریس مشغول شد.[۲۴] تعداد جلسات درس روزانه مدرس، به ۱۰ جلسه می‌رسید.[۲۵] او را در ادبیات عرب توانا و زبده دانسته‌اند. [۲۶] شاگردان وی از طلاب ایران، پاکستان، عراق، افغانستان، سوریه، عربستان، کویت، لبنان و هندوستان بودند.[۲۷]
آثار
نخستین کتاب‌های مدرس به نام‌های الکلام المفید للمدرس و المستفید (شرح صمدیه)، مکررات المدرس (شرح سیوطی) و المدرس الافضل فیها یرمز و یشار الیه (شرح مطول) اولین بار در سال‌های ۱۳۴۳تا۱۳۴۶ در نجف چاپ و منتشر شد.[۲۸] تصحیح و تعلیق جامع المقدمات، کتاب‌های قواعد الادبیه و قواعد النحویه (هر دو در توضیح و شرح عوامل فی النحو)، رفع الغاشیه من غوامض الحاشیه (شرح حاشیه ملاعبدالله)، اعراب سورة الفاتحه و الشواهد المنتخبة (شرح سیوطی) از دیگر آثار او است.[۲۹]
مدرس با تأسیس موسسه‌ای در قم برای تولید و پخش نوارهای صوتی درس‌های خود، حدود ۳ هزار نوار درسی در ادبیات عرب برجای گذاشت.[۳۰] شرح و توضیح دروس امثله، صرف میر، عوامل جرجانی، عوامل ملامحسن، منطق کُبری، شرح اُنموذج، شرح جامی، مُغنی اللبیب و معالم دین از جمله درس‌های ضبط شده وی است.[۳۱]
به گفته یکی از شاگردان مدرس، دانشگاه الازهر مصر، پس از انتشار کتاب المدرس الافضل، ضمن تمجید، آن را چندبار چاپ کرده و با فرستادن هیات رسمی به نجف برای دیدار با مدرس، جهت دعوت رسمی از وی برای پذیرفتن ریاست بخش ادبیات عرب آن دانشگاه اقدام کردند و مجموعه‌ای از نوارهای صوتی درس وی را با خود بردند.[۳۲]
پانویس
۱. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
۲. پایگاه اینترنتی آثار استاد مدرس افغانی، «زندگینامه»
۳. جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
۴. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۵. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
۶. جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۷۵۹-۱۷۶۱.
۷. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳،
۸. امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۸۱.
۹. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۱۰. خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
۱۱. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۱۲. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۱۳. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۱۴. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
۱۵. معصومی، گوهر ادب، پرتوی از حیات علمی، عملی و معنوی استاد مدرس افغانی، ۱۳۸۳ش، ص ۱۸۹.
۱۶. محقق خراسانی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، ۱۳۹۰ق، ص۶۴.
۱۷. محقق خراسانی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، ۱۳۹۰ق، ص۶۴.
۱۸. شفایی، «مدرس و نیم قرن تدریس»، ص۱۸۶-۱۷۲.
۱۹. خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
۲۰. امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۸۱.
۲۱. شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، ۱۳۶۸ش، ص ۴۲-۴۰.
۲۲. شفایی، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، ۱۳۶۸ش، ص ۴۲-۴۰.
۲۳. خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
۲۴. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
۲۵. فصیحی، شریفی، «عالمان شیعه غزنی»، ۱۳۹۳، ص۳۹۱-۳۸۴.
۲۶. «بیاد مرحوم مدرس افغانی، مدرس ادبیات عرب»، کیهان فرهنگی، ۱۳۶۵، ص۴۳-۴۲.
۲۷. نرم‌افزار ادبیات عرب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اردیبهشت ۱۳۹۴ش
۲۸. عواد، معجم المؤلفین العراقیین، بغداد، ج۳، ص۲۰۷-۲۰۸.
۲۹. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص ۲۱۹-۲۱۱.
۳۰. خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
۳۱. خدابنده‌لو، «مدرس افغانی، محمدعلی»، ص۲۱۹.
۳۲. ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۸.
منابع
امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج۳، ۱۴۱۵ق.
جواهر الکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، ۱۳۸۲ش.
خدابنده‌لو، غلامرضا، «مدرس افغانی، محمدعلی»، در دایرة المعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۴ش.
شفایی، حسین، زندانیان روحانیت تشیع در افغانستان، قم، مولف، ۱۳۶۸ش.
شفایی، حسین، «مدرس و نیم قرن تدریس»، در نشریه سراج، ش۹و۱۰، قم، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان، ۱۳۷۵ش.
عواد، کورکیس، معجم المؤلفین العراقیین، بغداد، مجمع العلمی العراقی، چاپ اول، ۱۹۶۹م.
فصیحی، قربانعلی؛ شریفی، علی مدد، عالمان شیعه غزنی، تهران، انتشارات عرفان، بهار ۱۳۹۳ش.
قاسمی(محقق خراسانی)، محمدعیسی، المؤلفون الافغانیون المعاصرون، نجف، نعمان، ۱۳۹۰ق.
کیهان فرهنگی، «بیاد مرحوم مدس افغانی، مدرس ادبیات عرب»، ش۷، مهر۱۳۶۵ش.
معصومی، جواد، گوهر ادب، پرتوی از حیات علمی، عملی و معنوی استاد مدرس افغانی، قم، تهذیب، خرداد ۱۳۸۳ش.
ناصری، عبدالمجید، مشاهیر تشیع در افغانستان، قم، المصطفی، ۱۳۹۰ش.
نرم‌افزار قواعد ادبیات عرب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
