جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
سید محمد حسینی شاهرودی که بود؟/علت محبوبیت ایشان چه بود؟/چرا مجبور به ترک عراق شد؟
آیت الله العظمی سید محمد حسینی شاهرودی از مراجع عظام تقلید در جمادی الثانی ۱۳۴۴ در نجف به دنیا آمد. وی فرزند آیت الله محمود شاهرودی بوده و در محضر پدر و دیگر اساتید برجسته حوزه علمیه نجف شاگردی کرد. ایشان مجبور به ترک نجف و مراجعت به قم شد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله العظمی سید محمد حسینی شاهرودی اختصاص دارد.
زندگینامه سید محمد حسینی شاهرودی
ولادت و خانواده
حضرت آیت الله العظمى سید محمد حسینى شاهرودى در ماه جمادى الاول سال ۱۳۴۴ هجرى قمرى در نجف اشرف دیده به جهان گشودند و در خانواده اى رشد و نمو کردند که از متدیّن ترین و با تقواترین بیوت علمى نجف اشرف به شمار مى رفت، چه آنکه از طرف پدرى، والدى همچون مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود حسینى شاهرودى داشتند که مستغنى از تعریف و بى نیاز از توصیف اند.
در همین رابطه بخوانید:
حمید سبزواری که بود؟/چرا وی به پدر شعر انقلاب شهرت دارد؟
از زندگی آیت الله سید حسین بادکوبه ای چه می دانید؟
آن شخصیت بزرگ از لحاظ عدالت وتقوى و زهد و ورع و فقاهت زبانزد خاص و عام بودند و پس از فوت مرحوم آیت الله العظمى سید ابوالحسن اصفهانی (قدس سره) سالهاى متمادى زعامت دینى و علمى و مرجعیّت عامّه حوزه هاى علمیه و جهان تشیّع را بر عهده داشتند.
و اما والده حضرت آیت الله العظمى حاج سید محمّد شاهرودى صبیّه مرحوم آیت الله شیخ محمد رضا فاضل نیشابورى بود که از زهّاد معروف و از مدرّسین عقائد و اخلاق در حوزه نجف اشرف به شمار مى رفت، وروحانیون و فضلا در جلسه درس ایشان شرکت کرده واز بیانات گهربار ایشان استفاده مى بردند. والده ماجده معظّم له بانویى بود مشهور به ترک زرق و برق و زخارف دنیوى، و هیچ گاه در مقابل سختی ها ومرارت هایى که زندگى در نجف اشرف بویژه در آن زمان داشت خم به ابرو نیاورد و با ایمان کامل و با توکل به خدا در کنار همسر عظیم الشأن خود زندگى مى کرد، و حتّى در اواخر ایام مرجعیّت عامّه مرحوم آیت الله العظمى شاهرودى (قدس سره) دست از ساده زیستى و ترک دنیا برنداشته به همان رویه حسنه و خداپسندانه ادامه داد.
آن مرحوم در کنار تقوى و تدیّن داراى مدارج علمى و مراتبى از فضل وکمال بود و منزل ایشان همواره محلّ تردّد بانوان مسلمان بود که قرائت قرآن و نماز خود را تصحیح کرده و احکام شرعى و مسائل دینى را از ایشان فرا مى گرفتند، وحتّى فرزندان و نوادگانشان مقدار زیادى از مقدمات و مسائل شرعى و احکام اسلامى و روایات اخلاقى را نزد ایشان فرا مى گرفتند.
حضرت آیت الله العظمى حاج سید محمد شاهرودى در سایه این محیط معنوى و پاک تعلیمات اولیّه و دروس ابتدائى و مقدماتى را نزد والد ماجد و والده ماجده خویش فراگرفتند و ریشه هاى ایمان وتقوى و تعالیم اسلامى در وجودشان مستحکم شد.
از مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) چنین نقل شده است که فرمودند: «من سید محمد را تا بیست و یک سالگى از خود دور ننمودم» و آن مرحوم چنان تعالیم اسلامى و احکام حرام و حلال را در قلب فرزندان خود جاى داده و راسخ نموده بودند که آنان ضرب المثل در تطبیق اخلاقیات و احکام اسلامى بودند.
به همین لحاظ بود که حضرت آیت الله العظمى حاج سید محمد شاهرودى در زمان صباوت اشتهار به صدق لهجه و خلوص نیّت داشتند، و والد معظّم ایشان عقیده کاملى به صفاى روح و طینت پاک میوه زندگى خود داشتند و لذا در مواقع شدّت و بروز بعض گرفتاری ها و ناملایمات به ایشان دستور مى فرمودند که وضو ساخته در بالاى بام زیر آسمان با توجه تمام یک زیارت عاشوراى کامل بخواند که شاید گشایشى در کار واقع شود و به مرّات پس از خواندن زیارات اثر آن ظاهر شده و مشکل برطرف مى شد.
گوشه هایى از اشتغالات علمى حضرت آیه الله العظمى حاج سید محمد شاهرودى
مقدّمات و سطوح :
معظّم له مقدمات را نزد والد بزرگوار خود و همچنین مرحوم شیخ على شهر بابکى و مرحوم شیخ شمس زنجانى که از اساتید مبرّز علم منطق بود فراگرفتند.
بعضى از دروس سطح مانند رسائل و مکاسب را نزد والد معظّمشان به صورت خصوصى فراگرفتند و کتاب کفایه الاصول را نزد مرحوم آیت الله العظمى میرزا هاشم آملى (قدس سره) و مرحوم آیت الله شیخ عبدالحسین رشتى (قدس سره) حاضر شدند.
تدریس سطوح عالیه :
معظّم له در ابتدای جوانى از مدرسین سطوح عالیه دروس حوزوى به شمار مى رفتند و رموز و معضلات و مطالب سخت و دشوار کتب درسى را به خوبى براى شاگردان شرح داده و روشن مى کردند و این امر همزمان بود با ابتداى حضور ایشان در درس خارج.
حضور در درس خارج :
ایشان در سال ۱۳۶۰ هجرى قمرى، در سن شانزده سالگى به آخرین مرحله دروس حوزوى یعنى درس خارج قدم نهادند، و در این سن و سال کم شروع در درس خارج بى سابقه یا کم نظیر بوده است ولى ایشان به برکت استعداد خدادادى و نبوغ و ذکاوت فوق العاده که باری تعالى به ایشان عنایت فرموده بود ، و نیز به سبب تربیت و خط مشى صحیحى که والد بزرگوارشان ترسیم نموده بودند و بخصوص تأکید داشتند که ایشان متمحّض در درس و بحث باشند و از اشتغالات دیگر برحذر باشند، از عمر گرانبها استفاده کامل برده و اوقات خود را با جدّ و جهد فراوان در راه تحصیل و تعلیم صرف مى کردند.
ایشان مدت مدیدى در جلسات درس خارج شرکت کرده و از محضر درس آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) بهره کافى برده و از علوم ایشان استفاده کامل مى کردند تا اینکه خود به درجات عالیه اجتهاد نائل آمدند و در عین حال تا آخرین جلسات درس والد معظّم خود شرکت نمودند وتقریرات درس اصول و فقه ایشان را به رشته تحریر در آوردند .
تقریرات درس خارج :
درس خارج داراى مفاهیم مشکل و اصطلاحات دشوار و معانى عمیق است که دقت بسزائى را مى طلبد، و بخصوص در زمان سابق که بسیارى از کتاب ها و شرحهاى فعلى موجود نبود بسیارى از مطالب غامض این علم شریف در اجمال و ابهام قرار مى گرفت.
در چنین شرایطى روشن است که بسیارى از پویندگان معرفت و طالبان علوم آل محمّد (صلى الله علیه وآله) که تازه در این وادى قدم گذاشته اند کاملاً به عمق مطالب پى نبرده و مقصود استاد بر آنها روشن نمى شود ، و در اینجاست که اهمیت مجلس تقریر دوباره درس خارج نمودار مى شود.
به همین جهت معظّم له هر روزه پس از اتمام درس خارج والد معظّم، بلافاصله جلسه دیگرى تشکیل داده و درس را از ابتدا شرح مى کردند و کاملاً توضیح مى دادند و عده زیادى از بیانات ایشان استفاده مى بردند.
شرکت در مجلس استفتاء
معظّم له از ارکان مجلس استفتای مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) بودند، که در این مجلس استفتائاتى که از طرف شیعیان نقاط مختلف جهان که از مقلّدین آن مرحوم بودند مى رسید پاسخ داده مى شد.
این مجلس استفتاء با حضور جمعى از بارزترین فضلاء و علماء حوزه علمیه نجف اشرف برگزار مى شد، و مسائل مهم و بغرنج در آن جلسه مطرح مى شد و پس از بحث و بررسى لازم آنها را به نظر مبارک مرحوم آیت الله العظمى شاهرودى (قدس سره) مى رساندند و ایشان آخرین حکم را صادر مى فرمودند.
کسب اجازه اجتهاد :
معظّم له در سال ۱۳۷۵ هجرى قمرى، پس از بروز مدارج علمى و کمالى و پس از امتحانهاى متعدّدى که از ایشان به عمل آمد موفّق به کسب اجازه اجتهاد از مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) شدند ، باتوجه به آنکه آن مرحوم در زمینه اعطاء اجازه اجتهاد در حوزه علمیه نجف اشرف معروف به «ذو الشهادتین» بودند ، یعنى در امتحان اجتهاد چنان سختگیرى و دقّتى مى کردند که اجازه اجتهاد ایشان ارزش اجازه اجتهاد از دو نفر از علماء را داشت .
همچنین معظم له از مرحوم آیت الله العظمى سید جمال الدین گلپایگانى (قدس سره)که از شاگردان مبرّز میرزاى نائینى (قدس سره) بودند اجازه اجتهاد دریاف کردند .
تدریس خارج فقه و اصول :
معظّم له اولین جلسات تدریس خارج را تقریباً در سال ۱۳۸۳ هجرى قمرى در سن سى و نه سالگى ، و در مسجد هندى که از مهمترین مراکز تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف به شمار مى رفت شروع نمودند ، و همچنان در مجلس درس والد معظم شرکت مى جستند و تاکنون در کنار خدمات اجتماعى و اشتغالات علمى، روزى دو جلسه بحث خارج فقه و اصول ایراد مى نمایند ، و شاگردانى مبرز و بافضل به جامعه اسلامى تحویل داده اند و در حال حاضر عده زیادى از شخصیت هاى علمى و دینى که در بلاد مختلف مشغول به خدمت و ترویج احکام و تدریس در حوزه هاى علمیه و دانشگاهها و ارائه خدمات در مسئولیتهاى مختلف هستند از شاگردان ایشان هستند.
ارجاع احتیاطات :
معظم له پس از سال ها تدریس فقه و اصول و در کنار آن شرکت در درس والد معظّم خویش و به لحاظ عوامل متعددى همچون نبوغ خدادادى و توفیقات ربّانى و سعى و کوشش در تعلیم و تعلم و شرکت فعّال در مجالس استفتائات و مباحثات علمى به بالاترین درجات علم و کمال نائل آمدند و رفته رفته رشد فکرى و سطح علمى و مراتب اجتهاد و تقواى ایشان بر همگان روشن شده و ظاهر شد، لذا مرحوم آیت الله العظمى شاهرودى ایشان را شایسته تقلید دیدند و در سال ۱۳۸۸ هجرى قمرى مقلّدین خود را در احتیاطات مسائل شرعى به فرزند برومند خود ارجاع دادند و بدین جهت بود که عده اى از مؤمنین پس از ارتحال آن مرجع عالیقدر در سال ۱۳۹۴ هجرى قمرى، به تقلید فرزند ایشان گرویدند.
پس از آن به درخواست عده کثیرى از مؤمنین از ایران و عراق و کشورهاى دیگر در سال ۱۳۹۸ هجرى قمرى، رساله عملیه ایشان به زبان فارسى و عربى، در نجف اشرف به چاپ رسید.
هجرت به حوزه علمیه قم :
در پى اخراج معظّم له توسط رژیم بعث عراق از نجف اشرف به جمهورى اسلامى ایران در سال ۱۴۰۰ هجرى قمرى، ایشان در شهر مقدس قم رحل اقامت افکندند و همچنان به تدریس فقه و اصول و تربیت و تهذیب شاگردان پرداخته و منشأ خیرات و برکات و خدمات کثیره و حل مشکلات شرعى و اجتماعى بودند.
همچنین در مجلس استفتاء ایشان که هر هفته باحضور عده اى از مجتهدین و علمای برجسته حوزه علمیه قم برقرار مى شد، سؤالات شرعى که به صورت کتبى از داخل و خارج کشور مى رسید پاسخ داده مى شد.
تألیفات معظّم له
تألیفات مطبوع:
۱ – «ذخیره المؤمنین لیوم الدین» رساله عملیه به زبان عربى .
۲ – «توضیح مناسک الحج» مناسک حج به زبان عربى .
۳ – «دروس فی احکام النساء» به زبان عربى .
۴ – «کتاب الطهاره» تقریرات بحث خارج فقه ایشان است که توسط اخوى گرانقدرشان جناب آیت الله حاج سید حسین حسینى شاهرودى که از علمای برجسته و مدرسین حوزه علمیه قم است، به رشته تحریر در آمده است.
۵ – «کتاب الصوم» احکام روزه به زبان عربى .
۶ – «رساله توضیح المسائل» رساله عملیه به زبان فارسى .
۷ – «توضیح مناسک حج» احکام حج به زبان فارسى .
۸ – «رساله توضیح المسائل» به زبان اردو .
۹ – کتاب استفتائات فارسى .
۱۰ – کتاب درسهایى ویژه بانوان .
۱۱ – «رساله مختصر الاحکام» به زبان اردو .
تألیفات مخطوط :
۱ – حاشیه بر عروه الوثقى .
۲ – کتاب فى الحدود .
۳ – تقریرات مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) .
۴ – کتاب استفتائات به زبان عربى که در دست چاپ است .
سجایاى روحى و مزایاى اخلاقى
معظّم له با آنکه در جمیع امور، متخلّق به اخلاق اسلامى و متمسّک به روش ائمه اطهار (علیهم السلام) بود ولى بعضى صفات حسنه ایشان بارزتر بود که ذیلاً به پاره اى از آنها اشاره مى شود:
ایشان اسوه زهد، اخلاص، تقوى، حسن خلق، برخورد خوب و گشاده روئى با مردم بودند و از هرگونه تکبّر و توجّه به مادّیات منزّه بودند، در مقابل مؤمنین به قدرى متواضع و فروتن بودند که هر شخصى در اوّلین برخورد مجذوب اخلاق ایشان مى شد. معظّم له همواره به کوچک و بزرگ ابتدا به سلام کرده، و کراراً مشاهده می شد که با خادمان خود بر سر یک سفره می نشستند. هیچ گاه از همنشینى و هم صحبت شدن با فقرا و مستضعفین دورى نمى کردند و در مجالس آنها شرکت مى کردند. در مباحثات علمى به طرف مقابل احترام گذاشته و در کمال صبر و متانت به سخنان وى گوش مى دادند و پس از اتمام با لحنى آرام شروع به جواب مى کردند. گاهى که در مسیر راهى مى رفتند و شخصى مسأله اى سؤال مى کرد یا اینکه حاجت دیگرى داشت، به قدرى ایشان را سر پا معطّل مى کرد که همراهان خسته شده و به ستوه مى آمدند ولى خود آن جناب باکمال صبر ومتانت به سؤالات طرف پاسخ مى دادند و مشکل او را بر طرف مى کردند.
در برخورد با مشکلات و گرفتاریهاى مردم با صبر و حوصله بسیار به حلّ و فصل آنها مى پرداختند، و به خاطر چنین صفاتى بود که در قلوب مؤمنین جاى گرفته و از محبوبیت فوق العاده اى در میان اجتماع برخوردار بودند.
و از صفات حسنه ایشان مداومت بر مستحبّات وترک مکروهات و صبر در عبادت و اقامه نمازهاى مستحبّى و تلاوت قرآن و خواندن ادعیه مأثوره و زیارات و توسّلات به معصومین (علیهم السلام) بود.
عدالت و تقواى ایشان به پایه اى است که مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) در مواقع کسالت و در زمان کهولت سن، ایشان را به جاى خود به اقامه نماز جماعت مى گماردند و بارها دیده شده بود که پس از آنکه ایشان نماز را شروع مى کردند آن مرجع والا مقام به مسجد آمده و به ایشان اقتدا مى کردند .
معظّم له به تبعیّت از سیره ائمه اطهار (علیهم السلام) از قدیم الایّام به اکرام و مهمان نوازى اهتمام ورزیده و در منزل خود را باز گذارده بودند .
ایشان ملجأ و مأواى مستضعفین و درماندگان بودند و لذا بیت رفیع ایشان همواره پذیراى عده زیادى از گرفتاران و مبتلایان و ابناء السبیل بود که هر کدام را به فراخور حال و به حسب امکانات مساعدت کرده و گرفتارى آنها را حل مى کردند.
از خصوصیات بارز معظّم له اهتمام به شؤون طلاب علوم دینى بود که تا حدّ توان از هر نحو کمک به آنان مضایقه نمى کردند، و در صرف سهم مبارک امام (علیه السلام) مى فرمودند اولویت با طلاّب فقیر و محصّل است، و هر گاه مبالغى از حقوق شرعیّه را نزد ایشان مى آوردند فوراً آن را به مستحقّین از روحانیون و پس از آن به موارد مقرّره شرعیّه تقسیم مى کردند.
معظّم له با نصایح حکیمانه خود راهنما و مشعل هدایتى به اخلاص بود و همواره به مؤمنین و دوستان می فرمودند که جمیع اعمال و رفتار خود را قربت الى الله و به جهت کسب ثواب اخروى انجام دهید، و حتى کارهاى روزمرّه و عادى را مقدمه براى انجام وظایف شرعى و طاعات و عبادات و براى جلب رضاى الهى قرار دهید.
از جمله نصایح ایشان و دستور العملى که نسبت به خصوص طلاب علوم دینى داشتند آن بود که دروس علمى خود را مقدم همه کارها قرار می دادند و بیشتر همّت و وقت خود را صرف آن می کردند، على الخصوص تعلیم فقه آل محمد (صلى الله علیه و آله)که مبیّن و راهنماى حلال وحرام الهى بوده و دستور العملی است که شامل تمام ابعاد زندگى بشرى در جمیع مراحل و زمانهاست.
عشق و علاقه بى حدّ ایشان نسبت به پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) زبانزد خاص و عام است. ایشان از ایام قدیمه در نجف اشرف علاوه بر آنکه ملتزم به شرکت در مجلس هفتگى توسّل به ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) در بیت رفیع والد معظّم خود، و سائر مجالس ذکر اهل بیت (علیهم السلام) بودند، در منزل خود نیز شب هاى جمعه مجلس عزادارى و توسل به ائمّه اطهار (علیهم السلام) برقرار کرده و تعظیم شعائر اسلامى مى کردند. و به قدرى بر مصائب جدّ بزرگوارشان حضرت ابا عبد الله الحسین (علیهم السلام) گریه مى کردند که همچون والد گرامیشان جزو بکّائین بر سیّد الشهداء (علیه السلام) شمرده مى شدند.
محبت اهل بیت (علیهم السلام) چنان باوجود ایشان ممزوج شده بود که تا زمانى که در نجف اشرف اقامت داشتند هر روزه به زیارت مولى المتّقین حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) مشرّف مى شدند، و همچنین بیش از صد بار با پاى پیاده به کربلاى حسینى مشرف شدند و همواره به زیارت دیگر عتبات مقدسّه عراق مشرف مى شدند و پس از اخراج از عراق به همین رویّه حسنه ادامه داده و ملتزم بودند که هر روز به زیارت مرقد مطهّر حضرت معصومه علیها السلام دخت گرامى امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در شهر مقدس قم مشرّف شوند .
و در بیت رفیعشان هر هفته روزهاى جمعه و در ایام وفات، مجلس عزادارى و در ایام محرّم و صفر مجلس سوگوارى حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) برقرار باشد. و نیز در ایام موالید اهل بیت و اعیاد مذهبى مجالس باشکوهى در بیت معظّم له برقرار مى شد.
و همچنین در عین کثرت اشتغالات در سال چندین بار به زیارت امام على بن موسى الرضا (علیه السلام) مشرّف مى شدند و از انوار مقدّسه آن حضرت کسب فیض مى کردند.
خدمات اجتماعى
ایشان در زمان مرجعیّت مرحوم والد خود، به موازات اشتغالات علمى، در خدمات وسیعى که از سوى بیت رفیع آن مرحوم به جهان تشیّع ارائه مى شد نقش بسزائى داشتند و در کنار برادر مکرّمشان جناب مستطاب آیت الله حاج سید على حسینى شاهرودى که همواره یار و یاور مرحوم آیت الله العظمى حاج سید محمود شاهرودى (قدس سره) بود، گام هاى بلندى در این راه بر مى داشتند.
معظّم له پس از رحلت والد معظّمشان به چنین رویّه اى ادامه داده و منشأ خدمات بسیارى براى جامعه اسلامى بودند که در اینجا به گوشه اى از آنها به صورت فهرست اشاره مى شود:
کمک به طلاب حوزه هاى علمیه به طرق مختلف مثل پرداخت شهریه در مقاطع مختلف به طلاب، پرداخت شهریه حوزه هاى علمیّه بعض شهرستانها، کمک به هزینه هاى مختلف روحانیون، واگذارى اراضى برای منزل مسکونى طلاب، اعطاى اجازه براى صرف حقوق شرعیه در مدارس علمیه و مراکز اسلامى در ایران و کشورهاى دیگر .
فرستادن وکلا و مبلغین ، و تشویق آنها براى ترویج احکام اسلامى به نقاط مختلف ایران و کشورهاى دیگر، اعزام مبلغین و روحانیون به مناطق محروم شیعه نشین که در معرض هجوم دینى و اعتقادى دشمنان بودند و اعطاى کمک هاى اقتصادى به ساکنان آن مناطق، کمک به گرفتاران، مستضعفین و فقراء در زمینه هاى مختلف مثل هزینه معالجه، سفر، تعمیر و خرید منزل، ازدواج و غیره و حل و فصل نزاعها و مشکلات اجتماعى .
تاسیس مجتمع مسکونى برای اسکان طلاب
کمک به ابناء السبیل و آوارگان و کسانى که از وطن خود دور مانده اند .
تأسیس حسینیه و کمک به ساخت مساجد، حسینیه ها، مدارس علمیه، کتابخانه ها، بیمارستانها، درمانگاهها، و مراکز بهداشتى مثل حمام و غیره بخصوص در روستاها و مناطق محروم .
کمک به مجالس تعظیم شعائر مانند مجالس سوگوارى و اعیاد و کمک به مراکز مذهبى فرهنگى و مجتمعهاى اسلامى در داخل و خارج
دیدگاه تان را بنویسید